30 Δεκ 2014

ΣΚΗΝΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΟ ΤΟΥ ΜΑΤΙΑΣ ΑΛΜΟΣΙΝΟ

ΙΣΙΔΩΡΟΣ ΖΟΥΡΓΟΣ
Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗΣ
Σελ. 780, Μάρτιος 2014

     Μια που βρισκόμαστε λίγες ώρες πριν από το τέλος της χρονιάς και την αρχή μιας καινούριας, σκέφτηκα να σας παρουσιάσω ένα βιβλίο αισιόδοξο με ήρωα έναν χαρακτήρα που θα μπορούσε να είναι πρότυπο καλοσύνης σε καιρούς μοχθηρίας, αγριότητας, άγνοιας, προκαταλήψεων.
     Είναι κάποια βιβλία, που όταν βρίσκομαι μπροστά στο λευκό χαρτί για να γράψω την παρουσίασή τους, μου προκαλούν αμηχανία και μου δημιουργούν πρόβλημα. Είναι τέτοιος και τόσος ο πλούτος των συναισθημάτων που μου προκαλούν, που νομίζω ότι δεν θα καταφέρω να τα αποτυπώσω και να σας τα μεταφέρω. Αυτό συνέβη με το βιβλίο-κομψοτέχνημα του Ι. Ζουργού. Ένα βιβλίο πολυεπίπεδο, με εξαιρετική γραφή και γλώσσα, απαιτητικό σε κάποιες περιπτώσεις, με χιούμορ, που ρέει στην ανάγνωση και που παρά το γεγονός ότι είναι αρκετά ογκώδες, παρακαλάς να μην τελειώσει.
     Αρχικά, αποφάσισα να κάνω ότι και με τα υπόλοιπα βιβλία που παρουσιάζω. Να αναφέρω λίγα λόγια για το μύθο του βιβλίου. Ξεκίνησα και σε κάποια στιγμή αντιλήφθηκα ότι ματαιοπονώ. Είχα γράψει δύο σελίδες και ο μικρός Ματίας, που είχε ξεκινήσει από τη Βασιλεία της Ελβετίας ακολουθώντας ένα καραβάνι εβραίων εμπόρων, δεν είχε φτάσει καν στη Θεσσαλονίκη (όταν διαβάσετε το βιβλίο, θα καταλάβετε τι εννοώ). Είναι αδύνατο να αποδοθούν με λίγα λόγια, η δύναμη των εικόνων, η πυκνότητα των συναισθημάτων και οι πράξεις των χαρακτήρων του έργου (που παρεμπιπτόντως, είναι 122!!).
     Όταν θα ενηλικιωθεί, ο αυξημένης ευφυΐας και προικισμένος Ματίας, είναι πια ένας γιατρός αλλά και στοχαστής, παθιασμένος με τις επιστήμες (όλες τις επιστήμες), που προσπαθεί να μείνει μακριά από κάθε λογής εξουσίες-αν και λόγω των ικανοτήτων του είναι εύκολο να τις προσεταιρισθεί- και προτιμά να περιπλανιέται στην Ευρώπη του 17ου αιώνα, δρασκελίζοντας χώρες, γλώσσες, πολιτισμούς, θρησκείες, ιδέες. Που παλεύει ενάντια στις δεισιδαιμονίες και τις προλήψεις και «κηρύσσει» τον ορθό λόγο.
     Ο ίδιος ο συγγραφέας λέει για τον ήρωα του: «Ήθελα μια αξιόλογη προσωπικότητα, έναν καλό άνθρωπο χωρίς όμως απλοϊκό μανδύα με τον οποίο συνήθως περιβάλλονται τέτοιου είδους χαρακτήρες. Αναζητούσα μια προσωπικότητα για να γαντζωθώ πρώτα εγώ και κατ’ επέκταση οι αναγνώστες».
     Κλείνω προτείνοντας να διαβάσετε οπωσδήποτε τις περιπλανήσεις του καλού ανθρώπου Ματίας Αλμοσίνο. Θα απολαύσετε ένα ανάγνωσμα που θα μείνει στο μυαλό σας για πολύ καιρό, θα γνωρίσετε την Ευρώπη του 17ου αιώνα, όταν αρχίζει η άνθιση της επιστήμης και θα γοητευτείτε από τους χαρακτήρες του βιβλίου. Εξαιρετικό.

     Καλή χρονιά!

22 Δεκ 2014

ΤΟ ΝΟΜΙΣΜΑ ΤΟΥ ΑΚΡΑΓΑΝΤΑ

ANDREA CAMILLERI
Μετάφραση ΜΑΡΙΑ ΦΡΑΓΚΟΥΛΗ
Εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ
Σελ. 139, Ιούνιος 2014

     Με ερέθισμα μια ιστορία που κυκλοφορούσε σαν θρύλος στην οικογένειά του, ο μέγας μάστορας του αστυνομικού μυθιστορήματος, γράφει ένα υπέροχο μικρό βιβλίο με κύριους πρωταγωνιστές έναν συγγενή του γιατρό, τον δόκτορα Στέφανο Τζιμπιλάρο κι ένα χρυσό νόμισμα που λες και είχε τη δική του βούληση και διάλεγε τον κάτοχό του. «Πρόκειται για ένα νόμισμα που κόπηκε στον Ακράγαντα γύρω στο 400 π. Χ. κατά την πολιορκία των Καρχηδονίων».
     Το 406 π. Χ. η πόλη Ακράγας της Σικελίας (το σημερινό Αγκριτζέντο, γενέτειρα του συγγραφέα), έπεσε στα χέρια των Καρχηδονίων μετά από μακρά πολιορκία. Η μοίρα της πόλης θα ήταν ούτως ή άλλως σκληρή, αλλά επειδή οι Καρχηδόνιοι ήθελαν να εκδικηθούν μια παλιότερη ταπεινωτική ήττα, ξεπέρασαν σε αγριότητα κάθε όριο. Κατέστρεψαν την πόλη και κατάσφαξαν τους άτυχους κατοίκους. Ελάχιστοι γλύτωσαν χάρη στα καπρίτσια της τύχης. Ένας από αυτούς ήταν ο σπαρτιάτης μισθοφόρος Καλέβας, που προσποιήθηκε το νεκρό και διέφυγε μέσα από ένα δίκτυο υπόγειων στοών, που οδηγούσαν έξω από τα τείχη. Μαζί του είχε μόνο το ξίφος του, ένα παγούρι και ένα πουγκί με τους μισθούς οκτώ περίπου μηνών. Τριάντα οκτώ χρυσά νομίσματα. «Είναι νομίσματα κομμένα επί τούτου. Στη μια όψη υπάρχει ένας αετός με ανοιχτά φτερά κι ένας λαγός, ενώ στην άλλη ένας κάβουρας κι ένα ψάρι. Καθένα ζυγίζει 1,74 γραμμάρια χρυσού, που περιλαμβάνει επίσης την ημερήσια μερίδα σιταριού, διότι τους τελευταίους μήνες στον Ακράγαντα ήταν ευκολότερο να βρεις χρυσό να λιώσεις, παρά σιτάρι».
     Ο Κολέβας βγαίνει από τα τείχη, αλλά δεν προλαβαίνει να απολαύσει το αίσθημα της σωτηρίας, αφού τον δάγκωσε μια οχιά. Το τελευταία πράγμα που πρόλαβε να κάνει πριν πεθάνει μέσα σε φριχτούς πόνους που τον κάνουν να παραληρεί, ήταν να σηκωθεί όρθιος, να ανοίξει το πουγκί και να εκσφενδονίσει τα χρυσά νομίσματα.
     Δύο χιλιάδες τετρακόσια δέκα πέντε χρόνια αργότερα, ο 60χρονος Κόζιμο Καμαρότα, φτωχός χωρικός, εργάτης γης, σκάβοντας για να κάνει εύφορο ένα κομμάτι χωραφιού, βρίσκει ένα από αυτά τα νομίσματα. Αποφασίζει να το χαρίσει στον συμπατριώτη του γιατρό Τζιμπιλάρο, που είναι γνωστός συλλέκτης αρχαίων νομισμάτων, επειδή πολλά χρόνια πριν , όχι μόνο του έσωσε το πόδι από τον ακρωτηριασμό, αλλά δεν ζήτησε και αμοιβή για τις υπηρεσίες του. Όμως τα πράγματα δεν έγιναν όπως τα είχε σχεδιάσει ο Κόζιμο…
     Για μια ακόμη φορά, ο αγαπημένος  Α. Καμιλλέρι, εντυπωσιάζει με την ευρηματικότητα και την πρωτοτυπία του, με μια ιστορία, στην οποία μπλέκει την πραγματικότητα με τη φαντασία, που αν και μικρή, είναι απολαυστική.


14 Δεκ 2014

ΝΙΚΗΤΑΣ ΔΕΛΤΑ

ΜΑΡΙΛΕΝΑ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ
Εκδόσεις ΕΣΤΙΑ
Σελ. 157, Νοέμβριος 2013

     Την ιστορία ενός έρωτα που άνθισε μέσα στο καμίνι του εμφυλίου πολέμου αφηγείται στο πρώτο της μυθιστόρημα η Μ. Παπαϊωάννου.
     Την εποχή της κατοχής, ο Νικήτας είναι ένας νέος άντρας. Ζει με την γυναίκα που τον έσωσε (και στη συνέχεια τον υιοθέτησε), στην καταστροφή της Σμύρνης. Όταν το ορφανοτροφείο στο οποίο ο Νικήτας φιλοξενούνταν και η Λιλή εργαζόταν τυλίχτηκε στις φλόγες, αυτή δε δίστασε και τον άρπαξε στην αγκαλιά της για να φύγουν. Μαζί τους και η κόρη της η Διδώ. Κι ο μόνος δρόμος διαφυγής ήταν η θάλασσα. «Πιάνω κι εγώ και βγάζω τα πεδιλάκια του Νικήτα, βγάζω κι απ’ την τσέπη του το πουγκί που τον βάραινε και τον κολλάω απάνω στην πλάτη μου. Φοβόμουν, βλέπεις, μη μου φύγει μες στη θάλασσα, έτσι αδύνατος που ήταν. Του λέω κακομοίρη μου, μη κι αφήσεις τα χέρια σου από πάνω μου γιατί σ’ έφαγα και πέφτω κι εγώ μαζί του στο νερό ξυπόλυτη». Κάποιες ώρες μετά τους περισυνέλλεξε ένα καΐκι που στη συνέχεια τους αποβίβασε στη Μυτιλήνη. Προσπάθησαν να ξαναρχίσουν τη ζωή τους και τα κατάφεραν. Περνούσαν φτωχικά αλλά επιβίωναν. Ο Νικήτας έγινε ένα ήσυχο λιγομίλητο παιδί, αδύναμο στο σώμα, σε αντίθεση με τη Διδώ που ήταν ατίθαση και δεν έμπαινε εύκολα σε καλούπια. Όταν οι Γερμανοί κατέκτησαν την Ελλάδα, ήταν από τους πρώτους που βγήκαν στην Αντίσταση.
     Ένα τραγικό περιστατικό που συνέβη στην οικογένειά της, ανάγκασε την Καίτη να πάρει τον αδελφό της τον Αργύρη και από την περιοχή των Ιωαννίνων, με τη βοήθεια των αντιστασιακών ομάδων, να πάει στη Μυτιλήνη. Εκεί ήταν από τα βασικά στελέχη της Αντίστασης στο νησί. Ο Νικήτας, λόγω ιδιοσυγκρασίας αλλά και σωματοδομής δεν μπορεί να πάρει όπλο. Βοηθά όμως λειτουργώντας τον πολύγραφο που είναι κρυμμένος στο ξυλουργείο του Λεμονά. Εκεί θα γνωρίσει την Καίτη και θα ερωτευτούν ο ένας τον άλλο βαθιά. «Πολλές αγάπες γεννήθηκαν γύρω μου τόσα χρόνια, αυτό όμως που ‘χαν οι δυο τους, άλλο να στο λέω κι άλλο να το βλέπεις, Ελένη, ήταν ένα πράμα ασύλληπτο, βουβό κι ήρεμο, μα τόσο δυνατό. Ούτε μια φορά δεν τους είδα ν’ ανταλλάξουν μήτε κι ένα άγγιγμα, μα όπου στέκονταν πλάι πλάι, κι οι τοίχοι ακόμα τρέμανε. Ένιωθες μιαν αύρα να φεύγει απ’ τον ένα και ν’ απλώνεται πάνω στον άλλο σα σεντόνι, έναν αέρα να τους σηκώνει πάνω απ’ το χώμα και να ζουν οι δυο τους σε μιαν άλλη γη».
     Για να αφηγηθεί την εξέλιξη της ιστορίας, η οποία κρύβει αρκετές ανατροπές, η συγγραφέας βάζει τους χαρακτήρες του βιβλίου, να την περιγράφουν διαδοχικά ο ένας μετά τον άλλο, από κεφάλαιο σε κεφάλαιο, προσθέτοντας ο καθένας ένα ακόμη λιθαράκι, ένα νεότερο στοιχείο μέχρι να ολοκληρωθεί το παζλ.
     Ένα καλοδουλεμένο βιβλίο, με σφιχτή δομή, στο οποίο η Ιστορία είναι έντονα παρούσα και καθορίζει τις ζωές των πρωταγωνιστών, όσο κι αν αυτοί προσπαθούν να ορθώσουν το ανάστημά τους και να πάνε κόντρα και στο οποίο πλανάται διαρκώς το ερώτημα τι έφταιξε και οδηγήθηκε η χώρα στον εμφύλιο σπαραγμό.

     Πριν ολοκληρώσω την παρουσίαση να αναφέρω ότι το μυθιστόρημα «Νικήτας Δέλτα», είναι στη βραχεία λίστα των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας 2014, στην κατηγορία Πρωτοεμφανιζόμενοι Συγγραφείς. 

5 Δεκ 2014

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ. Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΩΝ ΑΠΟΝΤΩΝ

ΧΡΙΣΤΟΣ ΖΑΦΕΙΡΗΣ
Εκδόσεις ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ
Σελ. 290, Μάιος 2014

     Ο πολυγραφότατος δημοσιογράφος και συγγραφέας Χ. Ζαφείρης, επιστρέφει στα εκδοτικά δρώμενα με ένα βιβλίο εξαιρετικό! Περιγράφει την μεγάλη εμπράγματη κληρονομιά που άφησαν οι φυλές που κάποια στιγμή στην πορεία του χρόνου, κατοίκησαν τη Θεσσαλονίκη. «Με έκπληξη διαπιστώνει ο περιπατητής ότι οι μη Έλληνες, οι σύνοικοι λαοί της πόλης, άφησαν εξαιρετικό πολιτιστικό και κοινωνικό απόθεμα για όλους τους συμπολίτες και τις επόμενες γενεές, ανεξάρτητα από εθνική καταγωγή και θρήσκευμα».
     Αν και «στη Θεσσαλονίκη λειτουργούσαν στα τέλη του 19ου αιώνα εκπαιδευτήρια εννέα θρησκευμάτων και δογμάτων και δεκατριών εθνοτήτων», τη μερίδα του λέοντος καταλαμβάνουν οι μουσουλμάνοι, οι οποίοι κατέκτησαν την πόλη οριστικά το 1430 και οι εβραίοι, που μετοίκισαν μαζικά από την Ισπανία για να αποφύγουν τους διωγμούς το 1492, ρίζωσαν στη Θεσσαλονίκη, την οποία ονόμαζαν μάλιστα «μητέρα του Ισραήλ». Σε κάποιες δε ιστορικές περιόδους, αποτελούσαν την πλειοψηφία των κατοίκων. «Για τέσσερις αιώνες η πόλη, με πληθυσμιακές παλινδρομήσεις που επηρεάζονταν από διαδοχικές πολεμικές συγκρούσεις, υποχρεωτικές μετοικεσίες, πυρκαγιές και επιδημίες, αναγκάστηκε να συμβιώσει με τρία βασικά σύνοικα στοιχεία, τους Έλληνες, τους Μουσουλμάνους και τους Εβραίους». Οι μουσουλμάνοι εγκατέλειψαν την πόλη το 1924 με την ανταλλαγή των πληθυσμών. Η εβραϊκή κοινότητα κυριολεκτικά ξεκληρίστηκε με την εφαρμογή της «τελικής λύσης» και στην Ελλάδα. Μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης περίπου 49.000 ΄Ελληνες εβραίοι και γύρισαν πίσω λίγο περισσότεροι από 1000.
     Το βιβλίο εξετάζει την κληρονομιά που άφησαν και άλλοι λαοί. Ξεκινά με τους Ρωμαίους και μας ξεναγεί στα ερείπια των κτιρίων (δημόσια κτίρια, παλάτια, ναοί, επαύλεις κλπ) που έχτισαν. Το μόνο κτίσμα της εποχής που στέκεται ακόμη «όρθιο» εξ ολοκλήρου, είναι η Ροτόντα. Ακολουθούν οι Μουσουλμάνοι. Είναι φυσικό ότι επειδή για 500 περίπου χρόνια είχαν την πόλη στα χέρια τους, η παρουσία τους να είναι πιο έντονη και τα μνημεία περισσότερα. Τα μνημεία με τα οποία αντιπροσωπεύονται οι εβραίοι είναι κυρίως βιομηχανικά κτίρια, εμπορικές στοές, αγορές, τράπεζες και ιδιωτικές κατοικίες. Τα υπόλοιπα φρόντισαν να τα εξαφανίσουν οι Γερμανοί στη διάρκεια της Κατοχής, όταν ανατίναξαν και κατέστρεψαν συναγωγές και άλλα κτίρια της εβραϊκής κοινότητας. Ξεχωριστά εξετάζονται οι Ντονμέδες, οι οποίοι ήταν εβραίοι που ασπάστηκαν τον ισλαμισμό. Παρά το γεγονός ότι από άποψη μνημείων οι Φράγκοι, οι Αρμένιοι και οι Σλάβοι δεν άφησαν μεγάλη κληρονομιά, αφού και ο αριθμός τους ήταν μικρός πληθυσμιακά, απασχόλησαν τον συγγραφέα.
     Κάθε κεφάλαιο (που αφορά και έναν λαό), ξεκινά με μια ιστορική εισαγωγή και ακολουθεί ξενάγηση στα μνημεία με ακριβή περιγραφή του καθενός, τις προηγούμενες χρήσεις και την τωρινή τους κατάσταση και χρήση. Το βιβλίο περιλαμβάνει εκατοντάδες φωτογραφίες εποχής και σημερινές. Αυτό που προκαλεί στεναχώρια είναι οι φωτογραφίες που… λείπουν, αφού «Η εθνοκεντρική και ειδικά η ελληνοκεντρική τακτική που ακολούθησε τις πρώτες δεκαετίες η ελληνική διοίκηση, δίνοντας προτεραιότητα στη διάσωση και προβολή των ελληνορθόδοξων ιστορικών και αρχιτεκτονικών καταλοίπων στη Θεσσαλονίκη, οδήγησε στην περιθωριοποίηση και την εξαφάνιση πολλών μνημείων που ανήκαν στα σύνοικα εθνοθρησκευτικά στοιχεία της πόλης»
     Το βιβλίο συμπληρώνουν: ο εκπληκτικός Οδηγός που συνέταξε ο καθηγητής Γ. Χατζηκυριάκος το 1911, την τελευταία χρονιά της οθωμανικής κατοχής, στον οποίο «καταγράφεται αξιόπιστα η διοικητική, θρησκευτική, εκπαιδευτική και κοινωνική κατάσταση της πόλης καθώς και πλήρης επαγγελματικός κατάλογος ονομάτων (Ελλήνων, Τούρκων, Εβραίων, Ευρωπαίων κλπ) σε όλες τις επαγγελματικές κατηγορίες» (!!!), χρονολόγιο με όλες τις σημαντικές ημερομηνίες, επιλεγμένη και πολύ επιμελημένη βιβλιογραφία, ευρετήριο των μνημείων και τριπλός χάρτης στον οποίο εντοπίζονται τα μνημεία, ενώ τον πρόλογο έχει γράψει ο ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ, Ι. Χασιώτης.

     Το βιβλίο είναι κόσμημα και για έναν ακόμη λόγο, πέρα από το αξιολογότατο περιεχόμενο, που εδώ ελάχιστα κατάφερα να σκιαγραφήσω. Και αυτός είναι η εκτύπωση. Πρόκειται για ένα βιβλίο ακριβό από πλευράς εξόδων (χαρτί, φωτογραφίες, χάρτες κλπ) και αξίζουν συγχαρητήρια στον εκδότη για το… κουράγιο του, σε τέτοιους καιρούς χαλεπούς!