Η ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΟΥ ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΟΥ

DENIS GUEDJ
Μετάφραση ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ
Εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ
Σελ. 438, Δεκέμβριος 2021

      Δέκα χρόνια μετά την πρώτη του έκδοση κυκλοφορεί σε νέα μετάφραση και με διαφορετικό τίτλο το μυθιστόρημα του Ν. Γκετζ «Η Μέτρηση Του Μεσημβρινού» (αρχικός τίτλος «Επιχείρηση Μεσημβρία»).

     Το 1792 στο Παρίσι η Γαλλική Επανάσταση βρίσκεται στο αποκορύφωμα της. Η Εθνοσυνέλευση σε μια από τις συνεδριάσεις της, λαμβάνει μια σημαντική απόφαση με την οποία επιχειρείται να μπει τάξη στο χάος των μονάδων μέτρησης που χρησιμοποιούνταν και παρουσίαζαν μεγάλη ασυμβατότητα από περιοχή σε περιοχή, δυσκολεύοντας έτσι σημαντικά το εμπόριο. «Ανταποκρινόμενη στα αιτήματα που διατυπώθηκαν στα τετράδια παραπόνων του 1789, αλλά και στη Γενική Συνέλευση των Τάξεων, που ζητούσαν σε όλη τη Γαλλία να μην υπάρχει παρά «ένας πήχης, ένα πόδι, μοναδικά σταθμά κι ένα μέτρο», η Επανάσταση αποφάσισε να ομογενοποιήσει τα πάντα. Θέσπισε ένα μοναδικό κι ενιαίο σύστημα μέτρησης που διευκόλυνε τις ανταλλαγές και τη διαφάνεια των εμπορικών συναλλαγών».

     Όμως σύμφωνα με τα κελεύσματα της επανάστασης, αυτή η νέα μονάδα, δεν έπρεπε να εξυπηρετεί μόνο την ενότητα του συστήματος μέτρησης, αλλά να αφορά και την οικουμενικότητα, να είναι δηλ. ένα εγχείρημα αφιερωμένο «σε όλους τους λαούς, σε όλες τις εποχές». Για να γίνει η επιλογή αυτού του συστήματος, αποφασίστηκε να συνδεθεί με αναλλοίωτα αντικείμενα. Κάτι που δεν θα ήταν αυθαίρετο και θα έχει διαρκή αποδοχή. «Ποιος όμως πέρα από τη Φύση διαθέτει αυτά τα χαρακτηριστικά; Και μέσα στη Φύση, ποιος, πέρα από την ίδια τη γήινη τη σφαίρα, μπορεί να είναι καλύτερος εγγυητής της αναλλοιότητας, της οικουμενικότητας, της αιωνιότητας; Όλα ήταν έτοιμα: η εποχή, οι άνθρωποι, οι θεσμοί, τα τεχνικά μέσα. Ήρθε λοιπόν η επίσημη στιγμή του ορισμού. Διακήρυξαν ότι η νέα μονάδα μετρήσεως του μήκους θα ήταν ένα τμήμα της γήινης σφαίρας: «ένα τεσσαρακοντάκις εκατομμυριοστό ενός γήινου μεσημβρινού»!»

     Για να έρθει σε αίσιο πέρας αυτό το έργο, η Εθνοσυνέλευση έδωσε εντολή σε δύο αστρονόμους, τους πολίτες (όπως είχε καθιερωθεί να αποκαλούνται οι Γάλλοι, αφού η προσφώνηση «κύριος» είχε καταργηθεί) Πιέρ Μεσέν και Ζαν Μπατίστ Ντελάμπρ, να μετρήσουν την απόσταση ανάμεσα στους μεσημβρινούς που διέρχονταν από την Δουνκέρκη και τη Βαρκελώνη. «Για να υλοποιήσουν αυτό το τεράστιο σχέδιο, είχαν επιλεγεί ο Μεσέν και ο Ντελάμπρ, δύο αστρονόμοι και μέλη της Ακαδημίας. Καθένας θα ξεκινούσε από το ένα άκρο του τόξου και θα συναντιόταν στο Ροντέζ […] Πόσο θα διαρκούσε αυτή η αποστολή; Οι πιο αισιόδοξοι μιλούσαν για ένα χρόνο. Ο Μεσέν εκτίμησε ότι θα απαιτούνταν τουλάχιστον δύο. Στην πραγματικότητα κανείς δεν ήξερε. Ούτε αυτοί, που, στην Εθνοσυνέλευση, την είχαν εγκρίνει, ούτε αυτοί που, στην Ακαδημία, είχαν θέσει τις θεωρητικές της βάσεις, ούτε αυτοί που, στην Επιτροπή Μέτρων και Σταθμών την είχαν σχεδιάσει».

     Σύντομα γίνεται φανερό ότι όλοι οι υπολογισμοί του χρόνου υλοποίησης, θα πέσουν έξω. Το ταξίδι των δύο επιστημόνων και των βοηθών τους, μετατρέπεται σε περιπέτεια. Οι δύο άντρες, εκτός από τη δυσκολία του ανάγλυφου του εδάφους και των δυσπρόσιτων και αφιλόξενων εκτάσεων που έπρεπε να διασχίσουν, είχαν να κάμψουν και την δυσπιστία των κατοίκων και των τοπικών αρχών των χωριών στα οποία σταματούσαν για να πραγματοποιήσουν τις μετρήσεις τους, αλλά και την πολιτική ρευστότητα που επηρέαζε το έργο τους.

     Μέσα από την κινηματογραφική αφήγηση του τιτάνιου έργου των δύο επιστημόνων, ο αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει ακόμα, σκηνές από την καθημερινή ζωή στις επαρχίες της επαναστατημένης Γαλλίας, αλλά και των αλλαγών και των μεταλλάξεων που υφίσταται η ίδια η Επανάσταση, η οποία άλλαξε ριζικά την πορεία της σύγχρονης Ιστορίας και που χαρακτηρίζεται από πολλούς ιστορικούς ως ένα από τα κορυφαία γεγονότα στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ακόμη μέσα από τις σελίδες του βιβλίου, περνούν προσωπικότητες της πολιτικής, του πνεύματος και της τέχνης εκείνης της εποχής.

    

ΕΛΕΟΝΩΡΑ ΤΗΣ ΑΚΟΥΙΤΑΝΙΑΣ

ΕΥΑ ΓΚΑΡΘΙΑ ΣΑΕΝΘ ΝΤΕ ΟΥΡΤΟΥΡΙ
Μετάφραση: ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΒΑΣΙΛΑΚΟΥ
Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ
Σελ. 427, Φεβρουάριος 2022

      Μια μυθιστορηματική βιογραφία της πλουσιότερης, πιο ισχυρής και της γυναίκας που επηρέασαν όσο ελάχιστοι την εποχή της (12^ος αιώνας), είναι το βραβευμένο με το σημαντικό βραβείο Planeta De Novela βιβλίο «Ελεονώρα Της Ακουιτανίας) της ισπανίδας συγγραφέως Ε.Γ.Σ Ντε Ουρτούρι.

     Η Ελεονώρα γεννήθηκε το 1124, στο εύφορο και πλούσιο δουκάτο της Ακουιτανίας (νοτιοδυτική Γαλλία). Ήταν κόρη του Γουλιέλμου Ι΄ και διάδοχός του. Ο πατέρας της, είχε φροντίσει να της παράσχει εξαιρετική εκπαίδευση. «Κατείχα ήδη τα λατινικά, τα αγγλικά των Νορμανδών, τη μητρική μας γλώσσα του οκ, τη λαρυγγική γλώσσα του όιλ, που μιλούσαν στην αυλή του Παρισιού. Ήμουν η καλύτερη στο σημάδι ανάμεσα στα παιδιά της ηλικίας μου, αγαπούσα το κυνήγι-όχι των φοβισμένων ελαφιών, προτιμούσα τα επικίνδυνα αγριογούρουνα-και οι επτά ελευθέριες τέχνες δεν μου ήταν ξένες».

     Το 1137, ο πατέρας της, πέθανε ενώ βρισκόταν στο Σαντιάγκο ντε Κομποστέλλα της Ισπανίας. «Τώρα απεσταλμένοι με χαμηλωμένο βλέμμα επιβεβαίωναν το θάνατό του ανήμερα Μεγάλη Παρασκευή, μπροστά στον κεντρικό βωμό του καθεδρικού ναού στην Κομποστέλλα από το μολεμένο νερό ενός πηγαδιού σε κακή κατάσταση. Θαρρείς και μπορούσε το νερό να αφανίσει τέτοιο γίγαντα. Αυτόν, έναν δεινό οδοιπόρο, μετά από τόσες μάχες και καταστροφές, ο οποίος είχε πάντα πάνω του ένα κομμάτι κάρβουνο που απορροφά οποιοδήποτε δηλητήριο».

     Η Ελεονώρα είναι  πεπεισμένη ότι ο πατέρας της δολοφονήθηκε με διαταγή του βασιλιά Λουδοβίκου ΣΤ΄ (γνωστός ως Μαχητής κι αργότερα ως Παχύς), που εδώ και αρκετά χρόνια, εποφθαλμιά τα εδάφη του πλούσιου δουκάτου. Αποφασίζει να εκδικηθεί. Το πρώτο μέρος του σχεδίου της, περιλαμβάνει τον γάμο της, με τον γιο του βασιλιά, Λουδοβίκο Ζ΄ (τον Νέο, όπως έγινε γνωστός). Την ημέρα της γαμήλιας τελετής, ο πεθερός της πεθαίνει με τον ίδιο τρόπο που πέθανε και ο πατέρας της. « “Ο αγαπημένος μας βασιλιάς αποσυντέθηκε πολύ γρήγορα, τα νύχια του ξεκόλλησαν μέσα σε λίγες ώρες, η ασφυκτική ζέστη του καλοκαιριού δε βοήθησε”. Όπως ο πατέρας, σκέφτηκα. Το πτώμα αντέδρασε όπως αυτό του πατέρα». Τότε καταλαβαίνει ότι υπάρχει μια ευρύτερη συνομωσία κι απειλή. Κάποιος θέλει την ανάρρηση στο θρόνο ενός νεαρού βασιλιά και μιας ανήλικης βασίλισσας (ο Λουδοβίκος ήταν 17 και η Ελεονώρα 14 ετών) για να μπορεί να τους ελέγχει και να τους χειραγωγεί. «Ψάχνω κάποιον που να επωφελείται κι από τους δύο θανάτους, κάποιον που να ευνοείται όσο εσύ κι εγώ είμαστε τώρα στην κεφαλή της Ακουιτανίας και της Γαλλίας. Φαντάζομαι ότι ο άνθρωπος που προσπάθησε να δώσει σ’ εμάς την εξουσία αντί για τους γονείς μας το έκανε επειδή μας θεωρεί αδύναμους». Όμως η νεαρή βασίλισσα είναι πολύ ευφυής και πεισματάρα για να αφήσει κάτι τέτοιο να συμβεί. Στην προσπάθειά της αυτή, έχει την αμέριστη βοήθεια των «γάτων της Ακουιτανίας» που «επιλέγονταν απ’ την ώρα που μπουσούλιζαν κι ήταν κάτι πολύ παραπάνω από κατάσκοποι για τους δούκες της Ακουιτανίας. Αριστερόχειρα αγόρια και κορίτσια, ξεφτέρια στην παρακολούθηση, στην καταδίωξη και στο πλιάτσικο, ξεχώριζαν επειδή ήταν εχέμυθα, διακριτικά και επινοητικά σε περίπλοκες καταστάσεις».

     Εξαιρετικά γραμμένο μυθιστόρημα. Ανασυνθέτει πιστά μια εποχή, για την οποία τα στοιχεία προέρχονται από αμφιβόλου αξιοπιστίας κι αντικειμενικότητας χρονικά. Είναι χαρακτηριστικό αυτό που λέει η συγγραφέας. «Το ξεκαθάρισμα του περιττού από την πραγματική ουσία ήταν ένα έργο που μου πήρε σχεδόν δύο χρόνια». Μια μοναδική βιογραφία της πρώτης, («γαλλικής» θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε), περιόδου της ζωής της Ελεονώρας που έζησε 82 πολυτάραχα χρόνια σε μια περίοδο που το προσδόκιμο όριο ζωής ήταν τα τριάντα χρόνια και υπήρξε βασίλισσα της Γαλλίας και της Αγγλίας!! Μιας ασυνήθιστης γυναίκας που ξεχώρισε, ξεπέρασε και επηρέασε την εποχή της σε πολλούς τομείς.   

 

ΚΑΜΕΝΗ ΧΩΡΑ

ΝΟΤΗΣ ΑΝΑΝΙΑΔΗΣ
Εκδόσεις ΤΟΠΟΣ
Σελ. 327, Νοέμβριος 2021

      Το μυθιστόρημα «Καμένη Χώρα», είναι το δεύτερο του δημοσιογράφου Ν. Ανανιάδη, ο οποίος έχει εκδώσει και βιβλία με συλλογές άρθρων και χρονογραφημάτων.

     Ελλάδα, αρχές του 2023. Η χώρα αρχίζει να εμφανίζει τα πρώτα σημάδια ανάκαμψης μετά από την πολύχρονη οικονομική κρίση που έφερε καταστροφή, κατάρρευση,  χάος και ανομία. Τα οποία με τη σειρά τους έφεραν φαινόμενα όπως η αναβίωση της… ληστοκρατίας στην στεριά και της πειρατείας στις θάλασσες. Η μετακίνηση από περιοχή σε περιοχή ήταν θανάσιμα επικίνδυνη! Το εμπόριο παραλύει. Ο καθένας προσπαθεί να επιβιώσει όπως μπορεί. Με κάθε νόμιμο ή μη νόμιμο τρόπο. Η κατάσταση στην επαρχία είναι κάπως υποφερτή, αλλά στις πόλεις επικρατεί πλήρης αναρχία. Τον τελευταίο καιρό όμως, τα ηνία ανέλαβε μια κυβέρνηση, που λίγο-λίγο ανακτά τον έλεγχο και προσπαθεί να πατάξει αυτά τα φαινόμενα.  

     Μέσα σε αυτό το ζοφερό κλίμα, ο αλκοολικός 60χρονος δημοσιογράφος Φώτης Τσεχελίδης, στάθηκε τυχερός. Τον επέλεξε ένα από τα μέλη της νέας ελίτ που προσπαθούν να πάρουν «θέση», για να επωφεληθούν από την διαφαινόμενη επανεκκίνηση της οικονομίας, με σκοπό να γράψει ή καλύτερα να υπογράψει ένα βιβλίο, κάτι που του απέφερε μια διόλου ευκαταφρόνητη αμοιβή.

     Ο Τσεχελίδης λαμβάνει εκείνη την εποχή δύο προσκλήσεις, που φτάνουν στα χέρια του με διαφορά λίγων ημερών. Η πρώτη «πρόσκληση, τυπωμένη όπως παλιά, τότε που τυπώνονταν προσκλήσεις έγραφε: «Η Νέα Αριστερά, πενήντα χρόνια μετά, καλεί τον Φώτη Τσεχελίδη σε μια τριήμερη εναλλακτική συνάντηση συζητήσεων και προσωπικών απολογισμών, με αφορμή τα πενήντα χρόνια από την εξέγερση της Νομικής. Η συνάντηση θα πραγματοποιηθεί στις 23, 25 και 25 Μαρτίου 2023 στο Μεγαλοχώρι Μεθάνων, στο χώρο του ξενοδοχείου «Αρσινόη» (παλιό δημοτικό σχολείο). Η πρόσκληση είναι αυστηρά προσωπική και απαραίτητη για την είσοδο στον χώρο των συζητήσεων». Ακολουθούσαν υπό μορφή υστερόγραφου οδηγίες για την πρόσβαση στον χώρο και τα διαθέσιμα καταλύματα…». Σε δύο-τρεις μέρες «έφτασε και το ολογραφικό μήνυμα της Ελένης», για την οποία ένιωθε τρυφερά αισθήματα και με την οποία είχαν χωρίσει και τα είχαν ξαναβρεί αρκετές φορές μέχρι την οριστική τους απομάκρυνση. «Με καλούσε στα εγκαίνια ενός «προχωρημένου» μαγαζιού, της «Καμένης χώρας» στο Βαθύ, ένα γραφικό λιμανάκι των Μεθάνων σχεδόν κάτω από το ηφαίστειο «θα περάσουμε καλά» μου είπε και διέκοψε τη σύνδεση. Προτού προλάβω να αναρωτηθώ πότε ήταν τα εγκαίνια, ένα SMS στο αρχαίο κινητό μου συμπλήρωνε: «Σάββατο 25-Κυριακή 26 Μαρτίου τα εγκαίνια, έλα όποτε θέλεις με όποια παρέα θέλεις» […] Δεν μπορούσα να πω όχι».  

      Το ότι τα δύο γεγονότα θα λάμβαναν χώρα σε πολύ κοντινές περιοχές και ημερομηνίες, η προοπτική να ξαναδεί την Ελένη μετά από αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, καθώς και το γεγονός ότι (ειδικά στη δεύτερη περίπτωση) τα ποτά θα έρρεαν άφθονα, ήταν αρκετά για να πεισθεί ο Τσεχελίδης να πάει στα Μέθανα, αποφασισμένος να περάσει ένα «χαλαρό» τριήμερο. Όμως τα γεγονότα που ακολούθησαν, ανέτρεψαν όλα του τα σχέδια…

     Ένα έξυπνο μυθιστόρημα, γραμμένο με χιούμορ. Διαβάζεται εύκολα κι ευχάριστα, αλλά με ευφυή υποδόριο τρόπο, περνάει τα μηνύματα που θέλει να περάσει ο συγγραφέας και τα οποία είναι πολυποίκιλα. Το φινάλε του βιβλίου, μας προϊδεάζει ότι επίκειται συνέχεια!

https://open.spotify.com/episode/2p5oZwHaccyf95Swq07gg8?si=xan_jyhdR3iJJzHk_1qOjA

ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ

   

   Ο Νίκος Ψιλάκης είναι δημοσιογράφος, φωτογράφος και συγγραφέας πολλών λογοτεχνικών, ιστορικών και λαογραφικών βιβλίων. Έχει τιμηθεί με πολλές διακρίσεις και βραβεία, ανάμεσα στα οποία είναι το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το έργο του «Μοναστήρια Και Ερημητήρια Της Κρήτης» και το βραβείο Νίκος Καζαντζάκης για την προσφορά του στα γράμματα. Έργα του έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Έργα: «Κρήτης Θεοί» (Καρμάνωρ), «Μερική Άποψη» (1977, Ιδιωτ. έκδοση), «Ο Κουτσός Θεός» (1985, Σφακιανός), «Τα Μοναστήρια Της Κρήτης» (1986, Τράπεζα Κρήτης), «Μονή Τοπλού» (1988, Σφακιανός), «Βυζαντινές Μνήμες Της Κρήτης» (1994, Καρμάνωρ), «Το Βυζαντινό Μοναστήρι Της Κέρας» (1995, Καρμάνωρ), «Βυζαντινές Εκκλησίες Και Μοναστήρια Της Κρήτης» (1995, Καρμάνωρ), «Μίνως Ο Βασιλιάς Της Κρήτης» (1997, Καρμάνωρ), «Η Γκουβερνιώτισσα» (1997, Ιδιωτ. έκδοση), «Το Ελαιόλαδο» (1999, Καρμάνωρ), «Κρητική Παραδοσιακή Κουζίνα» (2001, Καρμάνωρ), «Μοναστήρια Και Ερημητήρια Της Κρήτης» (2002, Καρμάνωρ), «Ελαίας Στέφανος» (2003, Καρμάνωρ), «Οίνου Πόντος» (2004, Καρμάνωρ), «Λαϊκές Τελετουργίες Στην Κρήτη» (2005, Καρμάνωρ), «Δύο Φεγγάρια Δρόμο» (2013, Καρμάνωρ), «Πολυφίλητη» (2015, Καρμάνωρ), «Και Οι Θάλασσες Σωπαίνουν» (2018, Καρμάνωρ), «Η Κραυγή Των Απόντων» (2021, Καρμάνωρ). Συμμετοχές σε συλλογικά έργα: «Η Ελιά Και Το Λάδι Στον Χώρο Και Τον Χρόνο» (2004, Ακαδημία Αθηνών), «Ο Νίκος Καζαντζάκης Και Η Πολιτική» (2019, Καστανιώτης).

  Ποια ήταν η πηγή έμπνευσης για το βιβλίο σας «Η Κραυγή Των Απόντων;

- Η ζωή με τις τεθλασμένες διαδρομές της. Και η ιστορία με τις δικές της τεθλασμένες διαδρομές. Δεν είναι λίγες οι φορές που ξεκινάς γι’ αλλού κι αλλού φτάνεις. Συγκινήθηκα όταν άκουσα για τους απρόσμενους έρωτες ανάμεσα σε ανθρώπους που προέρχονταν από άλλες κουλτούρες και μιλούσαν διαφορετικές γλώσσες και συγκλονίστηκα όταν έμαθα την ιστορία ενός πατέρα που βρέθηκε αντιμέτωπος με τον γιο του στον πόλεμο. Κάπως έτσι άρχισε ένα ακόμη ταξίδι στα άδυτα της ανθρώπινης ψυχής. Προσπάθησα πολύ να κατανοήσω τα συναισθήματα, τις εσωτερικές συγκρούσεις, τις πορείες των ανθρώπων. Η έμπνευση ήρθε αργότερα, θα έλεγα καλύτερα ότι αναδύθηκε μέσα από διαδικασίες που δεν ήταν εύκολο να τις ελέγξω, όπως δεν είναι και εύκολο να τις περιγράψω.   

 

- Θέλετε να μεταφέρετε κάποιο μήνυμα και ποιο είναι αυτό;

- Το μήνυμα το διαμορφώνει ο αναγνώστης. Τον θεωρώ συν-δημιουργό και συνοδοιπόρο. Πιστεύω ακράδαντα ότι ένα λογοτεχνικό έργο ολοκληρώνεται μόνο μετά την ανάγνωσή του. Ο αναγνώστης μπορεί να ξεπερνά τις προθέσεις του συγγραφέα, να προσδίδει και άλλα νοήματα στο κείμενο, να διαλέγεται με τους ήρωες, να ανατρέχει σε δικές του εμπειρίες, να τις αναπλάθει ή και να αποκτά καινούργιες. Η διαδικασία αυτή με γοητεύει ως συγγραφέα! Συχνά, όμως, είμαι και ο ίδιος αποδέκτης μηνυμάτων κι αυτά προκύπτουν μέσα από τη διαδικασία της συγγραφής. Ίσως είναι η ιστορία εκείνη που τα στέλνει, ίσως η ζωή με τα σκαμπανεβάσματα και τα απρόοπτά της, ίσως και η προσπάθεια να κοιτάξουμε το παρόν μέσα από το πρίσμα του παρελθόντος.

- Απαιτήθηκε έρευνα για την συλλογή στοιχείων και πόσο διήρκεσε αυτή;

- Και βέβαια χρειάστηκε έρευνα! Δεν μπορεί ο συγγραφέας να αναφέρεται σε μια εποχή και να μην τη γνωρίζει. Και δεν αρκεί να γνωρίζει απλώς τα ιστορικά γεγονότα, τα απαραίτητα για τη σκιαγράφηση της καθημερινότητας των ανθρώπων, πώς ντύνονταν, ας πούμε, ή πώς συμπεριφέρονταν. Καθρέφτης είναι το μυθιστόρημα, αναπαράσταση, που πρέπει να γίνεται με ακρίβεια για να είναι πειστική. Κάθε φορά που προσπαθώ να αναπλάσω τις εποχές που αποτελούν καμβά των αφηγήσεών μου νιώθω βαθιά την ανάγκη να ανοίγω τις πόρτες των σπιτιών, να ξεσκεπάζω τις χύτρες, να μυρίζομαι, να κάθομαι στα τραπέζια των ανθρώπων, να γεύομαι το φαγητό τους, να ακούω τις ιστορίες τους, να παρακολουθώ την εκφορά του λόγου τους, να μοιράζομαι τα συναισθήματά τους, να μελετώ τη νοοτροπία τους. Η έρευνα αυτή δεν απαιτεί μονάχα μελέτη ή αναδίφηση των πηγών αλλά και βαθύτερη διείσδυση στους εσώτατους κόσμους. Στο τελευταίο μυθιστόρημα, στην "Κραυγή των Απόντων", χρειάστηκε να ακούσω αφηγήσεις απογόνων, να διαβάσω επιστολές και ανέκδοτα ημερολόγια, να μελετήσω φωτογραφίες. Αυτή η μελέτη με οδήγησε στην πληρέστερη γνώση της ιστορίας και, τελικά, σε μια μέθεξη, σε μια ουσιαστικότερη κατανόηση των ανθρώπων από τους οποίους έπρεπε να αντλήσω εμπνεύσεις και υλικό για να σχεδιάσω τους δικούς μου ήρωες. Πρόκειται για μια διαδικασία που χρειάζεται πολύ χρόνο. Και μεγάλη προσπάθεια.

- Όλοι οι χαρακτήρες του βιβλίου είναι «ξεχωριστοί». Ο Φίλιππος θα μπορούσε να διεκδικήσει την ευτυχία στη ζωή του πιο έντονα; Με μεγαλύτερη επιμονή;

- Πιθανώς ναι, αλλά τότε το μυθιστόρημα θα ήταν άλλο. Δεν νομίζω ότι ο συγκεκριμένος ήρωας θα μπορούσε να δράσει διαφορετικά, δεν θα του ταίριαζε. Κάθε άνθρωπος αντιμετωπίζει τα πράγματα με τον δικό του τρόπο κι αυτός ο τρόπος αποτελεί συνάρτηση εσωγενών και εξωγενών παραγόντων. Ο σχεδόν παραληρηματικός μονόλογος του Φίλιππου στο τέλος του βιβλίου αποτελεί κατά κάποιο τρόπο μια ενδοσκόπηση, μια αναζήτηση της δικής του αλήθειας μέσα από τις αλήθειες των άλλων. Στη διαρκή πάλη με τη συνείδησή του επιστρατεύει τη διαίσθηση. Ε, δεν είναι και εύκολο να αποκαλύπτεις τα πράγματα όταν είναι πια πολύ αργά για να αλλάξουν.

- Ο Γιάνναρος είναι κακός που ξέρει καλά τι κάνει, ένας άνθρωπος που ζηλεύει την ευτυχία των άλλων ή ένας ανόητος που ό,τι δεν μπορούσε να κατανοήσει φρόντιζε να το «μικρύνει» και να το φέρει στα δικά του μέτρα;

- Έχω γνωρίσει ανθρώπους σαν τον Γιάνναρο. Τον έχω πλάσει με υλικά που άντλησα από την ίδια τη ζωή. Άνθρωποι σαν τον Γιάνναρο έχουν μια δική τους οπτική και μια τάση να προσκολλούνται σε ισχυρά πρόσωπα πιστεύοντας ότι έτσι αποκτούν και τα ίδια δύναμη. Δεν θέλω να πω αν είναι καλοί ή κακοί, κάποτε τα όρια ανάμεσα στις έννοιες είναι ασαφή, κάποτε μετακινούνται προς τη μια ή την άλλη πλευρά. Κάποτε όμως αλλάζουν οι συγκυρίες, όπως αλλάζουν και οι συνθήκες της καθημερινότητας, κάποτε ένας συνηθισμένος άνθρωπος μπορεί να ξεπεράσει το μέτρο, να αναβαπτιστεί και τότε να αναδυθεί από μέσα του ένας άλλος κόσμος, ίσως και ένας άλλος εαυτός. Θυμηθείτε την κατάληξη του Γιάνναρου. Στη συνείδηση της μικρής κοινωνίας ίσως να μείνει τελικά μονάχα το ηρωικό τέλος του.

 

- Το ιστορικό υπόβαθρο θεωρείτε ότι είναι γνωστό ή έχει υποστεί και αυτό τη συσκότιση που έχουν υποστεί και άλλα ιστορικά γεγονότα, με αποτέλεσμα να διδασκόμαστε μια «κολοβή» εκδοχή της Ιστορίας;

- Τεράστιο το κεφάλαιο που ανοίγετε! Ποια Ιστορία διδασκόμαστε τελικά, ποια Ιστορία αφηγούμαστε και πώς την αφηγούμαστε, κάτω από ποιες συνθήκες διαμορφώνονται οι εθνικές αφηγήσεις, ποιες σκοπιμότητες εκφράζονται μέσα από τη λεγόμενη Δημόσια Ιστορία, τι ανασύρουμε από το χτες και τι προσπαθούμε να βυθίσουμε στη λήθη. Το ιστορικό υπόβαθρο του βιβλίου παραμένει ελάχιστα γνωστό παρά το γεγονός ότι έχουν τελευταία κυκλοφορήσει μερικές ενδιαφέρουσες μελέτες (π.χ. του Γ. Αλεξάτου). Ο Εθνικός Διχασμός είναι μια πληγή που αιμορροεί όταν κάποιος την ξύσει.

- Η λογοτεχνία μπορεί να είναι μια κοινωνική πράξη;

- Κατ' εξοχήν κοινωνική πράξη. Τα λογοτεχνικά έργα είναι τέκνα της εποχής τους και δεν εξελίσσονται σε ιστορικό και κοινωνικό κενό· αντανακλούν ιδεολογίες και νοοτροπίες, αποτυπώνουν ιδανικά και αξίες, αποτελούν συνόψεις και μικρογραφίες του κόσμου. Ακόμη και τα έργα που αναφέρονται σε προηγούμενες εποχές, όπως το ιστορικό μυθιστόρημα, εκφράζουν, ανάμεσα στα άλλα, και τη σχέση του κοινωνικού περιβάλλοντος με το παρελθόν. Με λίγα λόγια, η λογοτεχνία αποτελεί καθρέπτη όχι μόνο της εποχής στην οποία αναφέρεται αλλά πρωτίστως της εποχής στην οποία δημιουργείται. Και δεν είναι καθόλου τυχαίες οι όλο και περισσότερες διεπιστημονικές προσεγγίσεις της. Ιστορία, φιλοσοφία, φιλολογία, κοινωνιολογία, ψυχολογία, μέχρι και θετικές επιστήμες είδα τελευταία να αναζητούν τρόπους ερμηνείας του λογοτεχνικού φαινομένου. Διαβάζω λογοτεχνικά έργα από όλον τον κόσμο και αυτό με οδηγεί στη βαθύτερη κατανόηση άλλων κοινωνικών και τελικά στην καλύτερη κατανόηση τόσο της δικής μου όσο και, γενικότερα, του Ανθρώπου. Η λογοτεχνία μπορεί να επινοεί και να συνθέτει δικές της πραγματικότητες αλλά τις συνθέτει με υλικά που αντλεί από το κοινωνικό περιβάλλον σχηματοποιώντας πρότυπα και αναδεικνύοντας αφανείς ή λιγότερο φωτισμένες πλευρές της ζωής.   

 - Πότε καταλάβατε ότι θέλετε να γίνετε συγγραφέας;

- Μα... δεν ξέρω αν το κατάλαβα! Μόνο του ήρθε. Έγραφα από μικρός.

- Ποια ήταν τα συναισθήματα που νοιώσατε, όταν πήρατε τυπωμένο το πρώτο σας έργο;

- Ήμουν 20 χρονών. Πρωτόλεια ποιήματα. Έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε.  

 

- Τι συμβαίνει στους ήρωες των βιβλίων σας, όταν τελειώνει η συγγραφή;

Συνεχίζουν το ταξίδι τους. Πορεύονται σε άγνωστα μονοπάτια, συνομιλούν με άλλους ήρωες, συνομιλούν με όσους αναγνώστες τους θυμούνται ή τους ανακαλύπτουν. Κι εγώ τους ακολουθώ, έχω περάσει τόσο χρόνο μαζί τους. Πολλές φορές έχω την αίσθηση ότι μεταφέρονται από τον φαντασιακό κόσμο στον πραγματικό.  

- Έχετε βιώσει συναισθήματα παρόμοια με αυτά των ηρώων σας;

- Όχι όλων των ηρώων. Κι εδώ είναι τα δύσκολα. Εκείνους τους «άλλους» πρέπει να κατανοήσω καλύτερα. Όσο κι αν φαίνεται παράξενο, συχνά συμβαίνει και το αντίθετο: Βιώνω τα συναισθήματα μέσα από τις ψυχικές καταστάσεις των ηρώων μου.  

- Ποιος είναι ο πρώτος αναγνώστης των κειμένων σας;

- Δυο γυναίκες. Η Μαρία και η Έφη. Σύντροφος και κόρη. Χωρίς τη γνώμη τους δεν... κάνω βήμα!

- Ποιος είναι ο ιδανικός αναγνώστης για σας;

- Εκείνος για τον οποίο είμαι... ο ιδανικός συγγραφέας! Και επειδή ιδανικά πράγματα δεν υπάρχουν ή, έστω, σπανίζουν, έμαθα να αποδέχομαι τους ανθρώπους όπως ακριβώς είναι, να μην τους ψηλώνω και, πολύ περισσότερο, να μην τους χαμηλώνω. Αν το δεις έτσι μπορεί και να συμπεράνεις ότι ιδανικός αναγνώστης μπορεί να γίνει ο καθένας.

- Γράφοντας, έχετε ανακαλύψει πράγματα για τον εαυτό σας;

- Και γράφοντας και διαβάζοντας κείμενα άλλων. Σπουδή είναι η λογοτεχνία και, κυρίως, το μυθιστόρημα.

- Υπήρξε κάτι στη διάρκεια της συγγραφής που σας ανέτρεψε κάποια πεποίθηση;

Πολλά. Ακόμη και για το ιστορικό περιβάλλον. Προσπαθώντας να κατανοήσω τον Άνθρωπο έμαθα να κατανοώ καλύτερα την ιστορία και το αντίστροφο. Προσπαθώ να αναζητώ προθέσεις, να λύνω αινίγματα και να μελετώ με μεγαλύτερη οξυδέρκεια όσα συνέβησαν σε άλλες εποχές ή όσα συμβαίνουν σήμερα. Γιατί, ας μην γελιόμαστε, ακόμη και ένας συγγραφέας που ασχολείται με περασμένες εποχές έχει το παρόν στο μυαλό του. Το σήμερα και το αύριο. 

- Σας αρέσει να συνομιλείτε με τους αναγνώστες σας;

Ω, ναι! Κάποτε υπήρξε μια πρόταση από αναγνώστες να περπατήσουμε μαζί σε περιοχές στις οποίες εκτυλίσσεται η πλοκή ενός μυθιστορήματος. Βρήκα εξαιρετική την ιδέα, άσχετα με το ότι δεν πραγματοποιήθηκε (η πανδημία γαρ...) Οι τηλεφωνικές συζητήσεις όμως έγιναν αιτία να δω τη δική μου δουλειά με τα μάτια των άλλων.

 

- Σε συζητήσεις με αναγνώστες, έτυχε να σας «υποδείξουν» πτυχές του έργου σας, που εσείς δεν είχατε φανταστεί ότι υπάρχουν;

Και βέβαια. Το ένιωσα ιδιαίτερα όταν συζητούσα σε λέσχες ανάγνωσης. Σε πολλές από αυτές τις λέσχες γίνεται εξαιρετική δουλειά. Διαβάζουν, κριτικάρουν, ανατέμνουν το κείμενο.

- Έχετε κερδίσει σημαντικά βραβεία. Τι σημαίνουν αυτές οι βραβεύσεις για εσάς;

Ευθύνη! Απέναντι στον εαυτό μου, αλλά και απέναντι στους ανθρώπους που με τίμησαν.

- Υπάρχει κάποιος συγγραφέας που θεωρείτε ότι σας επηρέασε;

Δεν ξέρω, ειλικρινά δεν ξέρω! Συνήθως αυτά τα εντοπίζει η κριτική. Όλοι κουβαλάμε μέσα μας τις εμπειρίες και τα διαβάσματά μας.

- Είναι εύκολη ή δύσκολη διαδικασία η συγγραφή και τι είναι το γράψιμο για σας;

Πάντα προηγείται η περίοδος της επώασης, που συνήθως είναι μακρά. Πρώτα εγγράφονται οι ιστορίες στον άυλο χάρτη της φαντασίας, εκεί σχηματοποιούνται κι εκεί ωριμάζουν. Ας πούμε ότι αυτό είναι το θεμέλιο ενός μυθιστορήματος. Όσο πιο στέρεο είναι τόσο πιο εύκολη γίνεται η διαδικασία της συγγραφής. Ωστόσο, γνωρίζω καλά, όπως γνωρίζουν και οι ήρωές μου, ότι όλα μπορούν να ανατραπούν στην πορεία και όλα να αλλάξουν. Είναι μια γοητευτική διαδικασία η συγγραφή, μια περιπέτεια που δεν γνωρίζεις ούτε την αρχή ούτε το τέλος της.

- Αν και είναι πολύ νωρίς ακόμη, το βιβλίο κυκλοφόρησε πριν λίγους μήνες, ετοιμάζετε κάτι άλλο; Έχετε «υλικό» έτοιμο στο συρτάρι σας;

Πάντα υπάρχει υλικό και πάντα υπάρχουν ιδέες. Το επόμενο βιβλίο μου θα είναι μια εμπλουτισμένη επανέκδοση των «Λαϊκών Τελετουργιών», έργο με λαογραφικό - ανθρωπολογικό περιεχόμενο που παραμένει εξαντλημένο τώρα και δεκαπέντε χρόνια. Το επόμενο λογοτεχνικό είναι στη φάση του σχεδιασμού, ας πούμε της κυοφορίας. Είναι αδύνατο να μιλήσω γι’ αυτό πριν τη ολοκλήρωσή του. Στο ξεκίνημα της συζήτησής μας είπα μια φράση, πιθανώς να τη θυμάστε: «Δεν είναι λίγες οι φορές που ξεκινάς γι’ αλλού κι αλλού φτάνεις». Το ίδιο ισχύει και για τη διαδικασία της συγγραφής.

Σας ευχαριστώ πολύ!  

Η ΜΑΡΤΑ ΚΟΙΜΑΤΑΙ

ROMY HAUSMANN
Μετάφραση ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ
Εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ
Σελ. 359, Φεβρουάριος 2022

 

     Μετά το εξαιρετικό μυθιστόρημα με τίτλο «Καλό Μου Παιδί» (https://bibliodiktis.blogspot.com/2021/04/blog-post_16.html), η Ρ. Χάουσμαν συνεχίζει την συγγραφική της πορεία με το ψυχολογικό θρίλερ «Η Μάρτα Κοιμάται».

     Η Νάντια Κούλκα, ζει στο Ζάμπρεφ της Πολωνίας, (μια μικρή πόλη κοντά στα σύνορα με τη Γερμανία), με τη μητέρα της Μάρτα και τον μικρό αδελφό της. Η Μάρτα, μια από τις πιο όμορφες κοπέλες της μικρής πόλης, που ονειρευόταν να γίνει μπαλαρίνα στο Παρίσι, έχει καταλήξει να παραμελεί και να κακοποιεί τα παιδιά της, κι εκδίδεται για να ζήσει. Η Νάντια, στα 15 της χρόνια, κατηγορείται ότι δολοφόνησε τη μητέρα της, η οποία βρέθηκε νεκρή στο κρεβάτι της με ένα βαθύ τραύμα στο κεφάλι. «Το αίμα. Τόσο αίμα παντού. Στο δάπεδο. Στο πατάκι. Στον τοίχο. Μέχρι και το ταβάνι είχε πιτσιλιστεί». Η Νάντια καταδικάζεται σε εγκλεισμό για εφτά χρόνια σε ίδρυμα για ανήλικους. Χάρη στις διασυνδέσεις του δικηγόρου της, ενός συμπατριώτη της και μακρινού συγγενή που είχε εξελιχθεί σε μεγαλοδικηγόρο στο Βερολίνο, της επιτρέπεται να εκτίσει την ποινή σε αντίστοιχο ίδρυμα του της γερμανικής πρωτεύουσας!

     Μετά την αποφυλάκισή της, παραμένει στο Βερολίνο και θέλει να ζήσει μια φυσιολογική ζωή. Αυτό όμως δεν είναι εύκολο. Το παρελθόν και ο εγκλεισμός, της έχουν προκαλέσει πολλά ψυχολογικά προβλήματα, έχει αναπτύξει φοβίες κι έχει ασταθή συμπεριφορά. Παρ’ όλα αυτά, βρίσκει δουλειά στη γραμματειακή υποστήριξη μιας δικηγορικής εταιρείας, όπου γνωρίζει τη Λάουρα. Τον μοναδικό άνθρωπο που της φέρθηκε καλά στην ενήλικη ζωή της. Η οποία είναι και σύζυγος του εργοδότη της, Γκέρο βαν Χόφεν, ενός από τους συνεταίρους του γραφείου.

     Ένα βράδυ του 2019, ενώ ο βαν Χόφεν βρίσκεται εκτός Βερολίνου, η Λάουρα εμφανίζεται στο γραφείο σε κακή κατάσταση κι εξομολογείται στην Νάντια, ότι έχει δολοφονήσει στο σπίτι της τον εραστή της και ζητάει τη βοήθειά της. «Το άψυχο σώμα πάνω στο πανάκριβο, λευκό μάρμαρο του σαλονιού. Το πανάκριβο μάρμαρο που δεν ήταν πια λευκό, αλλά κόκκινο, κατακόκκινο, και παραδίπλα κι άλλο κόκκινο, οι βαθυκόκκινες σελίδες που είχαν μουσκέψει το ύφασμα της γκρίζας μακό μπλούζας. Ένα θέαμα που παρέλυσε τη λογική μου και ρούφηξε κάθε συναίσθημα από μέσα μου. Πλησίασα το πτώμα σαν υπνωτισμένη, ανασήκωσα με τρεμάμενο χέρι το μπλουζάκι και διέκρινα τέσσερις μαχαιριές […] Τι θα κάνω τώρα Νάντια; Καταστράφηκε η ζωή μου».

     Η Νάντια χωρίς να το σκεφτεί δεύτερη φορά, αποφασίζει να βοηθήσει τη μοναδική φίλη που είχε ποτέ, όταν κατάλαβε τι μέλλον την περιμένει. «Είδα τη Λάουρα ολομόναχη και χαμένη. Πρώτα σε ένα γυμνό κελί. Την είδα να μην αντέχει να την κοιτάζουν οι τοίχοι, να ξεφλουδίζει λίγο-λίγο το χρώμα από το τσιμέντο, διότι δεν θα είχε τίποτε άλλο να κάνει στο άχρονο σύμπαν. Είδα τον χρόνο να περνάει, τα χρόνια, τα τόσα χρόνια να περνούν, και κάποτε να την αφήνουν «ελεύθερη»- όπως μεγαλόπνοα το αποκαλούν. Μα κι αυτή η ελευθερία, δεν θα είναι παρά ένα δωμάτιο με τοίχους που θα την κοιτάζουν επιτιμητικά. Είδα τη Λάουρα να μένει σ’ ένα μικρό διαμέρισμα επιπλωμένο μόνο με τα απολύτως απαραίτητα, και να γράφει γράμματα στη Βίβι για να της εξηγήσει τι είχε συμβεί τότε-δηλαδή σήμερα. Να ψάχνει να βρει τις λέξεις και να απελπίζεται, καθώς καμία λέξη, κανένας λόγος, καμία συγνώμη δεν θα άλλαζε το γεγονός ότι εκείνη, η Λάουρα, είχε καταστρέψει τα πάντα μέσα σε μια απειροελάχιστη στιγμή απερισκεψίας. Είδα μιαν απέραντη, κατάμαυρη θλίψη να την καταπίνει για πάντα». Αυτή η  απόφαση όμως, θα αλλάξει τη ζωή της για πάντα.

     Το «Η Μάρτα Κοιμάται» είναι ένα συγκλονιστικό ψυχολογικό θρίλερ. Είναι μοναδική η σκιαγράφηση των χαρακτήρων και των σχέσεων που τους διέπουν. Έχει μια εξαιρετική πλοκή. Αυτό όμως που συναρπάζει τον αναγνώστη είναι ο τρόπος που γράφει η γερμανίδα συγγραφέας. Είναι σαν να έχει καλύψει την ιστορία της με μια κουρτίνα, την οποία σελίδα με τη σελίδα ανασηκώνει αργά και βασανιστικά, αφήνοντας να φανεί η μια λεπτομέρεια μετά την άλλη, μέχρι που όλη η ιστορία αποκαλύπτεται κι έρχεται στο φως. Ένα βιβλίο που θα αρέσει σε κάθε αναγνώστη, αλλά οι φίλοι του είδους, θα λατρέψουν!

ΡΙΚΚΑΡΝΤΙΝΟ

ANDREA CAMILLERI

Μετάφραση ΦΩΤΕΙΝΗ ΖΕΡΒΟΥ

Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗΣ

Σελ. 335, Νοέμβριος 2021

 

     Μετά τον Μπέρνι Γκούντερ του Φ. Κερ, «χάνουμε» έναν ακόμη αγαπημένο μυθιστορηματικό χαρακτήρα. Πρόκειται για τον επιθεωρητή Σάλβο Μονταλμπάνο του Α. Καμιλλέρι. Ο ιταλός συγγραφέας έφυγε από τη ζωή πλήρης ημερών τον Ιούλιο του 2019. Το «Ρικκαρντίνο» που παρουσιάζω σήμερα, είναι το τελευταίο μυθιστόρημα που διαβάζουμε για τον επιθεωρητή από τη Βιγκάτα. Η έκδοσή του μάλιστα, έχει μια ιδιαίτερη, ξεχωριστή ιστορία. Το βιβλίο γράφτηκε το 2005. Τότε, στα ογδόντα χρόνια του, ο συγγραφέας έλεγε ότι δεν πρόκειται να γράψει άλλο με κεντρικό χαρακτήρα τον Μονταλμπάνο. «… το επαναλάμβανε δημόσια με κάθε ευκαιρία: από τη μία πλευρά, ένιωθε την ανάγκη ν’ απελευθερωθεί από τον Μονταλμπάνο, αλλά, από την άλλη ο Μονταλμπάνο κάθε φορά τον ξανακαλούσε, τον προέτρεπε, σχεδόν τον ανάγκαζε να γράψει και να ξαναγράψει ιστορίες γι’ αυτόν, για να τον αφήσει να μεγαλώσει, ν’ αλλάξει, να γεράσει σαν αληθινή ύπαρξη. Σαν να είχε αποκτήσει ο αστυνόμος αυτόνομη ζωή».   Ευτυχώς για όλους εμάς, πείστηκε από τις προτροπές. Ακολούθησαν άλλα δεκαοκτώ μυθιστορήματα και πολλά διηγήματα. Η συμφωνία που έκανε με τον εκδότη για το «Ρικκαρντίνο», ήταν να εκδοθεί μετά τον θάνατό του. Επειδή «Το μυθιστόρημα αποτελεί τον αποχαιρετισμό αυτού (που χάρη στην ιδιαίτερα επιτυχημένη τηλεοπτική του απόδοση) είναι με βεβαιότητα ο δημοφιλέστερος χαρακτήρας της ιταλικής λογοτεχνίας της χιλιετίας».

     Όταν έγινε γνωστή η είδηση της παράδοσης του χειρογράφου και της συμφωνίας με τον εκδότη «…άρχισαν να ακούγονται διάφορες φήμες […] ότι στη συγκεκριμένη υπόθεση ο Μονταλμπάνο πέθαινε στο τέλος…» κάτι που αν αληθεύει, ο αναγνώστης θα το μάθει διαβάζοντας το βιβλίο. Το 2016 ο συγγραφέας επέφερε κάποιες μικρές διορθώσεις. Ένα χρόνο μετά τον θάνατό του, το 2020, εκδόθηκε όπως ήταν η συμφωνία στην Ιταλία. Τώρα μεταφράστηκε και στα ελληνικά.

     Ο αστυνόμος, καλείται να διαλευκάνει την δολοφονία του διευθυντή του υποκαταστήματος της Μπάνκα Ρετζονάλε στη Βιγκάτα. Η υπόθεση αρχικά δείχνει να αφορά την οργισμένη αντίδραση ενός απατημένου συζύγου. Ο Μονταλμπάνο όμως ξέρει, ότι πολλές φορές τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται! Αναλύοντας τα γεγονότα, κάνοντας τις απαραίτητες συνδέσεις και ερευνώντας τις μικρές λεπτομέρειες, ενώνει τις ψηφίδες και ολοκληρώνει το παζλ. Τώρα δεν απομένει παρά το να βρει τις ατράνταχτες αποδείξεις για να «δέσει» τους ενόχους. Θα τα καταφέρει;

     Ο Μονταλμπάνο είναι κουρασμένος κι απογοητευμένος. Όπως επισημάνει ο Φάτσιο «… δεν έχετε διάθεση, να δουλέψετε. Το παρατήρησα. Σας γνωρίζω πολλά χρόνια. Δεν τα έχετε χάσει, απλώς έχετε κουραστεί. Έχετε βαρεθεί, αστυνόμε. Και γι’ αυτό προσπαθώ μόνος μου να προχωρήσω τη δουλειά, να συγκεντρώσω στοιχεία, να διεκπεραιώσω το πιο βαρετό κομμάτι». Όταν όμως αποφασίσει να πάρει πρωτοβουλίες, ξαναγίνεται ο γνωστός αστυνόμος, με το κοφτερό, αναλυτικό μυαλό!

     Το μυθιστόρημα είναι τόσο καλό, όσο θα περίμενε κανείς από τον τεχνίτη της γραφής Α. Καμιλλέρι. Ένα  ενδιαφέρον και ξεχωριστό στοιχείο, είναι η αποτύπωση μέσα από την πλοκή, της σχέσης ανάμεσα τον λογοτεχνικό και τηλεοπτικό Μονταλμπάνο και τον δημιουργό τους!