ΤΟ ΠΙΚΡΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ

ANDREA LEVY

Μετάφραση ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗ

Εκδόσεις ΜΙΝΩΑΣ

Σελ. 437, Απρίλιος 2011

     Όπως έγραφα σε προηγούμενη παρουσίαση (για το βιβλίο "Το Πορτρέτο Της Σιωπής"), ένα ακόμη καλό βιβλίο που διάβασα τον τελευταίο καιρό, είναι αυτό που παρουσιάζω σήμερα Πρόκειται για την "αυτοβιογραφία" μιας τζαμαϊκανής σκλάβας, της Τζουλάι, έχει τίτλο "Το Πικρό Τραγούδι" και είναι γραμμένο από την Αντρέα Λίβυ, της οποίας το βιβλίο "Το Μικρό Νησί" (κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μίνωας το 2005), έχει κερδίσει πολλά σημαντικά λογοτεχνικά βραβεία και έχει διασκευαστεί σε δραματική σειρά από το BBC.

     Βάζω πιο πάνω τη λέξη αυτοβιογραφία σε εισαγωγικά, ακριβώς επειδή το βιβλίο δεν είναι αυτοβιογραφικό, αλλά μυθοπλασία γραμμένη με τη μορφή αυτοβιογραφίας: "Το βιβλίο που κρατάτε αυτή τη στιγμή στα χέρια σας, γεννήθηκε από μια λαχτάρα. Η μαμά μου είχε μια ιστορία, που την ένιωθε να της βαραίνει τόσο το στήθος, ώστε αισθάνθηκε μια δύναμη, ισχυρότερη από την ίδια της τη βούληση, να την πιέζει να εμπιστευτεί αυτήν την ιστορία σ' εμένα το γιο της. Σκοπός της ήταν, αφού μάθαινα την ιστορία της, κάποια άλλη στιγμή να τη διηγούμουν με τη σειρά μου στις κόρες μου. Κι έτσι να πήγαινε παρακάτω." Επειδή όμως το Τόμας Κίνσμαν, γιος της Τζουλάι, τυπογράφος στο επάγγελμα, ήταν σε περίοδο που δεν μπορούσε λόγω φόρτου εργασίας να αφιερώσει την απαιτούμενη προσοχή στη μητέρα του, την προσπάθησε να την πείσει να γράψει την ιστορία της και να αναλάβει ο ίδιος την εκτύπωσή της σε βιβλίο. Η Τζουλάι είχε τις αντιρρήσεις της: "Το εγχείρημά της αυτό, να φυλακίσει την ιστορία της σε λέξεις που ίσως διαβαζόταν και να αποκτούσαν έντυπη μορφή, ήταν στην αρχή σωστό μαρτύριο για την καημένη της την ψυχή." Τελικά όμως τα επιχειρήματα του Τόμας υπερίσχυσαν των αντιρρήσεων της μητέρας του κι έτσι έφτασε αυτό το βιβλίο στα χέρια μας, στο οποίο μια πρώην σκλάβα, μιλά για τη ζωή της.

Μια ζωή που ξεκίνησε μετά έναν "συνήθη" βιασμό της μητέρας της, από τον λευκό επιστάτη της φυτείας, της οποίας ήταν ιδιοκτησία. Στον τόπο εκείνο και τα χρόνια εκείνα, ο βιασμός των σκλάβων από τους λευκούς αφέντες ήταν διαδεδομένη πρακτική, όπως διαδεδομένη ήταν και η αντίληψη πως οι σκλάβοι αποτελούν ιδιοκτησία και πωλούνται και αγοράζονται όπως κάθε άλλο προιόν της φυτείας. Από μικρή ηλικία αποκόπηκε από τη μητέρα της και έζησε στο σπίτι της φυτείας, σαν προσωπική υπηρέτρια της Μάργκαρετ, αδελφής του ιδιοκτήτη. Αυτό σήμαινε πιο ελαφρές δουλειές-οι σκλάβοι που εργάζονταν στα χωράφια ήταν αναγκασμένοι να κόβουν ζαχαροκάλαμα για πολλές ώρες την ημέρα κάτω από τον καυτό ήλιο-αλλά και εξαιτίας ενός καπρίτσιου της Μάργκαρετ, ότι της δόθηκε η δυνατότητα να μάθει γραφή και ανάγνωση.

     Μέσα στη φυτεία έζησε μεγάλο μέρος της ζωής της και αποκόμισε εμπειρίες μοναδικές. Έζησε τις εξεγέρσεις των νέγρων και την κατάπνιξη τους στο αίμα από τα αφεντικά. Είδε να απαγχονίζεται η μητέρα της για ασήμαντη αφορμή. Και τελικά έζησε την απόδοση με βασιλικό διάταγμα σε όλους τους σκλάβους της ελευθερίας τους, την οποία σε πολλές περιπτώσεις δεν ήξεραν να διαχειριστούν! Έχοντας ζήσει μια ολόκληρη ζωή έγκλειστοι, υπό συνθήκες άθλιες και υπό καθεστώς τρόμου, τους ήταν δύσκολο να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα.

     Είναι ένα βιβλίο καλογραμμένο, "δυνατό", συγκινητικό σε κάποιες περιπτώσεις, αστείο σε κάποιες άλλες, το οποίο μας αποκαλύπτει έναν κόσμο ζοφερό, που μας είναι λίγο-πολύ άγνωστος: τον κόσμο των σκλάβων της Τζαμάικα, που πάνω στις πλάτες τους και χάρη στη σκληρή δουλειά των οποίων, χτίστηκαν ολόκληρες περιουσίες. Και προβάλει καταστάσεις και συμπεριφορές, τις οποίες αν αναγάγουμε στο σήμερα, θα πρέπει να μας βάλουν σε σκέψεις.

     Η Αντρέα Λίβυ, γεννήθηκε στην Αγγλία από Τζαμαϊκανούς γονείς. Ζει όλη τη ζωή της στο Λονδίνο.