ΟΙ ΖΩΕΣ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ

Η ΣΤΑΖΙ ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ
ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ (1949-1089)
ΣΤΡΑΤΟΣ ΔΟΡΔΑΝΑΣ-ΒΑΪΟΣ ΚΑΛΟΓΡΗΑΣ
Εκδόσεις ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ
Σελ. 272, Σεπτέμβριος 2020

 

     Μια εξαιρετική κι εμπεριστατωμένη μελέτη που αφορά τους Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες που μεταφέρθηκαν στην Αν. Γερμανία και όσους από αυτούς συνεργάστηκαν με την περίφημη Στάζι, περιλαμβάνει το βιβλίο της σημερινής παρουσίασης. Ο τίτλος είναι δανεισμένος από την ταινία του Φλόριαν Χένκελ φον Ντόνερσμαρκ, που συζητήθηκε ευρύτατα όταν προβλήθηκε το 2006. 

     Πολλοί, ανάμεσά τους κι εγώ, πιστεύαμε ότι η Στάζι ήταν μια υπηρεσία ασφαλείας στην Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία. Άλλαξα όσα πίστευα, όταν για τις ανάγκες μιας άλλης παρουσίασης βιβλίου, διάβασα περισσότερα γι’ αυτήν την δισύλλαβη λέξη, που το άκουσμά της προκαλούσε τρόμο. Ήταν ένα ολόκληρο υπουργείο (Υπουργείο Κρατικής Ασφάλειας) που ιδρύθηκε το 1950 και ξεκίνησε με περίπου 1.000 υπαλλήλους. Το 1962 είχε 20.000 ενώ το 1989 οι «Συνεργάτες Πλήρους Απασχόλησης» ανέρχονταν σε 91.016. «Πολλοί διέθεταν πανεπιστημιακό πτυχίο και είχαν «δικαίωμα διακοπών» σε ειδικές εξοχικές κατοικίες. Ο μισθός τους ήταν κατά πολύ υψηλότερος των συνηθισμένων επαγγελμάτων. Χωρίς αμφιβολία ανήκαν στην προνομιούχα τάξη της ΓΛΔ». Σ’ αυτούς πρέπει να προστεθούν 174.000 «Ανεπίσημοι Συνεργάτες». Αυτοί «δεν ήταν υπάλληλοι σε γραφεία της κρατικής ασφάλειας. Ασκούσαν κανονικά επαγγέλματα και διεκπεραίωναν τη «χαφιέδικη εργασία» σε χώρους κοινωνικής δραστηριότητας (εργοστάσια, σωματεία, αθλητικές ομάδες, φοιτητικές οργανώσεις, πολιτιστικούς συλλόγους, εκκλησία κλπ), Το όνομα της Στάζι συνδέθηκε κυρίως με τη δική τους δραστηριότητα».  Ανάμεσά τους και αρκετοί Έλληνες, αφού «Η περιώνυμη υπηρεσία επεδίωξε με επιτυχία την επέκταση της δραστηριότητάς της και σε τμήματα του μη γερμανικού πληθυσμού, δημιουργώντας ένα κλίμα έντονης καχυποψίας, ανασφάλειας και φόβου ανάμεσα στα μέλη των διάφορων εθνικών κοινοτήτων, μεταξύ των οποίων και της ελληνικής, η οποία ασφαλώς δεν αποτέλεσε εξαίρεση».

     Τις τελευταίες μέρες πριν από την κατάρρευση του καθεστώτος (1989-1990), οι υπάλληλοι της Στάζι προσπάθησαν να καταστρέψουν μεγάλο μέρος των αρχείων. Βρέθηκαν 16.000 σακούλες με κατεστραμμένα έγγραφα. Ήταν περίπου 33 εκατομ. σελίδες! Ένα άλλο μέρος των αρχείων διασώθηκε από ακτιβιστές που εκείνες τις ταραγμένες μέρες «κατέλαβαν» το κτίριο, αποτρέποντας την περαιτέρω καταστροφή. Το 1995 η κυβέρνηση της Γερμανίας αποφάσισε να αποκαταστήσει το αρχείο. Την τιτάνια αυτή εργασία ανέλαβε η Υπηρεσία Γκάουκ (ονομάστηκε έτσι από τον επικεφαλής, που μετά κάποια χρόνια διατέλεσε πρόεδρος της Γερμανίας). Το αρχείο είναι τώρα εύκολα προσβάσιμο τόσο στους επιστημονικούς ερευνητές, όσο και στους ενδιαφερόμενους πολίτες. (Αντίθετα οι 17,5 εκατομ. φάκελοι της Ελληνικής Κρατικής Ασφάλειας, καταστράφηκαν το 1989 με καύση στην υψικάμινο της Χαλυβουργικής-εκτός από 2.500 που κρίθηκαν ότι είχαν υψηλή ιστορική αξία-στα πλαίσια της «εθνικής συμφιλίωσης»). Μέσα στο αρχείο βρίσκεται και το «ελληνικό τμήμα» που «αποτελείται από εκατό περίπου φακέλους, με συνολικά περίπου έντεκα με δώδεκα χιλιάδες σελίδες. Ίσως να υπάρχουν και άλλοι που λανθάνουν…».

     Μέχρι τώρα δεν είχε γίνει αξιοποίηση του αρχείου για επιστημονικές μελέτες. Οι συγγραφείς του βιβλίου, εντρύφησαν στους φακέλους κι άλλες πηγές και προσπάθησαν να απαντήσουν σε καίρια ερωτήματα που αφορούν την εμπλοκή ελλήνων στις δραστηριότητες της Στάζι. «Ποια και πόσα πρόσωπα, όμως, στρατολογήθηκαν από τη Στάζι και για ποιο σκοπό; Με ποιόν τρόπο τα πλησίαζαν οι αξιωματικοί της και τι ακριβώς ανέμεναν από αυτά; Ποια υλικά ή άλλου είδους ανταλλάγματα υποσχέθηκαν για να εξασφαλίσουν τη συνεργασία τους; Τι ακριβώς περιλάμβανε το «μενού» των δραστηριοτήτων των Ελλήνων πρακτόρων; Πως αντιλαμβάνονταν οι ίδιοι την υπηρεσία τους αυτή, δεδομένου ότι η Στάζι ήταν μισητή στον πληθυσμό και οι πράκτορές της ο «φόβος και ο τρόμος» της ανατολικογερμανικής κοινωνίας; Υπήρχε η δυνατότητα να αρνηθεί κανείς την ένταξή του στο δίκτυο συνεργατών της Στάζι;».

     Αποτέλεσμα της εργασίας τους είναι αυτό το βιβλίο, το οποίο με επιστημονικό τρόπο και αποφεύγοντας την οποιαδήποτε ονοματολογία και σκανδαλολογία στην οποία μπορεί εύκολα να σε παρασύρει το θέμα, με απόλυτα τεκμηριωμένο τρόπο, παρουσιάζει ένα θέμα που μέχρι σήμερα δεν είχε απασχολήσει τους Έλληνες ιστορικούς. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που το βιβλίο τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Μαρτυρίας, Χρονικού, Βιογραφίας και Ταξιδιωτικής Λογοτεχνίας του 2021.