Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΣΕΛΗΝΗΣ

ANDREA CAMILLERI
Μετάφραση ΦΩΤΕΙΝΗ ΖΕΡΒΟΥ
Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗΣ
Σελ. 332, Οκτώβριος 2024 

     Όπως έγραψα στην παρουσίαση του μυθιστορήματος «123^ο Χιλιόμετρο» (Ιανουάριος 2025), φέτος συμπληρώνονται εκατό χρόνια από τη γέννηση του Α. Καμιλλέρι. Γι’ αυτό το λόγο, παρουσιάζω ένα ακόμη μυθιστόρημα του μεγάλου Ιταλού λογοτέχνη.

     Η Σικελία, λόγω της θέσης της στη Μεσόγειο, δέχτηκε πολλούς εισβολείς, από την αρχαιότητα ακόμη. Φοίνικες, Έλληνες, Καρχηδόνιοι, Ρωμαίοι, Βάνδαλοι, Οστρογότθοι, Βυζαντινοί, Άραβες και άλλοι, κατέκτησαν κατά περιόδους το νησί. Από το 1250 μέχρι το 1710 περίπου, η Σικελία βρισκόταν υπό τη διακυβέρνηση των Ισπανών. Σε αυτή την ιστορική περίοδο εκτυλίσσεται η ιστορία του μυθιστορήματος που θα σας παρουσιάσω σήμερα.

     Ο μαρκήσιος ντον Άνχελ ντε Γκουζμάν, είναι ο διοικητής της Σικελίας έχοντας τον τίτλο του αντιβασιλέα, διορισμένος από τον βασιλιά Κάρολο Β! της Ισπανίας. Έφτασε στο Παλέρμο το 1675, ενώ ένα μήνα μετά έφτασε και η σύζυγός του Ελεονόρα ντι Μόρα, μια καλλονή εντυπωσιακής ομορφιάς. Η άφιξη του αντιβασιλέα «εντυπωσίασε τους πάντες για δύο λόγους. Ο πρώτος ήταν η ηλικία του, δεδομένου ότι δεν είχε πατήσει τα τριάντα, και η Σικελία δε θυμόταν μέχρι τότε αντιβασιλέα μικρότερο από πενήντα χρονών. Και ο δεύτερος η ισχνότητά του, ο ντον Άνχελ δεν είχε ίχνος λίπους επάνω του, το δέρμα ήταν κολλημένο στα οστά του, δε ζύγιζε πάνω από τριάντα κιλά. Αν φυσούσε δυνατός άνεμος, θα τον παρέσερνε σαν ξερό φύλλο».

     Λίγο καιρό μετά όμως, άρχισε ένα παράξενο φαινόμενο. Ο αντιβασιλέας άρχισε να παχαίνει διαρκώς, ακόμη κι αν έμενε νηστικός για μια ολόκληρη εβδομάδα. Κλήθηκαν να τον εξετάσουν οι καλύτεροι γιατροί. Κανένας δεν μπόρεσε ούτε να ερμηνεύσει, ούτε να αντιστρέψει το φαινόμενο. Έτσι, δύο χρόνια αργότερα, είχε φτάσει τα 190 κιλά!! Όπως είναι φυσικό, κάθε σωματική δραστηριότητα ήταν σχεδόν αδύνατη κάτι που επέφερε νωθρότητα. Η σωματική νωθρότητα, σύντομα μεταβλήθηκε και σε πνευματική. Αυτό το γεγονός, έδωσε την ευχέρεια στα πέντε μέλη του Ιερού Βασιλικού Συμβουλίου, στο οποίο προήδρευε ο αντιβασιλέας και που το απάρτιζαν άνδρες «ευγενείς», πλούσιοι αλλά και άπληστοι, να αποδυθούν σε ένα όργιο καταλήστευσης δημοσίου χρήματος και σύνταξης νομοθετημάτων, με ευνοϊκές διατάξεις για τους ίδιους και τους φίλους τους.

     Μέχρι που στη διάρκεια μιας συνεδρίασης ο αντιβασιλέας πεθαίνει ξαφνικά. Τα μέλη του Συμβουλίου… ενθουσιάζονται!Ξέρουν ότι μέχρι να αντικατασταθεί ο αντιβασιλέας, θα περάσουν μήνες. Έτσι θα έχουν την ευχέρεια για ακόμη μεγαλύτερες και πιο επικερδείς ρεμούλες. Τότε η Ελεονόρα, θα εμφανιστεί στο Συμβούλιο και θα παρουσιάσει μια ιδιόχειρη διαθήκη του συζύγου της, με την οποία διορίζει αυτήν σαν διάδοχό του! Οι Σύμβουλοι δυσκολεύονται να το αποδεχτούν και θα την πολεμήσουν με κάθε θεμιτό και αθέμιτο μέσο. Όμως όπως θα αποδειχθεί, η Ελεονόρα εκτός από πανέμορφη είναι μια γυναίκα εκπληκτικής ευφυΐας.

     Η Ελεονόρα κυβέρνησε για πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Μόλις είκοσι επτά ημέρες. Ο τίτλος του αντιβασιλέα συνοδευόταν από τον τίτλο του αντιπρόσωπου του Πάπα, αξίωμα που δεν μπορούσε να κατέχει μια γυναίκα. Παρ’ όλα αυτά, οι αναφορές που υπάρχουν δίνουν «…την εικόνα μιας εξαιρετικής γυναίκας η οποία δικαιούται  μεγάλο σεβασμό για όσα κατάφερε στο σύντομο διάστημα που κυβέρνησε τη Σικελία. Δικό της επίτευγμα η μείωση της τιμής του ψωμιού και η δημιουργία του υπεύθυνου εμπορίου που φρόντιζε τη σωστή λειτουργία των εβδομήντα δύο συντεχνιών του Παλέρμο. Όσο για τις αποφάσεις που πήρε προς όφελος των γυναικών, πρέπει ν’ αναφερθεί ότι επαναλειτούργησε ένα ίδρυμα για παρθένες που κινδύνευαν να παραστρατήσουν και άλλο ένα για ηλικιωμένες και άρρωστες πόρνες, που και τα δύο είχαν διακόψει τη λειτουργία τους λόγω έλλειψης πόρων, ενώ ολοκληρωτικά δικό της δημιούργημα είναι η επονομαζόμενη βασιλική προίκα και το ίδρυμα «Μετανοούσα Μαγδαληνή». Δική της ήταν και η απόφαση να έχουν πρόσβαση σε βοηθήματα, και οικογένειες με λιγότερα από δώδεκα παιδιά».

     Ο μεγάλος δάσκαλος της ιταλικής λογοτεχνίας, μεταπλάθει λογοτεχνικά ένα περιστατικό της Ιστορίας της ιδιαίτερης πατρίδας του, και γράφει ένα συναρπαστικό, γοητευτικό, απολαυστικό μυθιστόρημα, με ηρωίδα μια πολύ ξεχωριστή γυναίκα.      

ΤΟ ΝΤΟΥΦΕΚΙΔΙ ΑΝΤΙΚΡΥ...

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΟΥ ΓΚΙΖΗ ΓΕΩΡΓΙΟΥ
Εισαγωγή, επιμέλεια ΟΛΥΜΠΙΑ ΣΕΛΕΚΟΥ
Εκδόσεις ΚΨΜ
Σελ. 270, Οκτώβριος 2024

      Στη σειρά Ιστορία των εκδόσεων ΚΨΜ, κυκλοφόρησε το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο που σας παρουσιάζω σήμερα.

     Ο Γεώργιος Γκίζης, ήταν ένας απλός, «καθημερινός» νεαρός άντρας από περιοχή του νομού Σερρών. Κλήθηκε να υπηρετήσει την στρατιωτική του θητεία, τα χρόνια της κορύφωσης του ελληνικού εμφυλίου πολέμου (1947-1950). Αυτό που τον διαφοροποιεί από τους χιλιάδες άλλους στρατευμένους νέους, είναι η «ευλαβική» του προσήλωση, στην τήρηση ημερολογίου με τα συμβάντα της κάθε ημέρας. Δεν είχε κάποια ιδιαίτερη μόρφωση. Είχε τελειώσει το τετρατάξιο δημοτικό σχολείο και πριν κληθεί στο στρατό εργαζόταν ως ράφτης. Γεννήθηκε στο Νέο Σούλι Σερρών το 1925. Ήταν ο μεγαλύτερος από τέσσερα αδέρφια. Ο πατέρας του, με δυσκολία κατάφερνε να θρέψει την οικογένειά του. Ο θάνατος της μητέρας του, επέτεινε τις δυσκολίες. Γι’ αυτό και ο μόλις 13 ετών Γιώργος, πήγε στις Σέρρες, να μαθητεύσει σε ραφείο. Λίγο αργότερα κατάφερε να ανοίξει δικό του μαγαζί, αλλά την επαγγελματική του σταδιοδρομία, διέκοψε η στράτευση.

     Τον Οκτώβριο του1947, παρουσιάστηκε στο Κέντρο Βασικής Εκπαίδευσης Δράμας, που μάλλον έπαιζε το ρόλο κέντρου «διαλογής» μεταξύ «εθνικοφρόνων» ή μη, στρατιωτών. Στη συνέχεια τοποθετήθηκε σε μάχιμο τάγμα, με το οποίο πολέμησε σε πολλές περιοχές της Ελλάδας. (Σε κάποιο από τα ημερολόγιά του, του 1949, καταγράφει λεπτομερώς τις περιοχές τις οποίες διέσχισε ή στις οποίες πολέμησε). Απολύθηκε τον Μάρτιο του 1950, συμπληρώνοντας οκτακόσιες ογδόντα τέσσερις μέρες θητείας. Τα συμβάντα αυτών των ημερών καταγράφει «…με ύφος γραφής ανεπιτήδευτο, αυθόρμητο, έντονης ζωντάνιας και προφορικότητας, με λόγο προσωπικό και εξ αυτού σταράτο, λακωνικό, κρουστό, διανθισμένο με λαϊκές εκφράσεις, τοπικούς ιδιωματισμούς, εύστοχες παρομοιώσεις, ευφάνταστα παρακούσματα…». Οι ημέρες για τις οποίες δεν υπάρχουν καταγραφές είναι λίγες. Αυτό συμβαίνει όταν υπάρχουν σφοδρές μάχες και εκκαθαριστικές επιχειρήσεις ή όταν ο Γκίζης βρισκόταν σε κανονική άδεια. Ένα μεγάλο κενό παρατηρείται «το πρώτο εξάμηνο της στρατιωτικής θητείας  στους ορεινούς όγκους ή τις κατοικημένες περιοχές της δυτικής Αττικής και Βοιωτίας» κι αυτό γιατί τα σημειωματάρια στα οποία υπήρχαν οι σχετικές καταγραφές, χάθηκαν στη διάρκεια μιας άτακτης υποχώρησης της μονάδας στην οποία υπηρετούσε, μετά τη μάχη της Καρδίτσας, τον Δεκέμβριο του 1948.

     Για την αξία του ημερολογίου, ως ιστορικού ντοκουμέντου, η ιστορικός-κοινωνιολόγος Ολ. Σελέκου που είναι η επιμελήτρια του βιβλίου γράφει: «Το ημερολόγιο που κρατάει αυτός ο λαϊκής κοπής γραφιάς, ενσυνείδητος δραπέτης από τον κόσμο των άφωνων της ιστορίας, της στρατιάς των αφανών δεν έχει όμοιό του. Είναι μοναδικό. Και τούτο, επειδή ο συντάκτης-καταταγμένος στην κατώτερη βαθμίδα των ιεραρχικών δομών του στρατιωτικού μηχανισμού-αποτυπώνει το κοινωνικό κλίμα της εποχής, τα συμβάντα του πολέμου μέχρι και τις σκηνές των μαχών στις οποίες συμμετείχε, την καθημερινότητα της θητείας, την ψυχολογία του απλού στρατιώτη αλλά και των Αξιωματούχων του Στρατού. Κατά συνέπεια αξιώνεται ως ιστορική πηγή, με σημασία λαμπρής ψηφίδας, καθώς απελευθερώνει πλέγμα πληροφοριών που δύσκολα θα έβρισκαν θέση σε στρατιωτικά τεκμήρια επίσημου χαρακτήρα».

     Κι αν η αξία αυτού του ημερολογίου είναι σημαντική, εξίσου-ίσως και περισσότερο- σημαντική, είναι η επιστημονική επιμέλεια που έκανε η Ο. Σελέκου. Η οποία για να επιβεβαιώσει την ορθότητα των γραφόμενων, εντρύφησε σε αρχεία, απομνημονεύματα, βιβλιογραφία και πηγές, αντλώντας στοιχεία και αναδεικνύοντας την «επίσημη» άποψη για τα γεγονότα, όπως αυτή καταγράφεται είτε στη Διεύθυνση Ιστορίας του Στρατού, είτε σε αντίστοιχες υπηρεσίες του ΔΣΕ, εμπλουτίζοντας με τον τρόπο αυτό την ιστορική γνώση.

     Το πολύ σημαντικό αυτό βιβλίο, εκτός από το σπουδαίο ντοκουμέντο του ημερολογίου και τις μοναδικής αξίας υποσημειώσεις της επιμελήτριας, περιλαμβάνει ακόμη: επίμετρο του ψυχίατρου Δημήτριου Πλουμπίδη, χάρτες στους οποίους απεικονίζεται η πορεία των μονάδων στις οποίες υπηρετούσε ο Γ. Γκίζης, ορισμένες φωτογραφίες, ένα ιδιόγραφο στιχούργημα του Κώστα Βίρβου του 1947, που αν και μελοποιήθηκε από τον Απόστολο Καλδάρα δεν κυκλοφόρησε ποτέ εξ αιτίας της λογοκρισίας, την μαρτυρία του στρατιώτη Δημήτριου Καπότη για την διάλυση ενός τμήματος της Ταξιαρχίας Μπαντέκου, βιβλιογραφία κι ευρετήρια.