27 Αυγ 2012

ΤΟ ΤΟΥΡΚΑΚΙ

METIN ARDITI
Μετάφραση: ΡΙΤΑ ΚΟΛΑΙΤΗ
Εκδόσεις ΚΑΛΕΝΤΗΣ
Σελ. 319, Μάρτιος 2012

     Στην Έξοδο και στο Δευτερονόμιον, αναφέρεται: «Μη κάμης εις σεαυτόν είδωλον, μηδέ ομoίωμα τινός, όσα είναι εν τω ουρανώ άνω, ή όσα είναι εν τη γη κάτω, ή όσα είναι εν τοις ύδασιν υποκάτω της γης. Μη προσκυνήσεις αυτά μηδέ λατρεύσεις αυτά». Αυτή η επιταγή του Νόμου, σημαίνει ότι κανείς ευσεβής εβραίος, δεν μπορεί να ασχοληθεί με τη ζωγραφική, τη γλυπτική και τις εικαστικές γενικά Τέχνες.
     Ο Ελί Σοριάνο, είναι ένας νεαρός εβραίος που ζει στην Κωνσταντινούπολη, λίγα χρόνια μετά την άλωση (1531). Η ζωγραφική είναι το μεγάλο πάθος της ζωής του ή καλύτερα, η ίδια του η ζωή. Έφτανε να δει κάτι για λίγα λεπτά, για να το αναπαραστήσει με κάθε λεπτομέρεια και σε ελάχιστο χρόνο. Ζωγραφίζει διαρκώς, είτε σε κάθε κατάλληλη επιφάνεια, είτε μέσα στο μυαλό του! «…ο Ελί έκλεισε τα μάτια και σκέπασε το πρόσωπο με τα χέρια του. Έπειτ’ από λίγο, είδε το δεξί του χέρι να σκιτσάρει το ωοειδές περίγραμμα ενός προσώπου. Με μια κίνηση αργή και συγκρατημένη, τράβηξε μια γραμμή, έπειτα μιαν άλλη, έπειτα άλλη μιαν ακόμα, με τρόπο όλο και πιο γρήγορο, όλο και πιο σίγουρο, μέχρι που ένα πορτρέτο εμφανίστηκε στα μάτια του τόσο καθαρά θαρρείς και το είχε μπροστά του». Αυτό το πάθος του όμως, δεν είναι αποδεκτό από την εβραϊκή κοινότητα και ο ραβίνος πολλές φορές προσπάθησε να τον «συνετίσει».
     Για να καταφέρει να ασχοληθεί με τη ζωγραφική, αποφασίζει να το σκάσει και πάει στη Βενετία, όπου συστήνεται ως έλληνας της Κωνσταντινούπολης με το όνομα Ηλίας Τρωιάνος. Εκεί λόγω της ανατολίτικής «καταγωγής» του, αποκτά το προσωνύμιο «Τουρκάκι». Το εκπληκτικό ταλέντο του, γίνεται γρήγορα αντιληπτό και μπαίνει ως μαθητευόμενος στο εργαστήριο του μεγάλου δάσκαλου Τιτσιάνο.
     Μετά τη μαθητεία του, αφού έγινε μέλος της συντεχνίας και άνοιξε το δικό του εργαστήριο, παντρεύτηκε τη Στεφανία, την όχι και τόσο έξυπνη κόρη ενός ευγενούς. Ο γάμος, του άνοιξε νέες προοπτικές, αφού είχε πιο εύκολη πρόσβαση στην αριστοκρατία της Βενετίας. Οι παραγγελίες πέφτουν «βροχή» και ο Ελί-Ηλίας, θεωρείται από τους μεγαλύτερους ζωγράφους της Γαληνοτάτης.
     Όμως, άθελά του, μπλέκεται στις αντιπαλότητες και τους ανταγωνισμούς της βενετσιάνικης αριστοκρατίας, όταν καλείται να ζωγραφίσει έναν Μυστικό Δείπνο. Αρχίζουν έρευνες για το παρελθόν του, η αποκάλυψη του οποίου μπορεί να του κοστίσει την ίδια του τη ζωή.
     Ο Μ. Αρντιτί, έγραψε ένα εκπληκτικό βιβλίο, που εκτός από το μύθο που είναι εξαιρετικά δομημένος και τις ολοζώντανες εικόνες των δύο πόλεων που δίνει, θίγει ένα σωρό ζητήματα: την καλλιτεχνική ελευθερία, των πρωτοπορία, το πάθος του δημιουργού, τις θρησκευτικές ελευθερίες, την ανοχή και την αποδοχή του «άλλου». Σπουδαίο ανάγνωσμα από έναν εξαιρετικό συγγραφέα.


15 Αυγ 2012

Η ΧΗΡΑ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ

ΦΙΛOΜΗΛΑ ΛΑΠΑΤΑ
Eκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ
Σελ. 313, Ιούνιος 2012

     Το βιβλίο στο οποίο θα αναφερθώ σήμερα, αποτελεί συνέχεια του «Η Ξυπόλητη Των Αθηνών», το οποίο είχε κυκλοφορήσει πριν από δύο χρόνια. Είναι όμως έτσι δομημένο, ώστε ακόμη κι αν ο αναγνώστης δεν το έχει διαβάσει, δεν θα δυσκολευτεί να παρακολουθήσει την –ας μου επιτραπεί ο αδόκιμος όρος- «αυτοτελή συνέχεια».
     Στην Αθήνα του 1902, η πανέμορφη Λάουρα Αλφιέρι, είχε αναγκαστεί, για να σώσει την αριστοκρατική οικογένειά της από την οικονομική καταστροφή, να παντρευτεί τον ταπεινής καταγωγής αλλά αυτοδημιούργητο εφοπλιστή Φίλιππο Ρώμα. Αφού για μερικούς μήνες του έκανε το βίο αβίωτο με την συμπεριφορά της, στο τέλος θα αντιληφθεί την καλοσύνη και το μεγαλείο της ψυχής του και θα τον αγαπήσει με όλη τη δύναμη της καρδιάς της. «Επτά χρόνια γάμου στον επίγειο παράδεισο που της εξασφάλιζε καθημερινά η αγάπη του, εκ των οποίων τα δύο-αν υπολογίσει τους οκτώ μήνες του αρραβώνα-είχαν σπαταληθεί σε ένα γιγάντιο κύμα θυμού, οργής, πείσματος και απόγνωσης από μέρους της…».
     Ένα πρωινό του 1909, ενώ ο Ρώμας πηγαίνει όπως κάθε μέρα στο γραφείο του, η καρδιά του θα τον «προδώσει». Η Λάουρα ζει τον απόλυτο πόνο, βιώνει τη μέγιστη απώλεια και αρχικά μπαίνει σε μια κατάσταση άρνησης της πραγματικότητας.
     Μήνες μετά, κι ενώ οι δικοί της ανησυχούν για την ψυχική και σωματική της υγεία, αποφασίζει να μετακομίσει από το μέγαρο που βρίσκεται στο κέντρο της Αθήνας, στον Πειραιά. «Θα μετακομίσει στον Πειραιά, μακριά από την Αθήνα, από όλους και όλα όσα της θυμίζουν τις ευτυχισμένες μέρες που δεν θα επιστρέψουν πια. Ο Πειραιάς είναι γη ουδέτερη. Φυλάει λιγότερες αναμνήσεις». Εκεί η πάντα όμορφη «χήρα του Πειραιά», θα προσπαθήσει να ξαναβρεί τον εαυτό της και τη δύναμη για να σώσει από την καταστροφή και την κατάρρευση την επιχείρηση του άντρα της. Εκεί θα αναρωτηθεί ακόμη, αν η ζωή δίνει μια δεύτερη ευκαιρία.
     Πρόκειται για ένα καλογραμμένο μυθιστόρημα, το οποίο, όπως γράφω και στην αρχή, αν και αποτελεί συνέχεια, διαβάζεται αυτοτελώς. Τα πλούσια συναισθήματα που κατακλύζουν τους χαρακτήρες, περιγράφονται με τρόπο μοναδικό. Ο πόνος της απώλειας και οι σκέψεις σχετικά με τη ζωή και το θάνατο, δίνονται εξαιρετικά από τη συγγραφέα. Όπως επίσης και η δύναμη που ο καθένας αντλεί μετά από τέτοιο πόνο, απ’ όπου μπορεί, για να κάνει το επόμενο βήμα, και να πάει τη ζωή του παρακάτω.
     Εκτός από όλα τα παραπάνω, εκπληκτική είναι και η περιγραφή της Αθήνας και του Πειραιά της εποχής. Με πολλά πραγματολογικά στοιχεία, που δημιουργούν μια εντυπωσιακή τοιχογραφία ενός τόπου, στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή.
     Ακόμη, το αμφίσημο τέλος, ίσως μας προϊδεάζει για μια ακόμη συνέχεια που θα εξετάζει την πορεία της Λάουρας, τα χρόνια που ακολούθησαν.
     Η Φιλομήλα Λαπατά, γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Δημόσιες Σχέσεις και εργάστηκε στον ιδιωτικό τομέα. Ζει μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας. Έχει γράψει τα μυθιστορήματα «Οι Κόρες Του Νερού» (2002), «Lacryma Christi-Το Δάκρυ Του Χριστού» (2004), «Εις Το Όνομα Της Μητρός» (2005), «Επικίνδυνες Λέξεις» (2007) και «Η Ξυπόλητη Των Αθηνών» (2010). Τιμήθηκε στην Ιταλία το 2005 με το βραβείο «Citta Di Bacoli» και το 2006 με το Premio Internazionale Per La Cultura «Seberia-Ter».

9 Αυγ 2012

ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΠΟΛΥΧΡΟΝΗΣ ΕΝΕΠΕΚΙΔΗΣ
Εκδόσεις ΕΣΤΙΑ
Σελ. 240, 1996

     Δεν ξέρω αν οι εμπειρίες που αποκτούμε με το πέρασμα του χρόνου, μας κάνουν πιο σοφούς. Σίγουρα όμως, μας κάνουν διαφορετικούς. Μας αλλάζουν. Και μαζί αλλάζουν την οπτική που έχουμε για πολλά πράγματα. Ένα από αυτά είναι τα αναγνώσματά μας. Αλλιώς προσλαμβάναμε ένα βιβλίο πριν από 15 χρόνια κι αλλιώς σήμερα.
     Το βιβλίο που σας παρουσιάζω σήμερα, είναι η εξαίρεση. Είναι μια μελέτη η οποία κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1969 και σε δεύτερη επαυξημένη έκδοση το 1996. Είχα διαβάσει όταν κυκλοφόρησε τη δεύτερη έκδοση και την ξαναδιάβασα πριν από λίγες μέρες. Ήταν το ίδιο συγκλονιστική και στην πρώτη και στη δεύτερη ανάγνωση.
     Αναφέρεται στις περιπέτειες των Εβραίων της Ελλάδας, στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, όχι μόνο στη Θεσσαλονίκη, για την περίπτωση της οποίας η σχετική βιβλιογραφία είναι σχετικά μεγαλύτερη, αλλά και σε άλλες περιοχές. «Κατά την απογραφήν του 1931 εζούσαν εις την Ελλάδα, 62.700 Εβραίοι. Κατά τους επισήμους υπολογισμούς των Συμμάχων, ευρίσκοντο εν ζωή το 1945 ολιγώτεροι από 10.000 Έλληνες Εβραίοι». Πέρα από όσους ζούσαν στη Θεσσαλονίκη (ήταν 56.000 και το 96% αυτών εξοντώθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης), μεγάλες κοινότητες υπήρχαν στα Ιωάννινα και Κέρκυρα και μικρότερες στην Αθήνα, στη Στερεά και στην Πελοπόννησο. Από τους τελευταίους αρκετοί σώθηκαν ανεβαίνοντας στα βουνά.
     Αυτό όμως που έκανε αναγκαία την επανέκδοση του βιβλίου, είναι τα όσα δημοσιεύονται στο Παράρτημα (για πρώτη φορά) και αφορούν την τύχη των Εβραίων της Κρήτης. «Στις 7 Ιουνίου 1944 οι Γερμανοί σχημάτισαν μια φάλαγγα από 250 Κρητικούς και 350 Εβραίους της Κρήτης…τους επιβίβασαν στο ατμόπλοιο Δανάη (με γερμανική σημαία), το οποίο απέπλευσε αμέσως. Όταν έφθασε κοντά στη Σαντορίνη, η φρουρά και το πλήρωμα του πλοίου επιβιβάστηκαν σε βάρκες και το βούλιαξαν, άγνωστο πως, παίρνοντας μαζί του πεντακόσιες ψυχές στο βυθό της θάλασσας». Στο Παράρτημα δημοσιεύονται ακόμη έγγραφα που αφορούν την κλιμάκωση των διώξεων κατά των Εβραίων στην Κρήτη κι ένας αναλυτικός κατάλογος που περιλαμβάνει τα ονόματα των Εβραίων των Χανίων, οι περισσότεροι από τους οποίους πνίγηκαν στο Αιγαίο, εξ αιτίας της ναζιστικής βαρβαρότητας.
     Η ανάγνωση του βιβλίου θεωρώ πως είναι απαραίτητη από τον καθένα μας. Η εξόντωση των Εβραίων και των άλλων έγκλειστων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου κι αν έγινε στην Ευρώπη, αποτελεί ύβρη προς το δώρο της Ζωής και τον ανθρωπισμό. Βιβλία σαν αυτό, λειτουργούν ως μια αιχμηρή υπενθύμιση ενός τερατώδους εγκλήματος που κάποιοι, ξένοι και ντόπιοι, με τη βοήθεια και του χρόνου που μας απομακρύνει από τη φρίκη των γεγονότων, θέλουν να μας πείσουν να ξεχάσουμε.
     Ο ομότιμος καθηγητής του πανεπιστήμιου της Βιέννης, Πολυχρόνης Ενεπεκίδης, γεννήθηκε το 1919. Σπούδασε στα πανεπιστήμια Αθήνας, Βιέννης και Παρισίων και αφιερώθηκε στην εξονυχιστική έρευνα των ευρωπαϊκών αρχείων και των χειρογράφων συλλογών για να απαλλάξει την ελληνική ιστορία από εσκεμμένες διαστρεβλώσεις και τις ανεξέλεγκτες παραδόσεις. Οι γλαφυρές του διαλέξεις ανά την υφήλιο, δημιούργησαν ένα νέο τρόπο επικοινωνίας του επιστήμονα με το μεγάλο κοινό: χωρίς να νοθεύεται η νέα ιστορική γνώση, επιστρέφεται στο λαό που δημιούργησε τα γεγονότα. Είναι συγγραφέας πολλών ιστορικών μελετών.