30 Μαΐ 2015

Η "ΥΠΟΥΛΟΣ ΘΩΠΕΙΑ"

ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΞΕΝΟΙ, 1821-1940
ΛΕΝΑ ΔΙΒΑΝΗ
Εκδόσεις ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
Σελ. 541, Δεκέμβριος 2014

     Μια άκρως ενδιαφέρουσα και διαφωτιστική μελέτη με ένα θέμα που είναι εξαιρετικά επίκαιρο, περιλαμβάνει το πρόσφατο έργο της Λ. Διβάνη. Εξετάζει τη σχέση της Ελλάδας με τους «ξένους» από την Ελληνική επανάσταση ως τις μέρες πριν την αρχή του Β! παγκοσμίου πολέμου, που είναι κυρίως σχέση εξάρτησης, αφού στους ξένους (και ειδικά στη Μεγάλη Βρετανία) κατέφευγαν οι κυβερνήτες, για δανεικά και προστασία, από την πρώτη ημέρα της δημιουργίας του κράτους. «Στις ιδρυτικές συνθήκες δεν υπάρχει ούτε μία ελληνική υπογραφή», αναφέρει χαρακτηριστικά.
     Στον πρόλογο η συγγραφέας αναφέρει ότι το πρώτο ερέθισμα για το βιβλίο της το πήρε πριν αρκετά χρόνια από ένα βιβλίο με τίτλο «Ξενοκρατία και βασιλεία εν Ελλάδι, 1821-1897» που κυκλοφόρησε το 1897, αλλά επανεκδόθηκε το 1973. «Η προσοχή μου στράφηκε στον τρόπο που αντέδρασε η κοινωνία και ο κρατικός μηχανισμός σε κάθε τι «εισαγόμενο»: όχι μόνο στις πολιτικές και οικονομικές δουλείες, αλλά και στις ιδέες, στις οργανώσεις, στις εφημερίδες και στα περιοδικά, στις πολιτικές πρωτοβουλίες, στα κοινωνικά κινήματα, στις μόδες, στις τεχνολογικές εξελίξεις-για να μην αναφερθώ στις επιδημίες. Ακόμα περισσότερο, τι σήμαινε για τη χώρα των Προστάτιδων Δυνάμεων να συνδιαλλάσσεται και να αλλάζει λόγω της αναγκαστικής πια συμμετοχής τα σε διεθνή φόρα με τους όρους και τις απαιτήσεις τους. Ο κόσμος μεταβαλλόταν τότε δραματικά, αλλά πόση αλλαγή μπορούσε να απορροφήσει η Ελλάδα και γιατί; Και γιατί ήταν τόσο μονόπλευρα στραμμένη στη Δύση, αδιαφορώντας για τους γείτονές της; Γιατί εντέλει ήταν και παραμένουν αντίπαλοι η Ελλάδα και οι «ξένοι»; ».
     Σ’ αυτά αλλά και σε άλλα ερωτήματα που ανακύπτουν στην πορεία, αναλαμβάνει ν’ απαντήσει αυτό το βιβλίο, που είναι γραμμένο με επιστημονική ακρίβεια και μέθοδο, αλλά επειδή απευθύνεται όχι μόνο στους ειδικούς, αλλά και στο αναγνωστικό κοινό εν γένει, η συγγραφέας φρόντισε να το κάνει ελκυστικό και προσιτό και για μας. Η έρευνα έγινε σε ελληνικά και ξένα αρχεία όπως, Ιστορικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών, Αρχείο Ελευθερίου Βενιζέλου, League of Nations Archives, International Committee of the Red Cross Archives κλπ. Το βιβλίο εκτός από τις 1018 υποσημειώσεις, περιλαμβάνει εκτενέστατη ξενόγλωσση και ελληνική βιβλιογραφία, που καταλαμβάνει 61 (!!!) ολόκληρες σελίδες και είναι πραγματικός θησαυρός για όποιον θέλει να εμβαθύνει σε κάποιο από τα θέματα της μελέτης.


21 Μαΐ 2015

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΤΡΟΦΕΙΟΥ

ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΩΤΣΙΟΣ
Εκδόσεις ΕΣΤΙΑ
Σελ. 137, Δεκέμβριος 2014

     Σε μια ομάδα παιδιών, από τα παραμεθόρια χωριά, που αμέσως μετά την απελευθέρωση της Ηπείρου από τους Γερμανούς επιθυμούν διακαώς τόσο τα ίδια, όσο και οι γονείς τους να σπουδάσουν και να καλύψουν τον χαμένο χρόνο, αναφέρεται το αφήγημα του Θ. Κώτσιου.
     «Κείνα τα χρόνια τα πέτρινα, αμέσως μετά την Κατοχή, μια δίψα για μάθηση είχε καταλάβει τη νεολαία μας. Στη Θεσπρωτία όμως ένα μόνο γυμνάσιο υπήρχε, στην Παραμυθιά. Μια πόλη αρχαιοπρεπή κοντά στον Αχέροντα και δίπλα στην Αχερουσία. Ξεκίνησαν λοιπόν όλοι, μόλις τελείωσαν το δημοτικό με προορισμό την «πολιτεία το όνειρο». Ευτυχώς που ο Δεσπότης είχε συστήσει μητροπολιτικό ίδρυμα, το οποίο εγκατέστησε σ’ ένα διώροφο νεοκλασικό ακριβώς απέναντι από το γυμνασιακό συγκρότημα, όπου στεγάστηκαν αγόρια απ’ όλο το νομό. «Παιδιά του Οικοτροφείου» τα λέγανε. Εκεί βρήκαν αποκούμπι και ζεστασιά, εκεί κούρνιασαν τα επαρχιωτόπουλα από τις στάνες, τα βουνά και τα χωράφια».
     Οι δυσκολίες ξεκινούν αμέσως μετά τη λήψη της απόφασης στα πλαίσια της κάθε οικογένειας. Πρόβλημα πρώτο αν θα γίνει δεκτό το παιδί στο οικοτροφείο. Δεύτερο, αν θα γινόταν δεκτό στο γυμνάσιο. «…ήταν όλοι παιδιά της Κατοχής και του πολέμου. Πολλά απ’ αυτά δεν είχαν βάσεις από το δημοτικό, είχαν περάσει δύο τάξεις σ’ ένα χρόνο. Γραμματικές γνώσεις πενιχρές, εγκυκλοπαιδικές ελάχιστες, βοηθητικά βιβλία μηδέν. Το σπίτι δεν μπορούσε να συμπαρασταθεί, η άρθρωση του λόγου δύσκολη, ο σχηματισμός προτάσεων με περιεχόμενο ακόμη δυσκολότερος. Το λεξιλόγιο περιορισμένο και ελλειπτικό…». Πρόβλημα ακόμα αποτελεί και η μεταφορά στην Παραμυθιά. Βρισκόμαστε σε μια εποχή που η Ελλάδα μετρά τις πληγές της βάρβαρης κατοχής. Υποδομές ανύπαρκτες ή κατεστραμμένες. Μεταφορικά μέσα είναι τα υποζύγια και τα ελάχιστα φορτηγά που κουβαλούν τα εμπορεύματα. Όμως τα παιδιά (και οι οικογένειες) είχαν ακλόνητη την πίστη πως μόνο με τη μόρφωση θα μπορούσαν να καταφέρουν κάτι περισσότερο στη ζωή τους. Έτσι αψηφούν αυτά και τα άλλα προβλήματα που ανακύπτουν στη συνέχεια (κρύες αίθουσες διδασκαλίας και διαμονής, έλλειψη επαρκούς τροφής, μηδαμινά υλικά διδασκαλίας, ελάχιστα χρήματα) και με πείσμα ρίχνονται στη μελέτη για να προχωρήσουν στις επόμενες τάξεις. Τα  προβλήματα όμως παραμένουν ατελείωτα. Ξεσπά ο αδελφοκτόνος εμφύλιος και τα παιδιά αναγκάζονται να «μεταναστεύσουν» ομαδικά στην Κέρκυρα, για να αποφύγουν το λεγόμενο «παιδομάζωμα», αφού υπήρξαν κάποια κρούσματα και ενδείξεις. Παρ’ όλα αυτά μόλις επιστρέψουν θα συνεχίσουν με περισσότερο ζήλο, πείσμα και όρεξη για να πετύχουν τους στόχους τους.

     Ένα βιβλίο νοσταλγικό, συγκινητικό, αστείο κάποιες στιγμές, που μιλά για μια εποχή δύσκολη και σκληρή και για μια ομάδα παιδιών που πίστεψε ότι μπορεί να κάνει το όνειρο πραγματικότητα και τα κατάφερε νικώντας κάθε αντιξοότητα!

14 Μαΐ 2015

Η ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΦΑΝΤΑΣΙΩΣΕΙΣ

ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΖΙΜΑΣ
Εκδόσεις ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ
Σελ. 387, Νοέμβριος 2014

     Η διάλυση και στη συνέχεια ο πόλεμος-ή για να είμαι πιο ακριβής-οι πόλεμοι στη Γιουγκοσλαβία, κόστισαν στην οικονομία της Βόρειας Ελλάδας πολλά. Διότι αποκόπηκε η σιδηροδρομική σύνδεση με τις δυτικοευρωπαϊκές αγορές, με αποτέλεσμα το κόστος μεταφοράς των αγροτικών κυρίως προϊόντων, να εκτοξευθεί. Τα προϊόντα έγιναν μη ανταγωνιστικά λόγω υψηλής τιμής και τελικά οι αγορές αυτές «χάθηκαν» για πάντα.
     Το πώς και γιατί έφτασε στη διάλυση και τον εμφύλιο πόλεμο-με τεράστιο κόστος σε όλους τους τομείς, η άλλοτε κραταιά Γιουγκοσλαβία, εξηγεί με την διεισδυτικότατη μελέτη του ο δημοσιογράφος Σ. Τζίμας. Αναλύει τις αιτίες, περιγράφει τις αγριότητες που διέπραξαν τακτικοί στρατοί αλλά και παραστρατιωτικές ομάδες σε βάρος του άμαχου πληθυσμού, αλλά κυρίως γράφει κάποιες πικρές αλήθειες, για το πώς αντιδράσαμε ως λαός και ως ηγεσία στην κρίση.

     Ο δημιουργός και ηγέτης της Γιουγκοσλαβίας Γιόζιπ Μπροζ Τίτο, πέθανε στις 4 Μαΐου 1980. Αυτό ήταν το κομβικό σημείο για την συνέχιση της ύπαρξης της χώρας. «Παρότι οι Γιουγκοσλάβοι βομβαρδίζονταν συνεχώς από την κομματική και κρατική προπαγάνδα, με την ψευδαίσθηση ότι ο ανυπέρβλητος ηγέτης θα κυβερνάει εσαεί δια του πνεύματός του, το οποίο φυσικά ενσάρκωνε το ίδιο το σύστημα που είχε εγκαθιδρύσει, οι πάντες αντιλαμβάνονταν ότι στις 4 Μαΐου και ώρα 15:04 το ρολόι της ιστορίας για τη Γιουγκοσλαβία είχε αρχίσει να μετράει αντίστροφα. Ήταν θέμα χρόνου η πολυεθνοτική χώρα να εισέλθει σε τροχιά θεσμικής αποσύνθεσης, αφού εξέλειπε το στιβαρό χέρι που θα συγκρατούσε τις φυγόκεντρες εθνοτικές δυνάμεις που θα έβρισκαν πρόσφορο έδαφος για να αναπτυχθούν. Το ξήλωμα του «πουλόβερ» δεν θα αργούσε να ξεκινήσει».
     Στις αρχές της δεκαετίας του ’90, η κατάσταση «μύριζε μπαρούτι». Οι Σλοβένοι με δημοψήφισμα, είχαν αποφασίσει την απόσχιση από τη Γιουγκοσλαβία, οι Κροάτες εξοπλίζονταν για να διεκδικήσουν την ανεξαρτησία τους ακόμα και με τα όπλα (όπως και έγινε), ενώ οι Σέρβοι της Κράινα, που είναι περιοχή της Κροατίας, επιθυμούσαν την ένωση με τη Σερβία! Κι ακόμα δεν είχε μπει στο «παιχνίδι» η Βοσνία, όπου τα πράγματα ήταν ακόμα πιο περίπλοκα. Όπου Βόσνιοι, Κροάτες, Σέρβοι, χριστιανοί και μουσουλμάνοι, ζούσαν ο ένας δίπλα στον άλλο. Και πράγματι σύντομα η κατάσταση ξέφυγε από κάθε έλεγχο. «Δεν χρειάστηκαν παρά δέκα χρόνια, για να διαμορφωθούν όλες εκείνες οι συνθήκες που θα οδηγούσαν με τον πλέον τραγικό τρόπο στην κατάρρευση του Γιουγκοσλαβικού πειράματος».
     Ο Σ. Τζίμας βρέθηκε από την πρώτη ώρα στο πεδίο των μαχών και υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας. Από τότε ξαναβρέθηκε  πολλές φορές στο επίκεντρο των γεγονότων, γράφοντας ρεπορτάζ και παίρνοντας συνεντεύξεις ακόμα και από πρωταγωνιστές των γεγονότων στους οποίους δύσκολα έβρισκε κανείς πρόσβαση, για την εφημερίδα στην οποία εργαζόταν (αρχικά Τα Νέα και στη συνέχεια την Καθημερινή). «Όλο αυτό τον όγκο των επιτόπιων ρεπορτάζ, των συνεντεύξεων και των ανταποκρίσεων τον επεξεργάστηκα ξανά και παρουσιάζεται στον παρόν βιβλίο. Ειδικά για τις ανάγκες πληρότητας της αφήγησης του βιβλίου, μίλησα με αρκετούς από τους πρωταγωνιστές αυτής της περιόδου, όπως ο Κ. Μητσοτάκης οι οποίοι μου αποκάλυψαν άγνωστες πτυχές των όσων είχαν συμβεί και πρόσθεσαν πλούσιο πρωτογενές υλικό».
     Αυτά τα «ατού» που είχε στα χέρια του ο έγκριτος δημοσιογράφος τα εκμεταλλεύτηκε κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο, με πνεύμα ανοιχτό και γνώμονα την αποκάλυψη της αλήθειας. Δε δίστασε να πει τα «σύκα-σύκα» και να καταρρίψει μύθους περί «καλών» και «κακών» που είναι ακόμα βαθιά ριζωμένοι στην ελληνική κοινή γνώμη. Ως αποτέλεσμα έχουμε ένα βιβλίο που διαβάζεται απνευστί λόγω της εξαιρετικής σημασίας που έχει, λόγω των σημαντικών πληροφοριών που περιλαμβάνει αλλά και της ρέουσας γραφής, που μετατρέπει το κείμενο σε συναρπαστικό αφήγημα.


6 Μαΐ 2015

ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΤΡΕΝΟ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΡΙΣΙ

MICHELE ZACKHEIM
Μετάφραση: ΜΑΡΙΑ ΦΑΚΙΝΟΥ
Εκδόσεις ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
Σελ. 304, Οκτώβριος 2014

     Στο Παρίσι και το Βερολίνο, στα χρόνια της ανόδου του ναζισμού, εκτυλίσσεται το μεγαλύτερο μέρος του μυθιστορήματος «Τελευταίο Τρένο Για Το Παρίσι».
     Άνοιξη του 1992, στη Νέα Υόρκη. Η βετεράνος ρεπόρτερ Ρόζι Μπελ Μάνον, που είναι πια 87 ετών, λαμβάνει ένα τηλεφώνημα από την παρισινή εφημερίδα Paris Courier. «Πριν μερικές εβδομάδες, πληροφορήθηκα από τα γραφεία της Paris Courier, ότι η εφημερίδα μετακόμιζε σε νέα διεύθυνση και πως το προσωπικό καθάριζε το υπόγειο. Μήπως θα ήθελα το κιβώτιο που φύλαγαν για μένα από τις αρχές του Β! Παγκοσμίου Πολέμου; Απάντησα ναι, φυσικά, έχοντας την περιέργεια να διασώσω όποια αρχαία θραύσματα της παλιάς μου ζωής εξακολουθούσαν να υπάρχουν».
     Το κιβώτιο, που στην πραγματικότητα ήταν ένα ταξιδιωτικό μπαούλο, φτάνει σε λίγες μέρες. Το άνοιγμά του, αφήνει τις αναμνήσεις να ξεχυθούν και φέρνει τη Ρόζι στο 1933, όταν έφυγε από τη Νεβάδα για το Παρίσι. «Τότε εμφανίστηκε η ευκαιρία μου. Άνοιξε μια δουλειά γραφείου στο Παρίσι για την κοσμική στήλη. Ήδη είχα γίνει επαγγελματίας στη σύνθεση τέτοιων ιστοριών. Αυτή η ικανότητα, μαζί με την ευχέρεια που είχα στις γλώσσες, το έκαναν παιχνιδάκι. Και ένοιωσα από τη συνέντευξή μου ότι, αν τα πήγαινα καλά, θα με μετέφεραν σε άλλο τμήμα-αν ήμουν τυχερή στο πολιτικό».
     Το όνειρό της πραγματοποιήθηκε κι εργάστηκε ως ξένη ανταποκρίτρια. Για να τα καταφέρει όμως πρέπει να παλέψει. Πρέπει να παλέψει για να επιβιώσει σε ένα ανδροκρατούμενο επαγγελματικό χώρο. Πρέπει να παλέψει για να λύσει τα «θέματα» που έχει με τη συμπεριφορά της μητέρας της απέναντί της, για να μην αποτελέσουν τροχοπέδη. Τέλος πρέπει να παλέψει και με την εβραϊκή καταγωγή της. Λόγω της δουλειάς της, ταξιδεύει συχνά στο Βερολίνο, σε μια εποχή που η άνοδος του ναζισμού είναι εμφανής και ο αντισημιτισμός βρίσκεται σε έξαρση. Εκεί γνωρίζει κι έναν άντρα, τον Λέον, που θα γίνει η μεγάλη αγάπη της ζωής της. «Το 1935, είχα γνωρίσει έναν άντρα σε κάποιο μπαρ. Το Der blaue Himmel, Ο Γαλάζιος Ουρανός, στην περιοχή του Βίλμερσντορφ στο Βερολίνο, ήταν ένα μπαρ στο οποίο συχνάζουν δημοσιογράφοι, καλλιτέχνες, πολιτικοί και κομμουνιστές». Ο Λέον είναι ένας εβραίος που λόγω του ότι είναι πολύ καλός χαράκτης, έχει μια σχετική ελευθερία, όσο η δουλειά του ικανοποιεί τους Ναζί. Με την κήρυξη του πολέμου από την Αμερική, η πρεσβεία στο Βερολίνο πρέπει να κλείσει. Η Ρόζι πρέπει να επιστρέψει στο Παρίσι. Κι εκεί στην αποβάθρα, την ώρα που το τρένο αναχωρεί, καλείται να αποφασίσει με ποιον θα κάνει αυτό το ταξίδι. Με τον απρόσκλητο επισκέπτη που εμφανίστηκε ξαφνικά μια νύχτα μπροστά της αναστατώνοντας τη ζωή της ή με τον άντρα που αγάπησε όσο κανέναν άλλο;

     Το μυθιστόρημα, μέσα από την ιστορία της Ρόζι, που από ένα σχεδόν άβγαλτο κορίτσι από τη Νεβάδα, εξελίχθηκε σε ικανότατη δημοσιογράφο, περιγράφει με ακρίβεια κι ευστοχία, το κλίμα και την ατμόσφαιρα μιας εποχής που υπήρξε προοίμιο του Β! Παγκ. Πολέμου. Παράλληλα, ακολουθεί την ηρωίδα στις εσωτερικές διαδρομές, στον ψυχισμό της και στις προσπάθειες που κάνει να συμφιλιωθεί με τη μητρική φιγούρα και την καταγωγή της.