ΟΧΙ, ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ ΕΧΘΡΟΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ

ΜΑΡΙΟΣ ΜΑΡΚΟΒΙΤΗΣ

Εκδόσεις ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ

Σελ. 331, Νοέμβριος 2017

     «Αυτή είναι η ιστορία του Μάρκου Μαρκοβίτη-Ατσάλις Κονσταντίν Βασίλιεβιτς (Ochalis Konstantin Vasil’evich) γεννημένου το 1905 στη Νάουσα της Μακεδονίας, ιεραπόστολου, επαναστάτη, κομμουνιστή στα χρόνια του Μεσοπολέμου. Μικρή η ζωή του, ταραχώδης, ένδοξη και δραματική, δεμένη με όλα τα σημαντικά γεγονότα της εποχής σε δύο πατρίδες, Ελλάδα και Ρωσία, με μία θανατική καταδίκη από την κάθε πατρίδα, η δεύτερη στην αγαπημένη σοσιαλιστική πατρίδα σήμανε και το τέλος του: ήταν Μάρτιος του 1938, στα τριάντα τρία του χρόνια όταν εκτελέστηκε από «συντροφικό» χέρι». Έτσι ξεκινά το βιβλίο του ο γιατρός- ψυχίατρος Μάριος Μαρκοβίτης, ανιψιός του Μάρκου (ήταν αδελφός του πατέρα του), τον οποίο δεν γνώρισε ποτέ, αλλά την ιστορία του την «έγραφε» από τα προεφηβικά του χρόνια και «άλλαζε» κάθε φορά σύμφωνα με ότι νέο μάθαινε, αλλά και ανάλογα με το πόσο άλλαζε και ο ίδιος.

     Πάντα είχε την πρόθεση όλη αυτή την ιστορία να την μεταφέρει σε ένα βιβλίο. Την οριστική όμως ώθηση την έλαβε από ένα e-mail. «Στις 12 Ιουλίου του 2011, έλαβα ένα e-mail σε αγγλικά του Google, μετάφραση από τα ρωσικά», από τον Ντμίτρι Αρακελιάν, ο οποίος έψαχνε συγγενείς του παππού του, ο οποίος ήταν έλληνας που έζησε στην ΕΣΣΔ και το ελληνικό του όνομα ήταν Μαρκοβίτης! Όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια, ήταν γιος της κόρης του Μάρκου από τον πρώτο του γάμο, της Στέλλας. Οι συγγενείς του στην Ελλάδα γνώριζαν για την ύπαρξή της, αλλά από λανθασμένες πληροφορίες που είχαν πάρει, θεωρούσαν ότι έχει πεθάνει. Με αυτή την επαφή, ο συγγραφέας απέκτησε εκτός από τους νέους του συγγενείς και πρόσβαση σε ένα αρχείο με έγγραφα που με μεγάλη προσπάθεια είχε συλλέξει ο Αρακελιάν, από διάφορες πηγές. Κατάλαβε ότι οι συνθήκες είχαν ωριμάσει και ο καιρός να πραγματοποιήσει το σχέδιό του για το βιβλίο είχε έρθει. «Δεν χώραγε καμιά δικαιολογία πια, στριμώχτηκα, έπρεπε να στρωθώ να γράψω, παραμεγάλωσα κιόλας, να προλάβω. Ήρθε και η τελική ώθηση από τον Ντμίτρι Αρακελιάν πάλι, με ένα σημαντικό κείμενο που μου έστειλε για την ιστορία της οικογένειάς του σε όλο τον 20^ο αιώνα. Εξάλλου, τα χρόνια που πέρασαν μου άφησαν, τολμώ να πω, το κέρδος μιας αντικειμενικότητας και αποστασιοποίησης σε ικανό, όπως έκρινα, βαθμό, ώστε να ξεγλιστρώ από τη μεγάλη παγίδα του συγγενικού συναισθηματισμού και μεροληπτικών σχολίων και εκτιμήσεων». Και κάπως έτσι προέκυψε το «Όχι, Δεν Είμαι Εχθρός Του Λαού».

     Το σημαντικό αυτό βιβλίο, εκτός από την πολυτάραχη, μυθιστορηματική ζωή του Μάρκου Μαρκοβίτη, περιλαμβάνει ακόμα: Πρόλογο του ιστορικού Στράτου Δορδανά. Ένα κεφάλαιο για τα κομματικά πανεπιστήμια της Μόσχας (σε ένα από τα οποία φοίτησε και δίδαξε ο Μάρκος). Αυτοβιογραφικά κείμενα. Κεφάλαιο για την ελληνική περιοχή του ρωσικού νότου, όπου λειτουργούσε και ο εκδοτικός οίκος «Κομυνιςτίς» (σύμφωνα με το ολιγογράμματο αλφάβητο που είχε καθιερωθεί από το 1926). Ένα κεφάλαιο για τους έλληνες κομμουνιστές που βρίσκονταν στην ΕΣΣΔ, τα χρόνια 1936-1938, οπότε πολλοί από αυτούς συνελήφθησαν από τη NKVD ως «εχθροί του λαού». «Από τα σχολικά μου, ακόμα, χρόνια στο Κόμμα, ήμουν πάντα και παραμένω ακλόνητος και πιστός προς τη μεγάλη υπόθεση της εργατικής τάξης. Ονειρευόμουν και εργαζόμουν ενεργά σε ολόκληρη την ενήλικη ζωή μου για να εφαρμοστούν οι μεγάλες ιδέες του κομμουνισμού και γι’ αυτό το λόγο έκοψα όλους τους δεσμούς μου με την παλιά μου οικογένεια, αρνήθηκα την κοινωνική τάξη μου και ήμουν πάντα έτοιμος να θυσιαστώ. Πως μπορούν να με αποκαλούν «εχθρό του έθνους», αυτού του έθνους που τόσο βαθιά αγάπησα ή «προδότη της πατρίδας» της οποίας ήμουν ένθερμος πατριώτης. Τι έκανα; Τι έγκλημα έχω διαπράξει;». Όλοι αυτοί «δικάστηκαν», καταδικάστηκαν κι εκτελέσθηκαν (όπως ο Μάρκος) ή (οι πιο «τυχεροί»), στάλθηκαν σε στρατόπεδα και φυλακές. Οι περισσότεροι «αποκαταστάθηκαν» χρόνια αργότερα. Ένα κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στις ζωές των συγγενών του Μάρκου σε Ελλάδα και Ρωσία όπου οι συνθήκες ήταν πιο δύσκολες. «Οι συγγενείς των «εχθρών του λαού», για να επιβιώσουν έπρεπε να ξεχάσουν, να θάψουν  τους ανθρώπους τους με οτιδήποτε παρέπεμπε σε αυτούς, όπως ρούχα, έγγραφα, φωτογραφίες κτλ., να εξαφανιστούν και οι ίδιοι, να ζουν στην αφάνεια. Χρόνια σκληρά, «ατσάλινα», χρόνια φόβου, καχυποψίας, παράνοιας». Παράρτημα στο οποίο παρατίθενται έγγραφα κάποια από τα οποία είχαν το χαρακτηρισμό «απόρρητα» και δημοσιεύονται για πρώτη φορά, εκτενής βιβλιογραφία και πολλές φωτογραφίες, κάποιες από τις οποίες δημοσιεύονται επίσης για πρώτη φορά.

     Ένα εξαιρετικό βιβλίο, νηφάλιο, παρά το δύσκολο θέμα που πραγματεύεται, αμερόληπτο, γραμμένο με αξιοσημείωτο τρόπο (ο συγγραφέας δεν είναι «επαγγελματίας», αλλά η γραφή του είναι πολύ καλή), αποτέλεσμα κοπιαστικής όπως γίνεται φανερό έρευνας, και που παρέχει πλήθος πληροφοριών, όχι μόνο για τον πολύ ξεχωριστό βίο του Μάρκου Μαρκοβίτη, αλλά και για τον τόπο και το χρόνο που εκείνος έδρασε. Τα χρόνια του «μεγάλου τρόμου», όπως καθιερώθηκαν να λέγονται.