ΧΩΡΙΟ ΠΟΤΕΜΚΙΝ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΝΑΓΗ
Εκδόσεις ΤΟΠΟΣ
Σελ. 476, Νοέμβριος 2023

      Το «Χωριό Ποτέμκιν», είναι το πρώτο μυθιστόρημα του Γ. Παναγή, που γεννήθηκε στην Κύπρο, αλλά ζει κι εργάζεται στο Βερολίνο.

      Εκτυλίσσεται στο Βερολίνο, την εμβληματική πόλη, «τη χτυπημένη από την Ιστορία». Καλύπτει χρονικά έναν αιώνα, εστιάζοντας σε έξη σημεία καμπής στην ιστορία της πόλης, που επηρέασαν όχι μόνο την Γερμανία και την Ευρώπη, αλλά ολόκληρο τον κόσμο.

     Το πρώτο ορόσημο, είναι η δεκαετία του ’20 («Η νύχτα της Βαϊμάρης»). Ο Α! παγκ. πόλεμος έχει μόλις τελειώσει, αφήνοντας μια Γερμανία ταπεινωμένη και κατεστραμμένη. Οι συνέπειες του πολέμου που επιτείνονται από τους επαχθείς όρους της συνθηκολόγησης, έχουν δημιουργήσει ένα εκρηκτικό κοκτέιλ, με κύρια συστατικά την ανεργία, την φτώχια, τις κοινωνικές ανισότητες. Τις νύχτες όμως, «όλη η πόλη μεταμορφωνόταν, σαν από μια ανομολόγητη συνωμοσία των κατοίκων της, σε ένα πελώριο βαριετέ». Μια τέτοια νύχτα, ο Γκερτ, τραυματίας του πολέμου και η Μάργκοτ, που υπήρξε νοσοκόμα και στη συνέχεια σύντροφός του, δέχονται μια απρόσμενη πρόσκληση για δείπνο στο σπίτι ενός απόστρατου ταγματάρχη. Έτσι τους δίνεται η ευκαιρία να ρίξουν μια γρήγορη ματιά, σε έναν «άλλο κόσμο», αλλά και να δοκιμάσουν τα όρια και τη σταθερότητα της σχέσης τους!

     Η δεκαετία του ’40, που ο συγγραφέας ονομάζει η «εποχή της ειλικρίνειας», δηλ. η εποχή του πολέμου, («Αν ο πόλεμος αποφάσιζε ν’ αλλάξει όνομα θα ‘πρεπε να τον φωνάζουν η εποχή της ειλικρίνειας»), είναι το πλαίσιο της επόμενης ιστορίας. Είναι εμπνευσμένη από το βιβλίο-ημερολόγιο «A Woman In Berlin», στο οποίο η ανώνυμη-για ευνόητους λόγους-αφηγήτρια, περιγράφει τα όσα υπέστησαν οι γυναίκες του Βερολίνου από τους Ρώσους στρατιώτες. Οι οποίοι μετά την κατάληψη της πόλης επιδόθηκαν σε ένα όργιο βιασμών και λεηλασιών, που κράτησαν για πολλές εβδομάδες.

     Η δεκαετία του ’60 βρίσκει την πόλη διαιρεμένη σε τέσσερις τομείς. Τον γαλλικό, τον αγγλικό, τον αμερικανικό και τον ρωσικό. Γύρω από τους τομείς των δυτικών κρατών, για να σταματήσει η διαρροή κυρίως νέων στην ηλικία βερολινέζων προς την δύση, χτίστηκε το 1961 το περίφημο Τείχος. «Αντιφασιστικής προστασίας» όπως το ονόμαζαν οι ανατολικογερμανοί ή «της ντροπής», όπως το αποκαλούσαν οι δυτικοί. Πολλοί νέοι όμως, επιλέγουν τη φυγή κι επιχειρούν να το παρακάμψουν. Ένας από αυτούς είναι ο Μάρκους ο όποιος συλλαμβάνεται την ώρα που προσπαθεί να διαφύγει. Μετά από μια παρωδία δίκης, φυλακίζεται. «Αυτή ήταν η έσχατη ποινή του: Τον είχαν θάψει ζωντανό μέσα σ’ αυτό το κελί, παρέα με όλες του τις μνήμες και τα όνειρα. Και περιμένουν υπομονετικά τη στιγμή που ο καιρός θα μετέτρεπε αυτόν τον τάφο σε κενοτάφιο, απ’ όπου θα απουσίαζαν και το παρελθόν και το μέλλον και ο ίδιος». Αυτό το μέρος του βιβλίου, είναι εμπνευσμένο από ιστορίες ανθρώπων που προσπάθησαν να περάσουν το Τείχος και να διαφύγουν.

     Το μέρος που αφορά τη δεκαετία του ’80, την εποχή της μεγάλης ευμάρειας, οι κάτοικοι ενός χωριού, ασχολούνται με το «φαίνεσθαι», αδιαφορώντας για την ουσία. «Κύριο χαρακτηριστικό του περιβάλλοντος στο οποίο ζούμε εμείς είναι η τελειότητα: Αυτό που διαφοροποιεί το Χωριό μας από τα υπόλοιπα δεν είναι η ύπαρξη μνημείων και τοπίων που δεν υπάρχουν αλλού, ούτε τίποτα αλλόκοτα έθιμα ή ενδυμασίες των ντόπιων, αλλά η παντελής απουσία ρωγμών στους τοίχους, η έλλειψη μαραμένων πετάλων στα παρτέρια. Η ανυπαρξία γερασμένων κορμών, η ακατάβλητη φρεσκάδα των αγαθών μας».

     Ο «Ιχνηλάτης» εκτυλίσσεται στην δεκαετία του 2000. Ο  Ντίτερ απέκτησε το GX130Y, ένα θαύμα της τεχνολογίας. Ένα αυτοκίνητο που αποτελούσε «…την πιο καινοτόμα επινόηση της τεχνολογίας των τελευταίων χρόνων, που έμελλε πιθανότατα να αποτελέσει πρόδρομο των εξελίξεων που θα σημειωθούν στο άμεσο μέλλον στο επίπεδο των συσκευών κινητής τηλεφωνίας και της πληροφορικής». Η επαφή του όμως με ένα μεγαλόσωμο αρσενικό ελάφι που εντόπισε το εξάρτημα του αυτοκινήτου με την ονομασία «ιχνηλάτης» σε μια δασώδη περιοχή γεμάτη μνήμες από τα παιδικά του χρόνια, τον κάνει να δει τη ζωή κάτω από διαφορετικό πρίσμα.   

     Τέλος, στην «Ιστορία της τελευταίας στιγμής», μια πανδημία του 2020, αναστατώνει την αδιατάρακτη ρουτίνα, δύο συνταξιούχων.

     Αν και το «Χωριό Ποτέμκιν» είναι το πρώτο μυθιστόρημα του Γ. Παναγή, είναι καλογραμμένο και αξιόλογο, χωρίς τις αδυναμίες που παρουσιάζουν πολλά πρωτόλεια. Αντίθετα έχει αρετές, που δεν έχουν τα έργα πιο έμπειρων ομοτέχνων του. Αποτελεί ιδανική αναγνωστική επιλογή!

ΒΕΝΤΕΤΕΣ

ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΒΕΝΤΕΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
ΠΑΝΟΣ ΣΟΜΠΟΛΟΣ
Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗΣ
Σελ. 423, Απρίλιος 2024

      Το βιβλίο που θα μας απασχολήσει στη σημερινή βιβλιοπαρουσίαση, είναι μια μελέτη-έρευνα του γνωστού δημοσιογράφου κι εκ των κορυφαίων του αστυνομικού ρεπορτάζ Π. Σόμπολου, που αναφέρεται σε βεντέτες του 20^ου –κυρίως- αιώνα, που συγκλόνισαν την ελληνική κοινή γνώμη.

     Η βεντέτα είναι ένα πανάρχαιο έθιμο, που έχει τις ρίζες του σε εποχές που δεν υπήρχαν ισχυρές κοινωνικές δομές, νόμοι και δικαστήρια. Οπότε ο αδικούμενος κατέφευγε στην αυτοδικία. Είναι όμως και βάρβαρο, αφού σε πολλές περιπτώσεις υπήρξαν θύματα που «δεν έφταιγαν σε τίποτα αλλά πλήρωσαν μόνο επειδή έτυχε να ανήκουν στις αντιμαχόμενες οικογένειες».

     Η βεντέτα παλαιότερα κυριαρχούσε «σε πολλές περιοχές της Ελλάδας αλλά και άλλων χωρών, όπως της Αλβανίας, της Σερβίας, του Μαυροβουνίου, της Ιταλίας, της Κορσικής, του Λιβάνου καθώς και στον αραβικό κόσμο». Ειδικά στην Ελλάδα, ήταν συνήθης πρακτική επίλυσης διαφορών στη Μάνη και την Κρήτη. Κι ενώ στη Μάνη με την πάροδο των ετών εξέλειπε, αφού πρώτα «ξεκλήρισε οικογένειες, ερήμωσε χωριά ολόκληρα κι έστειλε στο χώμα αμέτρητα θύματα», στην Κρήτη η βαρβαρότητα εξακολουθεί να υφίσταται. Η βεντέτα δεν «πρόκειται να εκλείψει-παρά μόνο αν κάποια κυβέρνηση τολμήσει να παραμερίσει το πολιτικό κόστος και σε συνεργασία με την Εκκλησία της Κρήτης και τους αρμόδιους φορείς, κηρύξει σταυροφορία κατά της βεντέτας. Μόνο όταν τολμήσουν να πάρουν μέτρα ώστε να αφαιρεθούν όλα τα όπλα από τα σπίτια στην Κρήτη, και κυρίως στις ορεινές περιοχές και να τιμωρούνται παραδειγματικά όσοι οπλοφορούν, θα υπάρξει η ελπίδα να σταματήσουν οι αιματοχυσίες και οι συμφορές».

     Τι ώθησε όμως τον Π. Σόμπολο να μην υπολογίσει κόπο και χρόνο (η κοπιαστική έρευνα για άντληση στοιχείων, έγινε σε αρχεία της Ελληνικής Χωροφυλακής, Αστυνομίας Πόλεων, Δικαστηρίων καθώς και σε δημοσιεύματα τοπικών και πανελλήνιας κυκλοφορίας εφημερίδων και περιοδικών) να γράψει αυτό το βιβλίο; «Έγραψα αυτό το βιβλίο για να αφήσω μια παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές γύρω από τα εγκλήματα της βεντέτας και για να καταδείξω τη βαρβαρότητα αυτού του εθίμου».

     Στο βιβλίο, για λόγους προστασίας των προσωπικών δεδομένων αλλά και για να μην αναμοχλεύονται πάθη και μίση, παραλείπονται τα επώνυμα των εμπλεκομένων, εκτός μίας-δύο περιπτώσεων όπου αυτό ήταν αναπόφευκτο. Η μία από αυτές μάλιστα-μια πολύνεκρη βεντέτα που διήρκησε χρόνια και κόστισε πολλές ζωές-  είχε σχέση με την οικογένεια του πρώην Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας Χρήστου Σαρτζετάκη, ο οποίος εξελέγη με την ψήφο βουλευτή του ΠΑΣΟΚ που ανήκε στην «αντίπαλη» οικογένεια.  Για τον ίδιο λόγο, δεν γίνεται αναφορά σε βεντέτες που δυστυχώς συνεχίζονται!!

     Το βιβλίο, γραμμένο με την εγκυρότητα των στοιχείων και το γνωστό γλαφυρό ύφος του Π. Σόμπολου, εκτός από την περιγραφή των Κρητικών, Μανιάτικων και βεντετών της υπόλοιπης Ελλάδας, αναφέρει και μια περίπτωση στη Γερμανία του 1981. Ένα ακόμη θετικό του βιβλίου, μια 30σέλιδη ενδιαφέρουσα και κατατοπιστική «σύντομη ιστορία της βεντέτας».    

DNA

YRSA SIGURDARDOTTIR
Μετάφραση ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΛΟΦΩΛΙΑΣ
Εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ
Σελ. 521, Μάιος 2024

      Σε δεύτερη ανανεωμένη έκδοση κυκλοφόρησε το αστυνομικό μυθιστόρημα της Ισλανδής συγγραφέως Υ. Σιγκουρδαρντοτιρ, με τίτλο DNA, το οποίο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 2017.

     Είναι το πρώτο της «άτυπης» σειράς των βιβλίων στα οποία «πρωταγωνιστούν» η ψυχολόγος Φρέιγια και ο ντετέκτιβ Χούλνταρ.

     Τον χειμώνα του 2015, εντοπίζεται δολοφονημένη με ειδεχθή τρόπο στο σπίτι της, η Ελίσα Μπγιαρναντότιρ, μια νεαρή μητέρα τριών παιδιών. Ο άντρας της, γιατρός με ειδικότητα την γυναικολογία, είχε αναχωρήσει την προηγούμενη μέρα για ένα συνέδριο στις ΗΠΑ. «Η Ελίσα κείτονταν στο διπλό κρεβάτι. Το κεφάλι της ήταν τυλιγμένο με κολλητική ταινία που κάλυπτε τα μάτια, τη μύτη και το στόμα της. Μόνο το επάνω μέρος του μετώπου της ήταν ορατό και τα μαλλιά που έπεφταν ανάκατα πάνω του. Το πιο αποτρόπαιο όμως ήταν αυτό που είχε συμβεί στο στόμα της. Κάποιος είχε χώσει τον μεταλλικό σωλήνα της ηλεκτρικής σκούπας στο λαιμό της και τον είχε στερεώσει εκεί με περισσότερη ταινία. Ο σωλήνας κατέληγε  στην ίδια την ηλεκτρική σκούπα που βρισκόταν στο πάτωμα δίπλα στο κρεβάτι. Δεν ήταν να απορεί κανείς που ο πρωτάρης αστυνόμος είχε αναγουλιάσει και είχε φύγει τρέχοντας».

     Μόνος μάρτυρας της δολοφονίας, η επτάχρονη κόρη του θύματος, που είχε έγκαιρα κρυφτεί κάτω από το κρεβάτι. Και η οποία όταν ρωτήθηκε αν άκουσε κάτι, αποκάλυψε στους αστυνομικούς ότι ο δολοφόνος είπε ότι σκόπευε να επιτεθεί και να σκοτώσει μια γυναίκα ακόμη. Οι έρευνες ανατίθενται στο ντετέκτιβ Χούλνταρ και την ομάδα που του παραχωρήθηκε.

     Λίγες μέρες μετά, έγινε φανερό ότι ο άγνωστος δολοφόνος, πραγματοποίησε την απειλή του. Το δεύτερο πτώμα που εντοπίστηκε είναι της συνταξιούχου καθηγήτριας Βιολογίας σε κολέγιο, Αστρός Εϊναρσντότιρ, η οποία δολοφονήθηκε με εξίσου αποτρόπαια μέθοδο. Αυτή τη φορά το φονικό όπλο ήταν ένα ηλεκτρικό εργαλείο για… μπούκλες!

     Την ίδια εποχή, ο Καρλ Πέτουρσον, ένας νεαρός ραδιοερασιτέχνης με χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση, την ώρα που επιδίδεται στο αγαπημένο του χόμπι, λαμβάνει την εκπομπή ενός σταθμού που εκπέμπει μια σειρά από αριθμητικές ακολουθίες. Αυτό είναι μεν σπάνιο, αλλά όχι και πρωτοφανές. Όπως υποψιάζεται ο Καρλ, είναι ένας τρόπος μετάδοσης μηνυμάτων-οδηγιών για «ύποπτες» δραστηριότητες. Μόνο που για να γίνουν κατανοητά τα μηνύματα, ο αποδέκτης, πρέπει να έχει τον κωδικό, για να μπορέσει να τα αποκωδικοποιήσει. Αυτό που συμβαίνει για πρώτη φορά και του προκαλεί τόση εντύπωση ώστε να επιδιώκει να ακούει συχνά αυτήν την συγκεκριμένη εκπομπή, είναι ότι λαμβάνει τη μετάδοση στην ισλανδική γλώσσα. Η έκπληξη και οι απορίες του πολλαπλασιάζονται, όταν αντιλαμβάνεται ότι η μία ακολουθία αφορά τον ίδιο, αφού είναι ο αριθμός της ταυτότητάς του και άλλες δύο ακολουθίες, είναι οι αριθμοί της ταυτότητας των δολοφονημένων γυναικών! Όμως η χαμηλή του αυτοεκτίμηση δεν του επιτρέπει να απευθυνθεί στις Αρχές. Φοβάται ότι θα τον χλευάσουν και θα γελοιοποιηθεί. Στο μεταξύ οι μέρες περνούν χωρίς ουσιαστική πρόοδο στην έρευνα…

     Το «DNA», είναι ένα μοναδικό αστυνομικό-ψυχολογικό θρίλερ. Η ευφάνταστη ιστορία με την εξαιρετική πλοκή, οδηγούν σε μια βασανιστική, αργή, αλλά συναρπαστική κλιμάκωση, ενώ τα προσωπικά δράματα των πρωταγωνιστών εντείνουν το σασπένς και την αγωνία. Από τα πολύ καλά μυθιστορήματα στο είδος του!

ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΕΞΟΡΙΕΣ

ΗΛΙΑΣ ΤΣΕΧΟΣ
Εκδόσεις ΑΝΑΛΕΚΤΟ
Σελ. 61, Σεπτέμβριος 2024

      Πριν από λίγες ημέρες, κυκλοφόρησε στη σειρά «Μικρή Βιβλιοθήκη Ποίησης» των εκδόσεων Ανάλεκτο, η νέα ποιητική συλλογή του καταξιωμένου συντοπίτη ποιητή Ηλία Τσέχου. Η οποία όμως δεν είναι και τόσο… νέα, αφού υπάρχει ήδη σε ψηφιακή μορφή στο διαδίκτυο από το 2019. Τώρα διατίθεται και σε έντυπη, αλλά και αναθεωρημένη μορφή, για να την απολαμβάνουμε ακόμη περισσότερο, όσοι παραμένουμε αμετανόητοι λάτρεις της αίσθησης που αφήνει στο άγγιγμα το χαρτί σαμουά και του «αρώματος» της τυπογραφικής μελάνης. Στοιχεία που συμπληρώνουν κι επαυξάνουν την απόλαυση που προσφέρει η ανάγνωση βιβλίων ιδιαίτερα αξιόλογων και ξεχωριστών όπως η συλλογή «Ελεύθερες Εξορίες».

     Η συλλογή περιλαμβάνει τριάντα οκτώ ποιήματα, σε πολλά από τα οποία ο ποιητής «συνομιλεί» με γνωστούς, φίλους, ομοτέχνους, ακόμα και με τη σκυλίτσα του, ένα διήγημα («Τα λέμε με τον Πατέρα και τη Μάνα») ενώ ολοκληρώνεται με είκοσι ένα χαϊκού.

     Πιο κάτω παραθέτουμε μια από τις πιο τρυφερές «συνομιλίες» του:

 

Τα λέμε με την Ίρμα

 

Λατρεμένη μου Ίρμα

Τα δυο μας

Καθώς προς το τέλος της αγάπης

Οδεύουμε

 

Έχοντας ελάχιστο χρόνο

Με λούζεις

Χτενίζεις

Φροντίζεις

Με βολτάρεις

Γαβγίζουμε

Γράφουμε

 

Όποιος νωρίτερα φύγει

Να κλάψει και να πικροκλάψει

Περισσότερο απ’ αυτόν που θα μείνει.

ΕΤΣΙ ΤΑ ΓΝΩΡΙΣΑ, ΕΤΣΙ ΤΑ ΑΓΑΠΗΣΑ

ΝΙΚΟΣ ΓΚΡΟΣΔΑΝΗΣ
Εκδόσεις ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ
ΣΕΛ. 371, Δεκέμβριος 2023

      Ο Νίκος Γκροσδάνης, που γεννήθηκε στο Πράβι (Ελευθερούπολη) του Παγγαίου, μια κωμόπολη που βρίσκεται περίπου 15 χλμ. μακριά από την Καβάλα, ήταν «διαφορετικός» από τους συνομηλίκους του. Λάτρευε τον κινηματογράφο από πολύ νεαρή ηλικια, κι έκανε ότι ήταν δυνατό, για να εξασφαλίσει τις λίγες δραχμές που χρειαζόταν για να πάει με το λεωφορείο στην Καβάλα και να δει ταινίες, κυρίως του ελληνικού κινηματογράφου. Μέσα από τις ταινίες, ήρθε σε επαφή και με άλλες μορφές της Τέχνης, όπως με τη μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, τον οποίο στη συνέχεια γνώρισε προσωπικά. «Δεν είναι λίγες οι φορές που αναρωτιέμαι ποια θα ήταν η πορεία της ζωής μου αν στο διάβα μου δεν γνώριζα τον Μάνο Χατζιδάκι. Πρώτα μέσα από τη μουσική του και αργότερα τον ίδιο προσωπικά για να ακολουθήσω τον δρόμο που εκείνος μου χάραζε με ότι εισέπραττα μέσα από τη μουσική του και μέσα από εκείνα τον άκουγα να λέει κατά καιρούς».

     Η Τέχνη, στα δύσκολα χρόνια του ’60, υπήρξε η μοναδική του απαντοχή. «Μεγαλώνοντας σε ένα σπίτι που ανήκε στους πολιτικά ηττημένους εκείνης της εποχής, δεν ήταν λίγα τα προβλήματα που αντιμετωπίζαμε. Εκείνα τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’60 ήταν σκληρά, μόνο που σαν παιδί δεν καταλάβαινα και πολύ καλά γιατί συνέβαιναν όλα αυτά και ίσως γι’ αυτό ζητούσα τη βοήθεια της όποιας μαγείας μου προσέφεραν τα όποια ενδιαφέροντα που συνεχώς ανακάλυπτα μέσα από τους δρόμους της Τέχνης».

     Η αναζήτηση εργασίας και καλύτερων συνθηκών ζωής, όταν μεγάλωσε λίγο, τον έφεραν στην Θεσσαλονίκη. Εκεί βρήκε εργασία στο εμβληματικό και πολυτελές ξενοδοχείο Μεντιτερανέ Παλλάς. (το ξενοδοχείο, που βρισκόταν επί της λεωφόρου Νίκης, δεν υπάρχει σήμερα, αφού με τον σεισμό του Ιουνίου του 1978 υπέστη σοβαρές ζημίες και κατεδαφίστηκε. Το 1997, λίγα μόλις μέτρα δυτικότερα, ξεκίνησε τη λειτουργία του το επίσης πολυτελές ξενοδοχείο 5 αστέρων Mediterranean Palace). «Τουλάχιστον  στην εργασία μου περνούσα αρκετά καλά και ήταν φορές που είχα την αίσθηση πως σπούδαζα σε ένα μεγάλο πανεπιστήμιο με όλα αυτά που ζούσα εκεί μέσα και μάθαινα παράλληλα. Το στέκι αυτό της μπουρζουαζίας με το όνομα «Μεντιτερανέ Παλλάς» μου έδινε τη δυνατότητα της εργασίας και παράλληλα των σπουδών με τόσους σημαντικούς ανθρώπους που γνώριζα από κοντά […] Ποιους να πρωτοθυμηθώ και που να τους χωρέσει όλους ετούτο το χαρτί. Πρώτα απ’ όλα τους δασκάλους μου, τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Γιάννη Ρίτσο, τη Μελίνα, τον Ντασέν, τον Ελύτη, τον Κούνδουρο, τον Βούλγαρη, την Ιωάννα Καρυστιάνη, τη Μαρία Φαραντούρη, τη Δέσπω και τον Μίνω Βολανάκη, τον Σταύρο Ξαρχάκο, τον Γιώργο Ιωάννου…».

     Τις αναμνήσεις από την γνωριμία του και τις συζητήσεις που έκανε με αυτά τα «μυθικά» πρόσωπα, αλλά και πολλούς άλλους που έπαιξαν σημαντικότατο και κομβικό ρόλο στη διαμόρφωση του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού, τις διηγούνταν στην οικογένειά του, σε γνωστούς και φίλους. Οι οποίοι τον παρότρυναν να τις καταγράψει για να μην χαθούν στη λήθη του χρόνου. Έτσι, με τη βοήθεια του τεράστιου αρχείου που δημιούργησε για πολλούς από αυτούς, γράφτηκε αυτός ο πολύτιμος από πολλές απόψεις τόμος, που μας δίνει τη δυνατότητα να έρθουμε σε επαφή με μια ακόμη πτυχή της προσωπικότητας ανθρώπων του ελληνικού πολιτισμού και την Τέχνης!     

EURO. ΔΥΣΚΟΛΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΕΝΑ ΜΟΥΝΤΙΑΛ.

ΤΑ 60 ΧΡΟΝΙΑ ΜΙΑΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΡΠΕΤΟΠΟΥΛΟΣ
Εκδόσεις ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
Σελ. 415, Μάρτιος 2024

      Πριν από λίγους μήνες ολοκληρώθηκαν οι αγώνες της τελικής φάσης του Euro. Είναι μια ποδοσφαιρική διοργάνωση σε επίπεδο εθνικών ομάδων των ευρωπαϊκών χωρών, που διεξάγεται κάθε τέσσερα χρόνια και συγκεντρώνει την προσοχή των απανταχού ποδοσφαιρόφιλων, αφού «οι εκπλήξεις είναι κανόνας. Το Euro

έχουν κερδίσει οι Τσέχοι, οι Δανοί και οι Έλληνες».

     Να θυμίσω εδώ ότι η κατάκτηση του τίτλου «πρωταθλήτρια ομάδα της Ευρώπης» από την Εθνική Ελλάδας, αποτέλεσε την κορυφαία από τις τρεις διακρίσεις που πέτυχε το ελληνικό ποδόσφαιρο σε διεθνές επίπεδο (Οι άλλες δύο είναι η μεγάλη επιτυχία στο Conference League του Ολυμπιακού το 2024 και η συμμετοχή το 1971 του Παναθηναϊκού, στον τελικό του Κυπέλλου Πρωταθλητριών, όπως ονομαζόταν τότε το Champions League).

     Ο γνωστός δημοσιογράφος Α. Καρπετόπουλος, παρά το γεγονός ότι μέχρι σήμερα έχει γράψει χιλιάδες άρθρα, δεν είχε γράψει βιβλίο. Όταν πείστηκε να γράψει για το Euro, δεν ήθελε να κάνει μια απλή παράθεση στοιχείων για τα τουρνουά που διεξήχθησαν από το 1960. Τότε που  υλοποιήθηκε η ιδέα του Ανρί Ντελονέ-πρώην ποδοσφαιριστή, πρώην διαιτητή που έφτασε μια ανάσα από τον θάνατο όταν διηύθυνε έναν αγώνα, παράγοντα του γαλλικού ποδοσφαίρου και πρώτου γραμματέα της UEFA (ιδρ. 1954)-που ήρθε να αντικαταστήσει το μάλλον ανυπόληπτο International Cup. Αυτά τα στοιχεία μπορεί να τα βρει οποιοσδήποτε κάνει μια στοιχειώδη αναζήτηση στο διαδίκτυο. Αντίθετα, με τα κείμενά του, ήθελε «να γίνει κατανοητό ότι το Euro είναι μια σειρά από υπέροχες και απροσδόκητες ιστορίες».

     Όσο μάλιστα προχωρούσε στην έρευνά του σχετικά με τη διοργάνωση, η πιο σημαντική από τις απορίες που τον ταλάνιζαν ήταν η εξής: «Φαίνεται άραγε στην ιστορία του μεγαλύτερου ευρωπαϊκού ποδοσφαιρικού τουρνουά κάτι από την ιστορία της Ευρώπης και τις μεταλλάξεις της τα τελευταία εξήντα χρόνια; […] Κάπως έτσι, άθελά μου σχεδόν, αυτό που βρέθηκα να προσπαθώ να γράψω δεν είναι ακριβώς η ιστορία του Euro, αλλά μια εκδοχή της ευρωπαϊκής ιστορίας, με πρωταγωνιστές λαμπερούς και σκοτεινούς, με θριάμβους, αλλά κυρίως με δράματα. Και με ήρωες».

     Το βιβλίο, είναι χωρισμένο σε κεφάλαια, που το κάθε ένα αντιστοιχεί στο τουρνουά κάποιας συγκεκριμένης χρονιάς. Εκτός όμως από τις γλαφυρές, ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες και κατατοπιστικές αφηγήσεις του συγγραφέα, περιλαμβάνει ακόμα συνεντεύξεις με «αληθινούς αυτόπτες μάρτυρες, όπως είναι ο ήρωας μου Νίκος Αναστόπουλος που μιλά για το Euro του 1980, ο αρχηγός μου Θοδωρής Ζαγοράκης, αφηγητής του έπους στην Πορτογαλία το 2004, ο σοφός Αντώνης Νικοπολίδης, που είπε αντίο στην Εθνική το 2008, και ο φίλος μου Γιώργος Καραγκούνης, ηγέτης στην τελευταία πρόκριση της Εθνικής μας σε δεύτερη φάση Euro, το 2012». Τέλος, το βιβλίο συμπληρώνει η σχετική βιβλιογραφία, ένα δισέλιδο με πληροφορίες για όλους τους τελικούς που διεξήχθησαν από το 1960 μέχρι το 2021 (το Euro 2020, διεξήχθη με ένα χρόνο… καθυστέρηση λόγω covid) και λίγες φωτογραφίες. Πρόκειται για μια μοναδική, διαφορετική, ιδιαίτερη και συναρπαστική αφήγηση, για ένα από τα πιο σπουδαία αθλητικά-ποδοσφαιρικά γεγονότα της Ευρωπαϊκής ηπείρου, γραμμένη από την εγνωσμένης αξίας πένα, του δημοσιογράφου-αθλητικογράφου Α. Καρπετόπουλου.     

       

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΛΠΟΥΖΟΣ

    Ο Δημ. Καλπούζος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1988. Έχει σπουδάσει φιλολογία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο και Δημιουργική Γραφή στο University Of Warwick. Έζησε λίγα χρόνια στο Λονδίνο κι επέστρεψε στην Ελλάδα, αφού έγινε Δρ Δημιουργικής Γραφής στο Royal Holloway University of London. Έργα του: (με το ψευδώνυμο Δημήτρης Μελικέρτης) «Ουφόψαρα. Στα Πέρατα Του Σύμπαντος» (2018. Πατάκης), «Ο Γιγαντοκυνηγός» (2018, Πατάκης), «Το Ιπτάμενο Ξενοδοχείο» (2022, Πατάκης) (με το όνομα Δημήτρης Καλπούζος) «Ο Τετραπέρατος 1» (2024, Χάρτινη Πόλη), «Ο Τετραπέρατος 2» (2024, Χάρτινη Πόλη). Συμμετοχή σε συλλογικά έργα: «Τα Παραμύθια Του Κλώτσου Και Του Μπάτσου» (2022, Πατάκης).

     Ποια ήταν η πηγή έμπνευσης για το βιβλίο σας «Ο Τετραπέρατος», ένα βιβλίο με εξαιρετική εικονογράφηση και πολύ ξεχωριστή εκτύπωση;

     Ο «Τετραπέρατος», καρπός δουλειάς σχεδόν δύο χρόνων, γεννήθηκε όταν, περιδιαβαίνοντας στο σύμπαν της φαντασίας, «σκόνταψα» σε μια ιστορία η οποία μου κίνησε το ενδιαφέρον. Είναι η ιστορία μιας παρέας παιδιών που καταστρώνουν ένα φρικιαστικό σχέδιο προκειμένου να εξοντώσουν τον κύριο Φιλονίδη, τον συμπαθέστατο και εντελώς αθώο δάσκαλό τους. Έτσι γνώρισα τον πρωταγωνιστή, τον Τετραπέρατο, και τους φίλους του, τον Σάλιαγκα, τη Μαρία Φασαρία, τον Ρακούν, την Ελένη Τρελένη και τον Θύμιο τον Μούμια, ανακαλύπτοντας παράλληλα τον κόσμο στον οποίο ζουν.Από την περιπέτειά τους προέκυψε και ο υπότιτλος του πρώτου βιβλίου: «Πώς να εξοντώσετε τον δάσκαλό σας».

Βεβαίως, όπως σημειώνετε, ευτύχησα σε αυτό το ταξίδι να έχω συνοδοιπόρους τον Κώστα Θεοχάρη, ο οποίος εικονογράφησε με γοητευτικό τρόπο τον κόσμο του «Τετραπέρατου», και τις Εκδόσεις Χάρτινη Πόλη, που αποφάσισαν να καταστήσουν το βιβλίο αυτό μοναδικό για τα ελληνικά εκδοτικά δεδομένα στην ηλικιακή του κατηγορία. Να είναι, δηλαδή, ελκυστικό από κάθε άποψη, με σκληρό εξώφυλλο, έγχρωμη εικονογράφηση σχεδόν σε κάθε σελίδα,προσαρμοσμένο μέγεθος κειμένου για ευχάριστη ανάγνωση και πόσα άλλα, προσκαλώντας τα παιδιά να το γνωρίσουν και αποσκοπώντας να τα απομακρύνει από τα μέσα και τις οθόνες που νεκρώνουν τη σκέψη και τη φαντασία.

      Το βιβλίο είναι μέρος μιας σειράς. Από πόσα βιβλία αποτελείται και σε πόσο καιρό αναμένεται να ολοκληρωθεί;

     Μακάρι να ήμουν σε θέση να σας απαντήσω. Δεν το γνωρίζω. Παρότι συνειδητά τάσσομαι ενάντια στη μυστικοποίηση της γραφής και της δημιουργικής διαδικασίας, κατά τρόπο εντελώς παράδοξο δεν πιστεύω ότι κατασκευάζω τις ιστορίες που γράφω. Σίγουρα είμαι υπεύθυνος για το πώς τις γράφω και εάν τις γράφω καλά, και από αυτό κρίνεται η επιτυχία ή η αποτυχία τους, ωστόσο δε θεωρώ πως ευθύνομαι για τη δημιουργία τους σε επίπεδο γένεσης. Διαισθάνομαι πως οι ιστορίες υπάρχουν ολοκληρωμένες και ατόφιες κάπου εκεί έξω και μας περιμένουν να τις ανακαλύψουμε· οι φωνές των μυθοπλαστικών ηρώων μάς ψιθυρίζουν, μας καλούν. Ο συγγραφέας πρέπει να αφουγκράζεται διαρκώς και, κατόπιν, σαν αρχαιολόγος, να μοχθεί σκάβοντας και αφαιρώντας οτιδήποτε περιττό για να τις φέρει στο φως. Να καταβυθίζεται στο έργο να τις αποτυπώσει με αυθεντικότητα και να αφιερώνει όλη του τη μαεστρία για να τις ντύσει με τη γλώσσα. Σημειωτέον, η άποψή μου δεν είναι πρωτότυπη·με παρόμοιο τρόπο έχουν περιγράψει την εμπειρία τους πολλοί συγγραφείς στο παρελθόν, από τον Στίβεν Κινγκ μέχρι τον Χανίφ Κιουρέισι.

Ως εκ τούτου, δε γνωρίζω πόσες περιπέτειες ακόμα έχει να μου αφηγηθεί ο Τετραπέρατος. Ξέρω μόνο πως, όταν σταματήσω ν’ ακούω τη φωνή του στον νου μου, θα πρέπει να βάλω τελεία και ν’ αναζητήσω άλλους μυθοπλαστικούς ήρωες.

 

     Θέλετε να μεταφέρετε κάποιο μήνυμα με αυτό και ποιο είναι αυτό;

     Προτιμώ να θέτω προβληματισμούς στον αναγνώστη και να του επιτρέπω να εξάγει τα δικά του συμπεράσματα, έχοντας ως γνώμονα την πεποίθηση ότι η παιδική λογοτεχνία οφείλει να οξύνει την κριτική σκέψη. Μοιραία, ωστόσο, παρεισφρέουν στο κείμενοοι πιο ισχυρές από τις προσωπικές μου απόψεις, χωρίς βέβαια να παρουσιάζονται με τρόπο διδακτικό. Ανάμεσα στα μηνύματα που προκύπτουν απ’ την ιστορία του «Τετραπέρατου», ξεχωρίζω την αξία της οικογένειας και τη συμβολή της στη διαμόρφωση της ισορροπημένης προσωπικότητας του παιδιού. Η συνεχής επικοινωνία των γονιών με τα παιδιά τους και ο ποιοτικός χρόνος που μοιράζονται είναι, κατά την άποψή μου, οι μόνες επιρροές που μπορούν να λειτουργήσουν ως αντίβαρο στα φαινόμενα του σχολικού εκφοβισμού και της νεανικής παραβατικότητας που παρατηρούμε και τα οποία εξετάζει ως ζητήματα το βιβλίο.

 

     Η λογοτεχνία μπορεί να είναι μια κοινωνική πράξη;

     Σαφώς, μολονότι είναι αδύνατον να υπολογιστεί το πραγματικό της εκτόπισμα. Για παράδειγμα, παρατηρείται από πρόσφατες έρευνες ότι τα παιδιά που διαβάζουν συστηματικά λογοτεχνία είναι πιο συμπονετικά και ανεκτικά από εκείνα τα οποία δεν ασχολούνται με την ανάγνωση, κι αυτό γιατί μαθαίνουν να «ξεφεύγουν» απ’ την αυστηρά δική τους οπτική γωνία και καταφέρνουν να συλλογίζονται καταστάσεις μπαίνοντας στη θέση των άλλων. Ωστόσο αυτή είναι μονάχα μία από τιςευεργετικές επιρροές της λογοτεχνίας στον ανθρώπινο ψυχισμό. Το καλό βιβλίο ενεργοποιεί τον στοχασμό, θέτει διλήμματα και προβληματισμούς, μεταφέρει μηνύματα, αναδεικνύει ανθρώπινους χαρακτήρες και συμπεριφορές, γεννά συναισθήματα, κτίζει αισθητική και εξερευνά τον πλούτο της γλώσσας μας. Σε συλλογικό επίπεδο οι ψυχές μας είναι συγκοινωνούντα δοχεία και το βιβλίο εντάσσεται στον ευρύτερο ανθρώπινο διάλογο που διεξάγεται απ’ τις απαρχές του είδους μας. Γίνεται, όμως, να απεικονιστούν με στατιστικά δεδομένα οι διεργασίες της ψυχής;

 

     Πότε καταλάβατε ότι θέλετε να γίνετε συγγραφέας;

     Θεωρώ πως ήταν περισσότερο κάλεσμα παρά συνειδητή επιλογή. Μεγάλωσα σ’ ένα σπίτι γεμάτο βιβλία, σε μια οικογένεια που λάτρευε τις ιστορίες. Διάβαζα μανιωδώς, κατανάλωνα παραμύθια χωρίς να προσέχω ονόματα συγγραφέων και εκδοτικών οίκων. Κάποια στιγμή, στην Ε΄ ή ΣΤ΄ Δημοτικού, οι ιστορίες υπερχείλισαν στον νου μου και άρχισα να γράφω δικές μου. Η τύχη μου ήταν ότι είχα γονείς που δε με αποπήραν ούτε με έστρεψαν αλλού, αντιθέτως με στήριξαν και με προέτρεψαν να κυνηγήσω το όνειρο. Δημιουργική Γραφή δεν υπήρχε τότε στην Ελλάδα. Σπούδασα Φιλολογία και κατόπιν ακολούθησα σπουδές Δημιουργικής Γραφής σε μεταπτυχιακό και διδακτορικό επίπεδο στην Αγγλία. Παρότι δοκιμάστηκα για περίπου μια δεκαετία σε όλα σχεδόν τα είδη του πεζού λόγου,δεν επιδίωξα να εκδώσω κάτι. Μόνο όταν συνειδητοποίησα πως όλον αυτό τον καιρό εξακολουθούσα να γράφω παραμύθια κάτι ξεκλείδωσε στη σκέψη μου και αντιλήφθηκα ότι ήθελα να υπηρετήσω την παιδική λογοτεχνία.

 

     Ποια ήταν τα συναισθήματα που νοιώσατε, όταν πήρατε τυπωμένο το πρώτο σας έργο;

     Αναμφίβολα χάρηκα, επί της ουσίας όμως το φυσικό αντίτυπο δεν περικλείει από μόνο του όλα όσα σημαίνει για μένα ένα βιβλίο. Το πρώτο μου βιβλίο, όπως και κάθε άλλο, είναι άμεσα συνυφασμένο στον νου μου με όσα συμβαίνουν στη ζωή μου, στις ζωές των δικών μου ανθρώπων και στον κόσμο γενικότερα κατά τη διάρκεια της γραφής, πέραν φυσικά των προκλήσεων και του περιεχομένου του ίδιου του έργου. Βιώνοντας ένα βιβλίο στην καθημερινότητά μου, αποκτά μια επιπλέον υπόσταση και γίνεται μια οντότητα που αντιπροσωπεύει κάποια συγκεκριμένη περίοδο της ζωής μου. Το φυσικό αντίτυπο είναι απλώς το μέσο για να ταξιδέψει στα χέρια των αναγνωστών.

 

     Τι συμβαίνει στους ήρωες των βιβλίων σας, όταν τελειώνει η συγγραφή;

     Ελπίζω ότι συνεχίζουν να ζουν στη φαντασία άλλων ανθρώπων. Στη δική μου πάντως σιωπούν, εκτός κι αν έχουν να μου αφηγηθούν κάποια ακόμη περιπέτειά τους. Σε κάθε περίπτωση, όταν ένας ήρωας σε συντροφεύει καθημερινά για μήνες ολόκληρους, παιδεύοντας για ατέλειωτες ώρες τη σκέψη σου, όταν έχεις επενδύσει συναισθηματικά πάνω του και έχει γίνει κομμάτι της καθημερινότητάς σου, ο αποχωρισμός μετά το πέρας της γραφής είναι πάντα στενάχωρος. Σαν να χάνεις δικό σου άνθρωπο ή έναν πολύ κοντινό φίλο.

 

     Έχετε βιώσει όταν ήσασταν παιδί, συναισθήματα παρόμοια με αυτά των ηρώων σας;

     Ναι, συχνά οι ήρωές μου βιώνουν συναισθήματα που αντλώ από την παιδική μου ηλικία, αν και όχι αποκλειστικά. Το ερώτημα που με απασχολούσε στον «Τετραπέρατο», για παράδειγμα, ήταν το εξής: πώς μπορεί ένα παιδί ν’ αποτινάξει τον φόβο του ώστε να μην παρασύρεται απ’ τους άλλους; Ο Τετραπέρατος δίνει στο βιβλίο τη δική του απάντηση, ωστόσο ως θέμα ο φόβος και πώς μπορεί κανείς να τον αποτινάξει με απασχολούσε και με απασχολεί σε ποικίλες άλλες προεκτάσεις του.

 

     Ποιος είναι ο πρώτος αναγνώστης των κειμένων σας;

     Οι πρώτοι αναγνώστες των κειμένων μου είναι δύο, ο πατέρας μου και η σύντροφός μου. Είναι οι αυστηρότεροι κριτές της δουλειάς μου, πράγμα που ορισμένες φορές γίνεται αφάνταστα εκνευριστικό όταν διαφωνούμε, ωστόσο είναι οι μόνοι που αποδεδειγμένα διαθέτουν πανίσχυρο λογοτεχνικό κριτήριο και επομένως μπορώ να τους εμπιστευτώ όταν το δικό μου λανθάνει.

 

     Ποιος είναι ο ιδανικός αναγνώστης για σας;

     Ο συνδημιουργός. Ο αναγνώστης που διαθέτει οξυμένη σκέψη και ακονισμένη φαντασία, ώστε να είναι σε θέση να καταβάλλει το υπόλοιπο 50% της προσπάθειας που απαιτείται μετά τη συμβολή του συγγραφέα προκειμένου να ζωντανέψει το βιβλίο στον νου του. Πρέπει να διαθέτει χιούμορ, καλή γνώση της γλώσσας ή τη διάθεση να μάθει, να ξέρει να απολαμβάνει την ανάγνωση, να προβληματίζεται, να διαθέτει αισθητική, να έχει απαιτήσεις. Τότε μόνο δένει η συνταγή.

 

     Γράφοντας, έχετε ανακαλύψει πράγματα για τον εαυτό σας;

     Ναι, καθώς η διαδικασία της γραφής αναγκάζει τον συγγραφέα να διερωτηθεί για όσα πιστεύει και να αμφισβητήσει τις απόψεις του. Προσπαθώντας να ερμηνεύσει τις επιλογές, τις αντιδράσεις και το θυμικό των λογοτεχνικών ηρώων, είναι ενδεχομένως ευκολότερο να ανακαλύψει και να παραδεχτεί πράγματαγια τον εαυτό του. Γράφοντας μηρυκάζουμε τρόπον τινά το παρελθόν, βιώνουμε παλιότερες σκηνές της ζωής μαςαπό άλλη οπτική γωνία, μετανιώνουμε, μεταβάλλουμε απόψεις ή αποκτούμεπιο ισορροπημένη θέαση των πραγμάτων. Δεν ξεφεύγω κι εγώ από αυτόν τον κανόνα.

 

     Υπήρξε κάτι στη διάρκεια της συγγραφής που σας ανέτρεψε κάποια πεποίθηση;

     Ανέκαθεν θεωρούσα ότι εκ γενετής συνυπάρχουν μέσα μας το καλό και το κακό, σαν δύο λουλούδια τα οποία ανθίζουν αναλόγως με το ποιο επιλέγει κανείς να ποτίσει.Κατά τη γραφή του «Τετραπέρατου» και διερωτώμενος γιατί ένα μέλος της παρέας του θέλει με τόση λύσσα να εξοντώσει τον εντελώς αθώο δάσκαλό τους, αναγκάστηκα να επανεξετάσω περιστατικά από το παρελθόν, να ερευνήσω από ψυχαναλυτική σκοπιά συμπεριφορές και να ανατρέξω σε εκπαιδευτικά και παιδαγωγικά συγγράμματα. Η αρχική μου πεποίθηση δεν ανατράπηκε ολοσχερώς, ωστόσο αναδιαμορφώθηκε: προκειμένου ν’ ανθίσει το λουλούδι του καλού χρειάζεται πολύς μόχθος και εστιασμένη προσπάθεια. Βεβαίως το λουλούδι του κακού ανθίζει και δίχως νερό· το τρέφει η αδιαφορία.

 

     Σας αρέσει να συνομιλείτε με τους μικρούς αναγνώστες σας;

     Η επικοινωνία με τους μικρούς αναγνώστες είναι πάντοτε ευχάριστη· ωστόσο με διακατέχει η αίσθηση της ευθύνης: να τους προβληματίσω, να τους κινήσω το ενδιαφέρον για τη λογοτεχνία, να κεντρίσω τη σκέψη τους, να κινητοποιήσω τη φαντασία. Να μην τους αποθαρρύνω, να τους εμπνέω αισιοδοξία, να μπορώ με λίγα λόγια να τους προσφέρω κάτι χρήσιμο ή όμορφο ή ξεχωριστό.

Τα παιδιά αντιλαμβάνονται εντελώς διαφορετικά κάποιες καταστάσεις.

       Σε συζητήσεις με τους μικρούς αναγνώστες, έτυχε να σας "υποδείξουν" πτυχές του έργου σας, που έσεις δεν είχατε φανταστεί ότι υπάρχουν;                                
Συμβαίνει συχνά –ειδικά στις μικρότερες ηλικίες, όπου οι κανόνες του στείρου εκπαιδευτικού μας συστήματος σχετικά με το πώς πρέπει να στεκόμαστε απέναντι σ’ ένα λογοτεχνικό έργο δεν έχουν ακόμη εμπεδωθεί– τα παιδιά να οικειοποιούνται την ιστορία, να την παραλλάσσουν, να την κατευθύνουν αλλού, να της δίνουν διαφορετικό τέλος, να την επεκτείνουν. Η έμφυτη περιέργειά τους τα οδηγεί να ερμηνεύουν κατά εντελώς πρωτότυπο τρόπο τα κίνητρα των ηρώων ή να φαντάζονται λεπτομέρειες που ούτε κατά διάνοια δεν προκύπτουν απ’ το βιβλίο. Αυτό για μένα είναι ζητούμενο, μαγικό και άκρως διασκεδαστικό.

 

     Υπάρχει κάποιος συγγραφέας που θεωρείτε ότι σας επηρέασε;

     Πιστεύω ότι με επηρεάζουν, λίγο ή πολύ, όλοι οι συγγραφείς των οποίων έργα έχω διαβάσει, σε κάθε λογοτεχνικό είδος.Στην παιδική λογοτεχνία συγκεκριμένα θεωρώ ότι έχω διδαχτεί πολλά από μάστορες της γραφής Έλληνες και ξένους, από τον Λουντέμη, την Πριοβόλου, τον Μανδηλαρά και τον Μπουλώτη μέχρι τον Νταλ, τον Ροντάρι και τον Ουάιλντ. Ωστόσο νομίζω ότι μου χρησιμεύουν περισσότερο τα κακογραμμένα βιβλία. Ευκολότερα εντοπίζεις το λάθος βήμα παρατηρώντας αυτόν που συνεχώς στραβοπατά παρά εκείνον που βαδίζει με χάρη.

 

     Σκέφτεστε κάποια στιγμή να γράψετε ένα μυθιστόρημα για ενήλικες;

     Έχω γράψει μυθιστόρημα για ενήλικες, στο πλαίσιο του διδακτορικού μου στη Δημιουργική Γραφή, ωστόσο δε σκοπεύω να το εκδώσω. Δεν αποκλείω το ενδεχόμενο να το επιχειρήσω κάποτε, όμως σίγουρα δεν είναι στα άμεσα σχέδιά μου, παρότι η λογοτεχνία για ενήλικες στην Ελλάδα παραμένει λιγότερο παραμελημένη και υποτιμημένη από την παιδική λογοτεχνία. Συνεχίζω να υπηρετώ τη δεύτερη.

 

     Είναι εύκολη ή δύσκολη διαδικασία η συγγραφή και τι είναι το γράψιμο για σας;

     Μερικές φορές τείνω να σκέφτομαι τη γραφή όχι ως τέχνη αλλά ως μια εξαντλητικά περίπλοκη μαθηματική εξίσωση με αναρίθμητους παράγοντες και ζητούμενα. Ο συγγραφέας οφείλει να καλλιεργεί τη γλώσσα, να οδηγεί αλάνθαστα την πλοκή, να προσφέρει βάθος στον συναισθηματικό κόσμο των ηρώων, να κτίζει ατμόσφαιρα, να γεννά συναίσθημα, να θέτει ερωτήματα και να προβληματίζει, να αναπαριστά με ζωντάνια τον κόσμο που περιγράφει, να δημιουργεί μυστήριο, να αναδεικνύει χαρακτήρες και συμπεριφορές, να στοχάζεται πάνω στην ανθρώπινη υπόσταση, να εξακοντίζει τη φαντασία… Ο κατάλογος των υποχρεώσεών του δεν έχει τελειωμό. Ως εκ τούτου, άλλοτε η γραφή είναι σαν να σκάβεις χέρσο χωράφι κι άλλοτε σαν να ξαπλώνεις σε ανθόκηπο.Για μένα πλέον είναι τρόπος ζωής, η επιλογή να περνάς απ’ τον κόσμο και να τον ερμηνεύεις μέσα από ιστορίες.

 

     Αν και είναι πολύ νωρίς ακόμη, το βιβλίο κυκλοφόρησε πριν λίγους μήνες, ετοιμάζετε κάτι άλλο; Έχετε «υλικό» έτοιμο στο συρτάρι σας;

     Έτυχε πριν από κάποιο διάστημα να «σκοντάψω» στην ιστορία ενός αδέσποτου κουταβιού και φρόντισα να την καταγράψω. Μαθαίνω ότι θα κυκλοφορήσει του χρόνου από τις Εκδόσεις Χάρτινη Πόλη, για μικρότερες αυτή τη φορά ηλικίες. Νέα πρόκληση το παραμύθι για παιδιά τριών και τεσσάρων ετών, απαιτεί οικονομία της γλώσσας. Θα την εφαρμόσω λοιπόν κι εδώ, μην τυχόν και φανερώσω περισσότερα απ’ όσα πρέπει…Σας ευχαριστώ από καρδιάς για τη φιλοξενία στη σελίδα σας και τις εύστοχες ερωτήσεις!

     Κι εγώ σας ευχαριστώ!

ΑΔΕΣΠΟΤΕΣ ΣΚΙΕΣ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΑΜΤΣΙΟΣ
Εκδόσεις BELL
Σελ.360, Σεπτέμβριος 2024

      Το έβδομο και τελευταίο(;) βιβλίο της σειράς «Ευγενείς Άγριοι» κυκλοφόρησε πριν από λίγες μέρες.

     Το βιβλίο διαβάζεται αυτόνομα-όπως και όλα της σειράς-αλλά αν κάποιος έχει διαβάσει τα προηγούμενα θα παρακολουθήσει καλύτερα την εξέλιξη των χαρακτήρων στο βάθος μιας δεκαετίας. Με το βιβλίο αυτό, λύνονται και όλες οι απορίες που δημιουργήθηκαν στους αναγνώστες των προηγούμενων της σειράς, τις οποίες έντεχνα άφηνε ο συγγραφέας να αιωρούνται. «Από τεχνικής πλευράς ήταν ένα πολύ δύσκολο βιβλίο καθώς έπρεπε να βρεθεί η χρυσή τομή τόσο για να ικανοποιήσει όλους εκείνους που είχαν διαβάσει έστω ένα από τα παλαιότερα βιβλία, όσο και αυτούς που ξεκίνησαν τυχαία απ’ αυτό. Το πώς έπρεπε να δοθεί η ροή των πληροφοριών ήταν ένα πολύ δύσκολο σταυρόλεξο-που ελπίζω να έλυσα!».

     Στο «Αδέσποτες Σκιές» ένας serial killer, που αυτοαποκαλείται Μένιππος, πονοκεφαλιάζει τον αστυνόμο Αριστείδη Παπανδρέου, υποδιοικητή του Τμήματος Εγκλημάτων κατά Ζωής της Ασφάλειας Θεσσαλονίκης και την ομάδα του. Ο Μένιππος «έχει διαπράξει επτά φόνους σε διάστημα περίπου ενός χρόνου χωρίς να έχει κάνει το παραμικρό λάθος». Επιφυλάσσει μαρτυρικό θάνατο στα θύματά του και «υπογράφει» τοποθετώντας το αντίγραφο έναν οβολού στο στόμα τους, όπως γινόταν στην αρχαιότητα. Ο οβολός ήταν τα «ναύλα» για τη μεταφορά του νεκρού από τον βαρκάρη Χάροντα στον Άδη. Ο φιλόσοφος Μένιππος, σύμφωνα με την παράδοση, ήταν ο μόνος που πέρασε χωρίς να πληρώσει! 

     Τον Αύγουστο του 2024, ο Λούκα Κοντρέτι λαμβάνει ένα ηλεκτρονικό μήνυμα από τον Τζορτζ Ντόρμερ, με το οποίο ο ελληνοαμερικανός ντετέκτιβ, τον καλεί να επιστρέψει στην Ελλάδα, από τη Ρώμη όπου έχει εγκατασταθεί γιατί χρειάζεται τη βοήθειά του. Όμως φτάνοντας στην Θεσσαλονίκη μαθαίνει ότι ο Ντόρμερ είναι νεκρός και ότι συνεργαζόταν με τον …Μένιππο!

     Τα λίγα στοιχεία που κατάφερε να συλλέξει τον κατευθύνουν σε μια υπόθεση που ξεκίνησε πριν δέκα χρόνια στην Αλεξανδρούπολη και στην οποία ο νεκρός φίλος του, είχε παίξει καθοριστικό ρόλο. Όταν μάλιστα μαθαίνει κάποιες σημαντικές παραμέτρους της ιστορίας εκείνης, τίποτα στη ζωή του, δεν θα είναι ποτέ ξανά το ίδιο. «Είναι κάποιες καταστάσεις που μπορούν να σε  αλλάξουν για πάντα ως άνθρωπο. Τη μια στιγμή είσαι αυτός που ήσουν και την αμέσως επόμενη γίνεσαι κάτι εντελώς διαφορετικό. Ο παλιός σου εαυτός δεν υπάρχει πια».

     Το «Αδέσποτες Σκιές» είναι ένα φινάλε αντάξιο και ανάλογο της μοναδικής σειράς των επτά βιβλίων θρίλερ «Ευγενείς Άγριοι», γραμμένων από  την εξαιρετική πένα του Γιώργου Δάμτσιου, που έχει ήδη φτάσει τα δεκαοκτώ!!! βιβλία, (ενώ έχει συμμετοχές σε έργα συνεργασίας με άλλους συγγραφείς και σε συλλογές διηγημάτων)  και συνεχίζει ακάθεκτος, μεταπηδώντας με αξιοθαύμαστη ικανότητα και ευκολία από το ένα λογοτεχνικό είδος στο άλλο.      

 

Η ΚΟΡΗ ΤΗΣ ΛΗΘΗΣ

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΜΕΤΑΞΑ
Εκδόσεις ΜΙΝΩΑΣ
ΣΕΛ. 418, Ιανουάριος 2024

      Το βιβλίο που παρουσιάζω σήμερα, είναι η ανανεωμένη επανέκδοση από τις εκδόσεις Μίνωας του ψυχολογικού θρίλερ «Σπασμένος Καθρέφτης» (2016, Ωκεανός), με νέο τίτλο.

     Η σπηλαιολόγος Νατάσα Βάλβη, αποφασίζει να επιστρέψει στο χωριό Κλειτορία της Αχαΐας, αρκετά χρόνια μετά την εσπευσμένη φυγή της σε ηλικία 14 ετών. Ελπίζει ότι κανείς δεν θα την αναγνωρίσει, αφού έχει αλλάξει τόσο το όνομά της (που ήταν Αναστασία Στεφάνου), όσο και η εμφάνισή της. «Ποιος μπορεί να φανταστεί ότι η Νατάσα Βάλβη είναι η Αναστασία Στεφάνου, εκείνο το στρουμπουλό κοριτσάκι με τα σγουρά κατάμαυρα μαλλιά, τα μεγάλα γυαλιά μυωπίας με τον κοκάλινο σκελετό και τα σιδεράκια στα δόντια;».

     Το πρόσχημα για την επιστροφή είναι η διάνοιξη ενός ακόμη τμήματος του Σπηλαίου των Λιμνών που θα πραγματοποιήσει μια ομάδα σπηλαιολόγων στην οποία συμμετέχει. Ο πραγματικός σκοπός όμως, είναι να ανακαλύψει τον άνθρωπο που δολοφόνησε πριν από χρόνια την Ιωάννα, μια νεαρή κάτοικο του χωριού. Για τη δολοφονία κατηγορήθηκε ο πατέρας της Ισίδωρος, διάσημος σπηλαιολόγος, που εδώ και κάποια χρόνια, είχε μετακομίσει με την οικογένειά του και ζούσε στο χωριό. «Ο περίφημος σπηλαιολόγος Ισίδωρος Στεφάνου είχε εγκατασταθεί προ πενταετίας στην Κλειτορία. Βέρος Αθηναίος ο ίδιος, ποτέ δεν είχε φανταστεί ότι θα εγκατέλειπε την πόλη, για να ζήσει σ’ ένα χωριό. Συμμετέχοντας όμως σε μια αποστολή στο σπήλαιο των Λιμνών […] ερωτεύτηκε κεραυνοβόλα το μικρό ορεινό χωριό. […] Έτσι ο Ισίδωρος και η οικογένειά του μετακόμισαν στο μικρό χωριό. Εγκαταστάθηκαν σε ένα πέτρινο σπίτι, λίγο έξω από την Κλειτορία, χωμένο μέσα στα έλατα, το οποίο ο σπηλαιολόγος αγόρασε και ανακαίνισε, μετατρέποντάς το σε ένα πραγματικό κόσμημα».

     Η Νατάσα-Αναστασία, ποτέ δεν έπαψε να υποστηρίζει ότι ο πατέρας της ήταν αθώος. Και ότι η άδικη καταδίκη του, τον οδήγησε στη φυλακή και τελικά στην αυτοκτονία.

     Λίγες ώρες μετά την άφιξή της, ένα έγκλημα συγκλονίζει το χωριό. Ο νεαρός Θωμάς Κάραλης, ρεσεψιονίστ στο ξενοδοχείο που έχει η καταλύσει η αποστολή των σπηλαιολόγων, βρίσκεται δολοφονημένος κοντά στο Σπήλαιο των Λιμνών. Στο χέρι του, ο αστυνόμος Ρήγας, επικεφαλής του τοπικού τμήματος, βρίσκει ένα τσαλακωμένο σημείωμα που γράφει: «Η κόρη του φονιά είναι εδώ. Εγώ είμαι ο πρώτος. Θα υπάρξουν και άλλοι».

     Όταν η Νατάσα μαθαίνει το περιεχόμενο του σημειώματος, καταλαβαίνει ότι κάποιος την αναγνώρισε. Κι όταν ακολουθούν μια ακόμη δολοφονία και μία απόπειρα που την ενοχοποιούν, καταλαβαίνει ότι αυτός ο κάποιος έχει σκοπό να την καταστρέψει…

     Το «Η Κόρη Της Λήθης» είναι ένα συναρπαστικό ψυχολογικό θρίλερ, με αναπάντεχη εξέλιξη, καθώς και μία συνταρακτική ανατροπή στο τέλος, που αλλάζει όλα τα δεδομένα!      

Η ΧΙΜΑΙΡΑ

CAMILLA LACKBERG/HENRIK FEXEUS
Μετάφραση ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΝΑΤΣΗ
Εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ
Σελ. 689, Μάιος 2024

      Με την «Χίμαιρα», ολοκληρώνεται η τριλογία των Lackberg/Fexeus, που ξεκίνησε με το «Κουτί» που κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 2021 και συνεχίστηκε με την «Σέχτα» που κυκλοφόρησε ακριβώς ένα χρόνο αργότερα.

     Και σε αυτό το μυθιστόρημα, κεντρικοί χαρακτήρες είναι η ικανότατη αστυνομικός Μίνα Νταλμπίρι και ο πνευματιστής και πολύτιμος συνεργάτης της αστυνομίας της Στοκχόλμης, Βίνσεντ Βάλντερ. Τόσο η Μίνα όσο και ο Βίνσεντ, έχουν τις ιδιαιτερότητές τους. Η πρώτη είναι μικροβιοφοβική. Ο υπερβολικός φόβος των μικροβίων, την οδηγεί σε ακραία καθαριότητα, ψυχαναγκαστικό πλύσιμο των χεριών και του σώματος, αποφυγή της σωματικής επαφής και των καταστάσεων που θεωρούνται βρώμικες, καθώς και στην ανεξέλεγκτη χρήση απολυμαντικών ουσιών. Ο Βίνσεντ από την άλλη είναι κλειστοφοβικός και δεν μπορεί να αντισταθεί στα «παιχνίδια» των αριθμών. «Ωμέγα… το 24^ο γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου. Το 24 διαιρούμενο δια του δύο –εσύ και εγώ- μας κάνει 12. 24/12… Παραμονή Χριστουγέννων. Καλά Χριστούγεννα εκ των προτέρων».

     Και οι δύο έχουν να παλέψουν με τους προσωπικούς τους δαίμονες και να διαχειριστούν την έντονη, βασανιστική έλξη που νοιώθουν μεταξύ τους! Επίσης, πρέπει να καταφέρουν να διασώσουν ότι μπορούν από την σχεδόν κατεστραμμένη προσωπική τους ζωή. Ακόμη, ο Βίνσεντ λαμβάνει απειλητικά μηνύματα, που πιστεύει ότι έχουν σχέση με λάθη του παρελθόντος και για τα οποία δεν μπορεί να μιλήσει σε κανέναν. Ούτε καν στην Μίνα, που είναι από τους λίγους ανθρώπους που εμπιστεύεται απόλυτα και που τον καταλαβαίνουν.  

     Στην «Χίμαιρα» όλα ξεκίνησαν όταν ένας δημιουργός graffiti γνωστός με το ψευδώνυμο Ακάι, κατέβηκε στις αρχές ενός χιονισμένου Δεκέμβρη στα τούνελ του μετρό της Στοκχόλμης για να φιλοτεχνήσει μια καινούρια του δημιουργία. Εκεί ήρθε αντιμέτωπος με ένα μακάβριο θέαμα. «Επέστρεψε στα χαλίκια. Ο σωρός ήταν αρκετά ψηλός, του έφτανε λίγο πιο κάτω από τη μέση[…] σε πολλά σημεία του σωρού προεξείχε κάτι λευκό, που του θύμιζε κάτι που είχε δει σε ταινίες, αλλά δεν μπορούσε να προσδιορίσει. Τίναξε λίγο χαλίκι και, όταν είδε τι είναι, έκανε βιαστικά ένα βήμα προς τα πίσω. Κόκαλα. Κάποιος ήθελε να κάνει ένα αρρωστημένο αστείο και τα άφησε εκεί, αυτή ήταν η μόνη εξήγηση. Αλλά ποιο ζώο είχε τόσο μεγάλα κόκαλα; Τράβηξε ένα για να το βγάλει από το σωρό και το χαλίκι μετακινήθηκε. Η κορυφή κατέρρευσε αποκαλύπτοντας και άλλα οστά. Στο φως του φακού, ένα κρανίο του χαμογελούσε. Ένα ανθρώπινο κρανίο. Ο Ακάι δεν ήξερε αν πρώτα φώναξε ή έτρεξε. Αλλά σίγουρα έκανε και τα δύο».

     Δύο ακόμη γεγονότα έρχονται να περιπλέξουν ακόμη περισσότερο την κατάσταση: η ανακάλυψη ενός ακόμη σκελετού και η μυστηριώδης εξαφάνιση του Υπουργού Δικαιοσύνης και πρώην συζύγου της Μίνας, Νίκλας Στόκενμπεργκ, ο οποίος τις τελευταίες μέρες πριν από την εξαφάνισή του, είχε μια διαφορετική συμπεριφορά από την συνηθισμένη, σαν δηλαδή να «έπαθε υπερκόπωση, υπαρξιακή κρίση, διαταραχή μετα-τραυματικού στρες ή απλώς κρίση μέσης ηλικίας».   

     Για να διαλευκάνουν την υπόθεση, η Μίνα και ο Βίνσεντ, θα χρειαστεί να πραγματοποιήσουν μια καταβύθιση στα πιο βαθιά σκοτάδια της ανθρώπινης ψυχής και να αντικρύσουν κατάματα το Κακό!

     Μια ακόμη εξαιρετικά γραμμένη περιπέτεια από το δίδυμο Lackberg/Fexeus, που κρατά αδιάπτωτο το ενδιαφέρον και περιλαμβάνει μια θεαματική ανατροπή στις τελευταίες σελίδες, που κάνει να καταρρεύσουν όλες οι βεβαιότητες του αναγνώστη. Πριν κλείσω την παρουσίαση αυτή, θα ήθελα να επισημάνω την πολύ καλή μετάφραση και τα πολύ καλά ελληνικά της Α. Νάτση!

     Να σημειώσω τέλος, ότι αν και είναι μέρος μιας τριλογίας, το βιβλίο διαβάζεται και αυτόνομα. Η σύνδεση με τα προηγούμενα είναι χαλαρή και κάποιος μπορεί να το παρακολουθήσει χωρίς πρόβλημα αν δεν τα έχει διαβάσει.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΚΟΛΛΟΝΤΑΪ

Η ΒΑΛΚΥΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ
HELENE CARRERE D’ ENCAUSSE
Μετάφραση Ξ. ΤΣΕΛΕΝΤΗ /Β. ΤΣΙΓΚΑΝΟΥ
Εκδόσεις ΚΨΜ
Σελ. 201, 2024

      Την βιογραφία μιας γυναίκας ξεχωριστής που έπαιξε σημαντικό ρόλο στις εξελίξεις στη διάρκεια της επανάστασης των μπολσεβίκων στην Ρωσία, περιλαμβάνει το βιβλίο που παρουσιάζω σήμερα. Παρ’ όλα αυτά, η Αλεξάνδρα Κολλοντάι είναι ελάχιστα γνωστή. «Ποιος ξέρει σήμερα ή έστω έχει ακούσει το όνομα αυτό; Μάλλον κανείς. Και όμως, τι δόξα γνώρισε πριν από έναν αιώνα!». Υπεύθυνος γι’ αυτό ο Στάλιν, ο οποίος «με σαφείς οδηγίες που έδωσε αμέσως μετά τον θάνατό της, εξάλειψε την Αλεξάνδρα Κολλοντάι από την ιστορία του Κόμματος».

     Η Αλεξάνδρα γεννήθηκε στις 19 Μαρτίου 1872 σε μια έπαυλη της πρωτεύουσας «όπως άρμοζε σε ένα κορίτσι της αριστοκρατικής κοινωνίας». Ήταν γόνος πολύ ευκατάστατης οικογένειας με ρίζες ουκρανικές, ρωσικές και φινλανδικές. Χάρη στην οικογενειακή περιουσία και την υποστήριξη του πατέρα της, είχε τη δυνατότητα να σπουδάσει στο εξωτερικό. Παντρεύτηκε το 1893 τον Βλάντιμιρ Κολλοντάι κι απέκτησε ένα γιο. Παρά τις οικογενειακές υποχρεώσεις, στρέφεται στις πολιτικές ενασχολήσεις, τους ιδεολογικούς προβληματισμούς και τη συγγραφή, κάτι που αργότερα θα κλονίσει σοβαρά τον γάμο της. Το 1896, ένα ταξίδι με τον μηχανικό σύζυγό της σε ένα εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας θα την συγκλονίσει και θα επισπεύσει την πολιτική της συνειδητοποίηση. Στο εργοστάσιο εργάζονται δώδεκα χιλιάδες (!!) άντρες, γυναίκες και παιδιά. Η Αλεξάνδρα θα επισκεφθεί τους χώρους που διαμένουν οι εργάτες. «Τρόμαξε με τα πρωτόγονα παραπήγματα που αντίκρισε, έναν κόσμο φτώχειας, ανέχειας που περιγραφόταν κάποιες φορές στα διαβάσματά της, δεν φανταζόταν όμως ότι πραγματικά υπήρχε! Αργότερα θα σχολιάσει πόσο καθοριστικό υπήρξε αυτό το θέαμα εξαθλίωσης για την εξέλιξή της. Κατέληξε αμέσως ότι το χρέος της ήταν να τεθεί στην υπηρεσία αυτού του τόσο στερημένου προλεταριάτου και να προσπαθήσει να αλλάξει τη μοίρα του».

     Στις αρχές του επόμενου αιώνα θα γνωριστεί με τον Λένιν, θα σταθεί συνοδοιπόρος του στην επανάσταση του 1917 και θα συμμετάσχει στην πρώτη κυβέρνηση των σοβιέτ, ως Λαϊκή Επίτροπος (υπουργός) Κοινωνικής Πρόνοιας. Παράλληλα υπήρξε παθιασμένη φεμινίστρια και αγωνίστηκε για την χειραφέτηση και την κατοχύρωση των δικαιωμάτων των γυναικών. Υποστήριξε τον ελεύθερο έρωτα και συνέβαλε σημαντικά στη δημιουργία κλινικών άμβλωσης. Απόψεις κι ενέργειες εξαιρετικά προηγμένες για την εποχή της.

     Ακόμη άφησε πολύπλευρο συγγραφικό έργο που περιλαμβάνει μυθιστορήματα, αυτοβιογραφίες, ημερολόγια και σημαντικά θεωρητικά και πολιτικά κείμενα.

     Έζησε πολυτάραχη ζωή και χάρη στην ευχέρειά της στον λόγο, ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο, υπηρετώντας την επανάσταση, συνεπαίρνοντας με τις ομιλίες της, τα πιο ετερόκλητα ακροατήρια. Πέθανε στις 8 Μαρτίου του 1952.

     Κι όμως αυτή η τόσο ιδιαίτερη γυναίκα, που αποκαλούνταν «η Βαλκυρία της επανάστασης», παραμένει σχεδόν άγνωστη στο ευρύ κοινό, εξ αιτίας της μικροπρέπειας του «πατερούλη» της Σοβιετικής Ένωσης. Την ιστορική αυτή αδικία, έρχεται να διορθώσει το ξεχωριστό αυτό βιβλίο της Ε. Κ. ντ’ Ανκώς (1929-2023), διάσημης Γαλλίδας ιστορικού με ειδίκευση στην Ιστορία της Ρωσίας και της Σοβιετικής Ένωσης.

     Το βιβλίο συμπληρώνουν: εργογραφία, χρονολόγιο, βιβλιογραφία στην οποία αναφέρονται ξεχωριστά τα τέσσερα βιβλία της Α. Κολλοντάι που κυκλοφορούν στην ελληνική γλώσσα, λίγες φωτογραφίες και οι ιδιαίτερα διαφωτιστικές υποσημειώσεις των μεταφραστριών του βιβλίου.