IBBUR. ΟΙ ΕΒΡΑΙΟΙ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

ΙΩΣΗΦ ΒΕΝΤΟΥΡΑΣ

Εκδόσεις ΜΕΛΑΝΙ

Σελ. 257, Δεκέμβριος 2018

     Την περιπέτεια και την τραγική μοίρα της εβραϊκής κοινότητας της Κρήτης, περιγράφει στο βιβλίο του ο ποιητής Ιωσήφ Βεντούρας.

     Τη συγγραφή και την έκδοση αυτού του βιβλίου τη θεώρησε ως ένα χρέος σ’ αυτούς που χάθηκαν. «Στον εβραϊκό μυστικισμό η λέξη «Ibbur» σημαίνει εγκυμοσύνη και αναφέρεται στην προσωρινή μετοικεσία άλλης πρόσθετης ψυχής στο σώμα ενός ζωντανού ανθρώπου, ώστε να επιτελεστεί ένα έργο. Αισθάνθηκα ότι οι ψυχές των Εβραίων της Κρήτης που χάθηκαν άδικα στη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής του νησιού με στοίχειωσαν. Έτσι, ως ένα είδος χρέους σ’ αυτές, προσπάθησα να συγκεντρώσω σε μορφή μαρτυρίας-χρονικού αφηγήσεις, έγγραφα και φωτογραφίες ώστε ο αναγνώστης που δεν είναι εξοικειωμένος με την ιστορία του νησιού να αντιληφθεί την αδιάλειπτη παρουσία τους από το 1900, μια παρουσία η οποία προσέθεσε πολλά στην πολυμορφία του κοινωνικού ιστού, τον άδικο χαμό τους το 1944 και την περιπέτεια των ελάχιστων εκείνων που διασώθηκαν».

     Οι εβραίοι ζούσαν στην Κρήτη από την αρχαιότητα. Ρωμαίοι γεωγράφοι, κατατάσσουν την Κρήτη στις περιοχές «με μεγάλο εβραϊκό πληθυσμό». Στη διάρκεια της ενετικής κατοχής «…ο αριθμός των Εβραίων δεν ήταν μεγάλος. Όμως η δύναμη και η σημασία τους οφειλόταν στα μεγάλα χρηματικά κεφάλαια τα οποία κατείχαν». Σύμφωνα με ιστορικές πηγές της εποχής, ήταν υποχρεωμένοι να ζουν σε γκέτο, οι πύλες των οποίων έκλειναν το βράδυ. Επίσης υπήρχαν περιορισμοί, όσο αφορούσε την απόκτηση ακίνητης περιουσίας. Την ίδια εποχή, ανέπτυξαν έντονη πολιτιστική και θρησκευτική δραστηριότητα. Υπήρχαν ανάμεσά τους πολλοί λόγιοι και ποιητές. Ένας από τους πιο σημαντικούς ήταν ο ραβίνος Μιχαήλ μπεν Σαμπετάι Κοέν Μπάλμπο, που έγινε «γνωστός στην Ελλάδα για τον θρήνο του για την πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1453».

    Αν και οι σχέσεις ανάμεσα στις θρησκευτικές κοινότητες ήταν σε γενικές γραμμές καλές, στην πορεία των αιώνων, δεν έλειψαν οι αντισημιτικές εκδηλώσεις, όπως αυτές που έγιναν το 1861, 1870 και 1884. Από τις αρχές του 20^ου αιώνα, οι περισσότεροι εβραίοι ζούσαν στα Χανιά. Οι κοινότητες στις άλλες πόλεις συρρικνώθηκαν. Λίγο πριν από τον Β! παγκόσμιο πόλεμο, ζούσαν στα Χανιά περί τους 400 εβραίους, ενώ ελάχιστοι έμεναν στο Ηράκλειο. Στη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής, οι εβραίοι αντιμετώπισαν διακρίσεις, όπως άλλωστε σε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη. Κανείς όμως δεν μπορούσε να φανταστεί αυτό που θα ακολουθούσε.

     Μια μέρα του 1942, ο πατέρας του συγγραφέα, συνάντησε έναν φίλο του χριστιανό, που εργαζόταν στη Γκεστάπο, ο οποίος  «τον προέτρεψε να εγκαταλείψει το νησί, γιατί οι Γερμανοί ετοίμαζαν κάτι πολύ κακό για τους Εβραίους». Το δίλημμα για την οικογένεια ήταν μεγάλο. Τελικά μετά από πολύ σκέψη, αποφάσισαν να φύγουν. Μετά από ένα επικίνδυνο ταξίδι αρκετών ημερών μ’ ένα μικρό καΐκι που μετέφερε χαρούπια, έφτασαν στις ακτές της Αττικής. Με τον ίδιο τρόπο επέλεξαν να φύγουν και κάποιοι ακόμα εβραίοι, πού είτε προέβλεψαν το τι θα γινόταν, είτε είχαν ανάλογες πληροφορίες.

     Για όσους έμειναν όσα επακολούθησαν ήταν τραγικά. «Στις 21 Μαΐου 1944, πριν ακόμα χαράξει, η Γκεστάπο περικύκλωσε τα εβραϊκά σπίτια και συνέλαβε όλους τους Χανιώτες Εβραίους. Οι δύστυχοι για έντεκα μέρες έζησαν με κακουχίες κι εξευτελισμούς στις φυλακές της Αγυιάς…». Στη συνέχεια φορτώθηκαν στα αμπάρια του πλοίου «Ταναϊς», στις 8 Ιουνίου. Λίγο μετά τον απόπλου, το βρετανικό υποβρύχιο Vivid που περιπολούσε στην περιοχή, εντόπισε και τορπίλισε το πλοίο, αγνοώντας (;) ποιο ήταν το φορτίο του. Το πλοίο «…βυθίστηκε σε 15 λεπτά σε βάθος 1858 μέτρων». Το πλήρωμα διασώθηκε μπαίνοντας σε σωσίβιες λέμβους, σε αντίθεση με τους υπόλοιπους επιβαίνοντες, που κατέληξαν στον υγρό τάφο. Σε κατάλογο του 1943, είναι γραμμένοι 279 εβραίοι των Χανίων, ενώ σε αντίστοιχο του Ηρακλείου αναγράφονται μόνο οι άρρενες, που είναι 26. Απ’ όλους αυτούς διασώθηκαν μόνο όσοι διέφυγαν εγκαίρως. Οι υπόλοιποι χάθηκαν στα νερά του Αιγαίου.

     Μετά την απελευθέρωση, επέστρεψε μόνο ένα ζευγάρι στην Κρήτη. «…ο Αλβέρτος Μινέρβας και η γυναίκα του Βικτωρία, αποφάσισαν να επιστρέψουν και να εγκατασταθούν στα Χανιά… διατηρώντας το θρήσκευμά τους».

     Ο Ι.Βεντούρας, η διάσωση της οικογένειας του οποίου υπήρξε δύσκολη και περιπετειώδης, συνέλλεγε υλικό για πολλά χρόνια. Όταν τον Ιούλιο του 2016 επέστρεψε στα Χανιά για να γιορτάσει με την οικογένειά του τη θρησκευτική ενηλικίωση των εγγονών του στην ιστορική συναγωγή Etz Hayyim που αναστηλώθηκε τη δεκαετία του ‘90, ξύπνησαν οι μνήμες της παιδικής του ηλικίας κι αποφάσισε αυτό το υλικό να το αξιοποιήσει. Έτσι «γεννήθηκε» αυτό το βιβλίο που περιλαμβάνει: Πολλές προσωπικές μαρτυρίες, ορισμένες από τις οποίες δημοσιεύονται για πρώτη φορά. Έγγραφα επίσημων αρχών, αλλά και προσωπικά. Φωτοτυπίες δημοσιευμάτων. Πολλές φωτογραφίες κι εκτενή ελληνική και ξένη βιβλιογραφία. Ένα πολύ καλό βιβλίο που εκτός από το πολύτιμο υλικό που περιλαμβάνει, φωτίζει μια από τις λιγότερο γνωστές πτυχές των κακουργημάτων των Ναζί σε βάρος των Ελλήνων εβραίων.