Η ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ

ΧΡΙΣΤΟΣ ΖΑΦΕΙΡΗΣ
Εκδόσεις ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ
Σελ. 270, Απρίλιος 2025

     Ένας ιστορικός και περιηγητικός οδηγός για τη Θεσσαλονίκη είναι το βιβλίο του Χ. Ζαφείρη, που παρουσιάζω σήμερα. Μετά την «Θεσσαλονίκη των Βυζαντινών», «…των Μουσουλμάνων» και «…των Εβραίων», σειρά έχει η Θεσσαλονίκη του 20^ου αιώνα. «…ο 20^ος αιώνας είναι ο πιο συναρπαστικός της νεότερης Θεσσαλονίκης. Στη διάρκειά του έγιναν σημαντικές αλλαγές και μεταμορφώσεις της πόλης (εθνολογικές, πολεοδομικές, πληθυσμιακές και κοινωνικές, αστικές καταστροφές) που τον διαφοροποιούν έντονα από τους προηγούμενους αιώνες».

     Ο οδηγός είναι χωρισμένος σε δώδεκα κεφάλαια-ενότητες, κάθε μία από τις οποίες εξετάζει κι έναν διαφορετικό τομέα ή χρονική περίοδο της ζωής στην πόλη.

     Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζονται συνοπτικά και με χρονολογική σειρά, τα σπουδαιότερα γεγονότα που συνέβησαν τα εκατό χρόνια (1900-2000).

     Στο δεύτερο σειρά έχει η παρουσίαση των τελευταίων χρόνων της οθωμανικής κατοχής-διοίκησης.

      Η επόμενη δεκαετία, που εξετάζει το τρίτο κεφάλαιο, σηματοδοτείται από την τεράστια αλλαγή στην εθνολογική σύνθεση του πληθυσμού, που ξεκίνησε το 1916 και η οποία ολοκληρώθηκε το 1922, με την εγκατάσταση στη Θεσσαλονίκη εκατό περίπου χιλιάδων προσφύγων από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο, την φυγή είκοσι πέντε χιλ. μουσουλμάνων και τη μετανάστευση αρκετών χιλιάδων Εβραίων. Ενώ παράλληλα με την τεράστια καταστροφή της πυρκαγιάς του 1917, άλλαξε η μορφή της. Αν ολοκληρωνόταν η εφαρμογή του σχεδίου της επιτροπής Εμπράρ, που δεν ολοκληρώθηκε για κοινωνικούς, οικονομικούς και άλλους λόγους, σήμερα θα μιλούσαμε για μια εντελώς διαφορετική πόλη.

     Η απώλεια του πολυεθνικού χαρακτήρα της πόλης, οριστικοποιείται την εποχή του μεσοπολέμου. Το ίδιο διάστημα όμως, ιδρύονται θεσμοί που αργότερα γιγαντώθηκαν και απέκτησαν μεγάλη ακτινοβολία, ξέσπασαν εργατικές κινητοποιήσεις και χτίστηκαν σημαντικά κτίρια.

     Η δεκαετία του ’40, χαρακτηρίζεται «πολεμική». Η πόλη απώλεσε σαράντα πέντε χιλ. Εβραίους που οδηγήθηκαν στα κρεματόρια του Άουσβιτς, τους οποίους «αναπλήρωσε» λίγο αργότερα με την αναγκαστική μετεγκατάσταση αρκετών χιλιάδων κατοίκων της υπαίθρου των περιοχών όπου μαινόταν ο εμφύλιος πόλεμος.

     Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το κεφάλαιο που τιτλοφορείται «Ο μεγάλος αιώνας της βίας» και αναφέρεται στις πολιτικές δολοφονίες που έγιναν στην πόλη. «Η Θεσσαλονίκη υπήρξε μοιραίος τόπος για πολιτικά πρόσωπα σε περιόδους καίριες για τα εθνικά και πολιτικά ζητήματα της χώρας». Ξεκινά με τη δολοφονία του Θεόδωρου Ασκητή, διερμηνέα του Ελληνικού Προξενείου το 1908 και φτάνει μέχρι τη δολοφονία στο κτίριο της ΚΥΠ, του πρώην βουλευτή Γιώργη Τσαρουχά το 1968.

     Το επόμενο κεφάλαιο εστιάζει στα μετεμφυλιακά χρόνια και φτάνει μέχρι τη μεταπολίτευση του 1974.

     Το κεφάλαιο που ακολουθεί αναφέρεται στο χρόνια της μεταπολίτευσης. Μια περίοδο που σηματοδοτήθηκε από τον μεγάλο σεισμό του 1978, τους εορτασμούς για τα 2300 χρόνια από την ίδρυση και την ανάληψη από την πόλη το 1997 του τίτλου Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης.

     Ξεχωριστό κεφάλαιο αφιερώνεται στην λογοτεχνία, την τέχνη, τη μουσική και το θέατρο, όπως και στην αθλητική ιστορία. Να σημειωθεί ότι η ΧΑΝΘ, ήταν αυτή που έφερε το μπάσκετ στην Ελλάδα και στο μουσείο της, υπάρχει η αναπαράσταση της πρώτης μπασκέτας, που ήταν …μια καρέκλα καρφωμένη ανάποδα στον τοίχο!

     Ένα ολιγοσέλιδο κεφάλαιο αναφέρεται στα μεγάλα νεκροταφεία στα οποία βρίσκονται τάφοι επιφανών προσωπικοτήτων, κάποιοι από τους οποίους κοσμούνται με εξαιρετικά γλυπτά.

     Τέλος, ξεχωριστή αναφορά γίνεται στους «χαμένους παραδείσους», όπως ο Κήπος των Πριγκήπων (Μπεχτσινάρ), τα καραβάκια του Θερμαϊκού, το τραμ κλπ.

     Ο Οδηγός πετυχαίνει σε μεγάλο βαθμό τους στόχους και τις επιδιώξεις του που είναι «…να παρουσιάσει συνοπτικά την πολύπτυχη πορεία και δράση της Θεσσαλονίκης στον 20^ο αιώνα (ιστορική, οικιστική, κοινωνική, πολιτιστική), τα σημαντικά γεγονότα και τη γιγάντωση της πόλης […] Πιστεύω ότι με την  παράθεση, πέρα από τις ιστορικές πληροφορίες, των διαθέσιμων εμπραγμάτων μαρτυριών, που έχουν σχέση με τις εξελίξεις και τα πρόσωπα που πρωταγωνιστούν στον 20^ο αιώνα, θα γίνουμε καλύτεροι κοινωνοί και γνώστες της ιστορικής πόλης».

     Τον Οδηγό συμπληρώνουν δεκάδες φωτογραφίες, επιλεγμένη βιβλιογραφία κι ευρετήριο μνημείων, τόπων, μουσείων.