ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ

ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΟΧΙΚΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΣ 1941-1944
ΠΑΝΟΣ ΖΕΡΒΑΣ
Εκδόσεις ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ
Σελ. 350, Ιούνιος 2021

 

     Ο Π. Ζέρβας, συγγραφέας του βιβλίου που θα μας απασχολήσει σήμερα, είναι οδοντίατρος. Ασχολείται όμως και με την ιστορική έρευνα και ιδιαίτερα με την περίοδο της Κατοχής και του Εμφυλίου. Από το 2005, διατηρεί το ιστολόγιο «Σημειώσεις για τον Εμφύλιο», στο οποίο δημοσιεύονται άρθρα, για την σκοτεινή εκείνη περίοδο της νεότερης ελληνικής Ιστορίας.

     Το βιβλίο που παρουσιάζω σήμερα, είναι ο πρώτος τόμος, ενός τρίτομου έργου και όπως γίνεται φανερό από τον υπότιτλο, αναφέρεται στα χρόνια της τριπλής (γερμανική- ιταλική- βουλγαρική) Κατοχής. «Ο δεύτερος τόμος θα περιλαμβάνει τα Δεκεμβριανά, τον αφανή εμφύλιο (1945-1946) και την τελική αναμέτρηση, ως το 1949. Ο τρίτος, τις εξελίξεις ως το 1967, τη Χούντα και τη Μεταπολίτευση, ως τις μέρες μας».

     Ο τόμος είναι διαρθρωμένος σε τέσσερα κεφάλαια κι έναν επίλογο. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται σκιαγράφηση των κατοχικών δυνάμεων, αλλά κυρίως της ζοφερής καθημερινότητας, που περιλάμβανε την πείνα, τις λεηλασίες, τις εκτελέσεις, την απειλή της πολιτικής επιστράτευσης που αποτράπηκε χάρη στην Αντίσταση, τις καταστροφές χωριών αλλά και ολόκληρων περιοχών, την ωμή βία. Στο ίδιο κεφάλαιο επιχειρείται μια καταγραφή των πρώτων αυθόρμητων εκδηλώσεων αντίστασης και περιγράφεται η δημιουργία των αντιστασιακών οργανώσεων μικρών και μεγάλων.

     Το δεύτερο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στον Εμφύλιο που ξέσπασε μεσούσης της Κατοχής μεταξύ των αντιστασιακών οργανώσεων, παρά τις προσπάθειες και τις φωνές για αυτοσυγκράτηση των νουνεχών που υπήρχαν σε όλες τις παρατάξεις, αλλά δεν εισακούγονταν.

     Στο τρίτο κεφάλαιο γίνονται αναφορές στην «εξόριστη κυβέρνηση» της οποίας τα ερείσματα στον πληθυσμό ήταν ελάχιστα. «Για μια κυβέρνηση υπάρχουν τρία νομιμοποιητικά στοιχεία: η επικράτεια, δηλαδή το έδαφος, ο πληθυσμός και η διεθνής αναγνώριση. Η κυβέρνηση του Κάιρου διέθετε μόνο τη διεθνή αναγνώριση από τους Συμμάχους». Δεν ήταν λίγοι εκείνοι που θεωρούσαν ότι οι εκπρόσωποι του προπολεμικού και προδικτατορικού πολιτικού συστήματος, εγκατέλειψαν τον λαό στην τύχη του κι επέλεξαν την ασφάλεια της πρωτεύουσας της Αιγύπτου. Επίσης γίνονται αναφορές στις εξεγέρσεις που ξεσπούσαν στον Στρατό της Μέσης Ανατολής (όπως π.χ. του Φεβρουάριο του 1943 και τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς) καθώς και σε δύο κομβικά σημεία της Ιστορίας της εποχής, που καθόρισαν καταλυτικά τις μετέπειτα εξελίξεις: το Συνέδριο του Λιβάνου (17-20 Μαΐου 1944) το οποίο «στο επίπεδο των διακηρύξεων είχε ως στόχο την εθνική ενότητα. Η οποία εννοούνταν ως συμμετοχή όλων των πολιτικών δυνάμεων στην κυβέρνηση Παπανδρέου» και στη Συμφωνία της Καζέρτας (23-26 Σεπτεμβρίου) η οποία «ήταν φυσική συνέπεια του εθνικού συμβολαίου που υπογράφτηκε στο Λίβανο…» και προέβλεπε την υπαγωγή όλων των ενόπλων υπό βρετανική διοίκηση.

     Το τέταρτο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στην περιγραφή των συγκρούσεων του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ με τους ένοπλους δοσίλογους. Είτε πρόκειται για «κρατικούς θεσμούς», όπως π.χ. η Ειδική Ασφάλεια, το Μηχανοκίνητο και τα Τάγματα Ασφαλείας, που όμως ουσιαστικά «…λειτουργούσαν ως ανεξέλεγκτοι σχηματισμοί λεηλασιών και βίας» είτε για ομάδες ατάκτων «…που δρούσαν με ακόμα λιγότερους περιορισμούς, καθώς αποστολή τους ήταν να ξεκαθαρίσουν την ύπαιθρο από τους κομμουνιστές, μέσω της γενικευμένης τρομοκρατίας», όπως ο ΕΑΣΑΔ, η ΕΕΕ και οι ομάδες των Πούλου, Δάγκουλα, Βήχου κλπ.

     Τέλος στον επίλογο επιχειρείται μια αποτίμηση των αντιστασιακών ενεργειών, αλλά και των επιπτώσεων του κατοχικού εμφυλίου σε αυτές. «Η Αντίσταση […] αν δεν υπήρχε ο εσωτερικός εμφύλιος, θα είχε πετύχει πολύ περισσότερα. Ίσως, απίστευτα πράγματα. Αλλά ακόμα και έτσι, η συμβολή της στον μεγάλο πόλεμο κατά του Άξονα ήταν σημαντική. Όχι καθοριστική στη μεγάλη εικόνα, αλλά σημαντική. Καθοριστική ήταν για την ίδια την Ελλάδα…».

     Σημαντική μελέτη, που βασίζεται σε πλήθος πηγών, για μια σκληρή εποχή για την Ελλάδα. Εποχή, στην οποία οι ηγεσίες κάθε παράταξης, αποδείχθηκαν κατώτερες των περιστάσεων, με αποτέλεσμα η χώρα να βαδίζει προς την καταστροφή και την οπισθοδρόμηση, την ίδια ώρα που ο υπόλοιπος κόσμος, προσπαθούσε να καθαρίσει τα ερείπια και να απαλύνει τις επιπτώσεις του πολέμου, για να επιχειρήσει ένα νέο ξεκίνημα, και μια πορεία προς την πρόοδο και την ευημερία.

     Το βιβλίο συμπληρώνουν: εκτενής βιβλιογραφία, ευρετήριο ονομάτων και όρων, καθώς κι ένα παράρτημα με εικόνες.