ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΑΥΤΟΥ ΨΥΧΗΣ

ΙΣΙΔΩΡΟΣ ΖΟΥΡΓΟΣ
Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗΣ
Σελ. 748, Οκτώβριος 2021

     Ένα από τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2021, είναι το «Περί Της Εαυτού Ψυχής», και με αυτό θα ξεκινήσω τις παρουσιάσεις της νέας χρονιάς.

      Όπως και με τα άλλα βιβλία του Ι. Ζουργού, έχω και με αυτό το ίδιο πρόβλημα. Είναι τόσο πυκνό σε ιδέες, συναισθήματα, εικόνες, ιστορικές αναφορές, που δεν ξέρω από πού να ξεκινήσω, τι να περιλάβω στην παρουσίαση αυτή και τι να αφήσω να το ανακαλύψει μόνος του ο αναγνώστης.

      Είναι η αφήγηση του βίου του φημισμένου αντιγραφέα και νοτάριου Σταυράκιου Κλαδά, ο οποίος έζησε τον ενδέκατο αιώνα σε περιοχές της βυζαντινής αυτοκρατορίας και προσέφερε τις υπηρεσίες του σε φιλοσόφους, αξιωματούχους κι ακόμη στον ίδιο τον αυτοκράτορα.

      Μετά τη ληστρική επιδρομή μιας συμμορίας στα κτήματα της οικογένειας Κλαδά, που βρίσκονταν στις ταραγμένες και σχεδόν αφύλακτες ανατολικές επαρχίες, επέζησαν μόνο τα τρία παιδιά της οικογένειας: ο Θεοφύλακτος, ο Ιωάννης και ο Σταυράκιος. «Γεννήθηκα στο Δορύλαιο 1064 έτη κατόπιν της του Χριστού ενσαρκώσεως. Είδα για πρώτη φορά το φως σ’ ένα κτήμα πέριξ της πόλεως λίγα χρόνια πριν σπάσει η κυψέλη της Ιστορίας και ξεχυθούν σμάρια οι μέλισσες και κεντρίσουν το άρρωστο κορμί της βασιλείας των Ρωμαίων. Φύγαμε τότε κυνηγημένοι, μ’ ένα στρωσίδι στο χέρι».  

     Η περιπλάνηση τους έφερε στην Κωνσταντινούπολη.       Εκεί ο Θεοφύλακτος εντάχθηκε στα αυτοκρατορικά στρατεύματα, ο Ιωάννης ακολούθησε τον μοναχισμό και ο Σταυράκιος, που ήταν σε προεφηβική ηλικία, φιλοξενήθηκε στην ξακουστή μονή Στουδίου. «Έμεινα στη μονή Στουδίου κοντά εννιά χρόνια, επτά στο σχολείο και στους κοιτώνες του Αφθονίου και δύο στον θάλαμο των δοκίμων». Εκεί έμαθε την υψηλή τέχνη της αντιγραφής χειρογράφων. Η ζωή του μοναχού όμως δεν του ταίριαζε. Η γνωριμία του με τον «υπέρτιμο» φιλόσοφο Μιχαήλ Ψελλό, τον οδήγησε εκτός της μονής.

     Προσπαθεί να προσεγγίσει την Καστορία, όπου πίστευε ότι θα καταφέρει να συναντήσει την δεσποσύνη που ερωτεύτηκε, διαβάζοντας έναν στίχο της. Η πόλη βρισκόταν εδώ και λίγο καιρό υπό την κατοχή των Νορμανδών. Ο αυτοκράτορας Αλέξιος Α! Κομνηνός, θέλει να την ανακαταλάβει και συγκεντρώνει στρατεύματα γι’ αυτό το σκοπό. Ο Σταυράκιος εντάσσεται σε αυτές τις δυνάμεις, γιατί πιστεύει ότι είναι ο ευκολότερος τρόπος να προσεγγίσει την πόλη και το αντικείμενο του έρωτά του.

     Η πόλη ανακαταλήφθηκε και ο Σταυράκιος μπήκε στην υπηρεσία του μεσάζοντα (πολιτικού διοικητή) Λεόντιου. Αυτός εκτίμησε τις ικανότητές του στην καλλιγραφία, την οξυγραφία (αυτό που σήμερα ονομάζουμε στενογραφία), αλλά και τις γνώσεις και την ευφυΐα του. Ο Σταυράκιος δημιούργησε οικογένεια, αλλά οι τάσεις φυγής που πάντα τον διακατείχαν, τον οδήγησαν στην Βέροια, στο Κίτρος Πιερίας, στην Θεσσαλονίκη και τελικά στη Βασιλεύουσα και στο «Ιερόν Παλάτιον». Χάρη στη μεσολάβηση του Λεόντιου γίνεται νοτάριος στην υπηρεσία των Κομνηνών τους οποίους υπηρέτησε για πολλά χρόνια μέχρι τη «συνταξιοδότησή» του.

      Αποσύρθηκε σε ένα παραθαλάσσιο καλύβι και για πρώτη φορά θα αλλάξει ρόλο: θα πάψει να αντιγράφει ή να γράφει ότι του υπαγορεύουν άλλοι και θα συγγράψει την πορεία του βίου του. «Κύριε βοήθει να ξεπεράσω την απειλητική σκιά της λήθης. Όσο κι αν έχει η μνήμη μου τρύπες και σκοτάδια, είναι ακόμη ζώσα και την αποζητώ δίπλα μου. Ορκίζομαι στην τιμή μου ως αντιγραφέα πως θα τα γράψω όλα, τα αμαρτωλά και τα αναμάρτητα, τα προφανή και τα ανεξήγητα. Αυτό άλλωστε έπραξα κατά της ζωής μου το όνειρο, έγραφα ασταμάτητα μάλλον αντέγραφα το πεπρωμένο μου, αυτό που εσύ είχες ορίσει κι εγώ σαν τον δούλο σου τον Μωυσή το κατέγραψα και το κουβάλησα σε δύο μαρμάρινες πλάκες, όχι από τις κατηφόρες του όρους Σινά, αλλά σε ανηφόρες διάσπαρτες σε όλη τη βασιλεία των Ρωμαίων».

      Ο Ισίδωρος Ζουργός μας προσφέρει ένα εξαιρετικό βιβλίο! Μέσα στις σελίδες του απεικονίζονται με τον καλύτερο τρόπο πτυχές της ζωής των απλών ανθρώπων που ζούσαν στη Μακεδονία τον 11^ο αιώνα και προσπαθούσαν να επιβιώσουν σε συνθήκες τρομακτικής ένδειας. Εξίσου ακριβής και λεπτομερής, χωρίς όμως να γίνεται κουραστική αφού είναι ενταγμένη απόλυτα στο μύθο του βιβλίου, είναι και η αφήγηση της καθημερινής ζωής στην πολύβουη, πολυάνθρωπη και πολυπολιτισμική Κωνσταντινούπολη. Οι δρόμοι της οποίας τη μέρα είναι όλο ζωή χώροι εμπορίου και αδιάκοπης κίνησης και τις νύχτες ερημώνουν και μεταμορφώνονται σε άντρο κακοποιών και οι καμάρες τους, γίνονται καταφύγιο των φτωχών άστεγων.

      Διαβάζοντας τις 750 πυκνογραμμένες βιβλίου που ξεχειλίζουν από συναισθήματα, ο αναγνώστης βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα δίλημμα: να επιταχύνει την ανάγνωση για να παρακολουθήσει την εξέλιξη της συναρπαστικής ιστορίας ή να επιβραδύνει για να απολαύσει όσο περισσότερο μπορεί, τη γλώσσα, τον τρόπο γραφής και την αφηγηματική δεινότητα του συγγραφέα.

      Εξαιρετικά δομημένα είναι και τα πρόσωπα του μυθιστορήματος. Ο Σταυράκιος Κλαδάς είναι ήρεμος, πράος, με μεγάλη στωικότητα, χωρίς θυμό, χωρίς διάθεση να εμπλακεί στις ίντριγκες και τις συνωμοσίες που εξυφαίνονται στις σκοτεινές γωνίες του παλατιού, αφοσιωμένος στα καθήκοντά του, χωρίς τάσεις αντεκδίκησης ακόμη κι όταν αδικείται κατάφωρα, με δύο πάθη στη ζωή του: τη δουλειά του και τον «παροξυσμό της φυγής». Προσπαθεί να είναι ένας καλός άνθρωπος κι αυτή η πτυχή του χαρακτήρα του, μου θυμίζει τον Ματίας Αλμοσίνο. Εξίσου καλοφτιαγμένα είναι και τα υπόλοιπα πρόσωπα του βιβλίου. Τέλος είναι εμφανής ο κάματος που απαιτήθηκε για τη συγκέντρωση και την επιτυχή ένταξη στο μύθο, όχι τόσο των ιστορικών στοιχείων που μπορεί κανείς σχετικά εύκολα να αναζητήσει και να βρει σε βιβλία Ιστορίας, όσο όλων εκείνων των λεπτομερειών, που βοηθούν τον συγγραφέα, (αλλά και τον αναγνώστη κατ’ επέκταση) να ανασυνθέσει την καθημερινή ζωή στο συγκεκριμένο τόπο και χρόνο.

      Θα ήθελα να γράψω πολλά ακόμη επαινετικά, αλλά καταλαβαίνω ότι ήδη έχω μακρηγορήσει. Γι’ αυτό θα σταματήσω εδώ, προτείνοντας ένθερμα να διαβάσετε οπωσδήποτε αυτό το απολαυστικό μυθιστόρημα!