ΝΑΟΥΣΑ, Η ΠΟΛΗ ΜΑΣ

ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΤΟΠΙΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ 19^ο ΣΤΟΝ 20^ο ΑΙΩΝΑ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ
Εκδόσεις iWrite
Σελ. 190, Σεπτέμβριος 2020

      Ένα εξαιρετικό λεύκωμα, που θα πρέπει να αποτελέσει πολύτιμο απόκτημα για κάθε Ναουσαίο, κυκλοφόρησε πριν από λίγες εβδομάδες, από την Πολιτιστική Εταιρεία Νάουσας «Αναστάσιος Μιχαήλ ο Λόγιος».

     «Το παρόν λεύκωμα που αποτελεί ουσιαστικά μια συλλογή εργασιών που κατά καιρούς επεξεργάστηκε ο Πρόεδρος της Πολιτιστικής Εταιρείας, αρχιτέκτων-πολεοδόμος κ. Αλέξανδρος Οικονόμου, έχει στόχο να παρουσιάσει τις μεταβολές του πολεοδομικού ιστού της Νάουσας κατά τη διάρκεια της νεότερης ζωής της, καθώς και παλιότερα έργα ανώνυμης αρχιτεκτονικής που διασώθηκαν μέχρι τις μέρες μας και εξακολουθούν να τη χαρακτηρίζουν».

     Το βιβλίο περιλαμβάνει τρία κεφάλαια, το καθένα από τα οποία πραγματεύεται ένα διαφορετικό θέμα. Στο πρώτο γίνεται μια σύντομη αναφορά στην ιστορική διαδρομή της πόλης, από την ίδρυσή της, μέχρι τα πρώτα χρόνια μετά τον επανεποικισμό της.

     Το δεύτερο, αναφέρεται στη διαδικασία του σχηματισμού του αρχικού πυρήνα του οικισμού, και πως γεγονότα όπως η εκ βάθρων καταστροφή το 1822, η βιομηχανική ανάπτυξη, η έλευση και η εγκατάσταση προσφύγων το 1928, εκτεταμένα έργα υποδομών (π.χ. δίκτυο ύδρευσης) και η «έκρηξη» στην κατασκευή κατοικιών με τους νόμους περί αντιπαροχής, διαμόρφωσαν τον σημερινό της πρόσωπο.

     Το τρίτο κι εκτενέστερο κεφάλαιο, κάνει αναφορά στην αρχιτεκτονική των κτιρίων που κατασκευάστηκαν μέχρι τον μεσοπόλεμο και σώζονται σήμερα. «Ανάμεσά τους κάποιες εκκλησίες που προϋπήρχαν της καταστροφής της πόλης, κατά την Επανάσταση του 1822 και μερικές κατοικίες «μακεδονικού» τύπου, σήμερα διάσπαρτες στον αστικό ιστό. Ακόμα, μερικά υπολείμματα από τις πρώτες βιομηχανικές εγκαταστάσεις, που σημάδεψαν τόσο την οικονομική και κοινωνική της ζωή, όσο και την εικόνα πολλών μη βιομηχανικών της κτιρίων. Τα παραπάνω, μαζί με τα κτίρια των δημόσιων σχολείων και μερικών ιδιωτικών κατοικιών […] μαρτυρούν ότι υπήρξε εδώ ένα ενδιαφέρον, τουλάχιστον, αστικό παρελθόν. Και ταυτόχρονα, υπενθυμίζουν σήμερα στους νεότερους ότι πριν από την ισοπεδωτική αρχιτεκτονική της αντιπαροχής, με τις κατοικίες-κλουβιά να στριμώχνονται να χωρέσουν, στον ίδιο τόπο, όσο περισσότερες γίνεται, η εικόνα της πόλης ήταν πολύ διαφορετική, ίσως πιο κοντά στην ανθρώπινη κλίμακα, με διαφορετικές αξίες και προτεραιότητες στην καθημερινότητα».

     Στο κεφάλαιο αυτό μελετώνται αρχιτεκτονικά:

     Ιδιωτικές κατοικίες (π.χ. Μούγγρη, Βογιατζή, Μάκη, Ματθαίου) οι περισσότερες από τις οποίες χρησιμοποιούνται ακόμη, είτε με την αρχική τους χρήση, είτε με διαφορετικές. Εκτός από την αρχιτεκτονική μελέτη, ο συγγραφέας, αφηγείται την ιστορία τους, καθώς και ενδιαφέρονται γεγονότα και συμβάντα που συνδέονται με αυτά τα κτίσματα.

     Εκκλησίες, που καταστράφηκαν το 1822 και ανοικοδομήθηκαν μεταξύ του 1833 και 1843 (Παναγία, Άγιος Γεώργιος και Μετόχι Τιμίου Προδρόμου-μέσα Πρόδρομος).

     Σχολικά κτίρια, όπως το «Σεφέρτζειο» (4^ο Δημοτικό), τα σχολεία του Αγίου Μηνά (1^ο-2^ο Δημοτικά), «Γαλάκεια» (3^ο Δημοτικό) και «Λάππειο» Γυμνάσιο.

     Εργοστάσια, τα οποία δυστυχώς, δεν λειτουργούν πια. Κάποια από αυτά τα κτίρια έχουν σήμερα διαφορετική χρήση. Όπως έχουν κι ένα λαμπρό παρελθόν. «Το έτος 1874-75 αποτελεί μια αποφασιστική χρονιά για τη μεταγενέστερη ανάπτυξη της οικονομίας της πόλης: για πρώτη φορά χρησιμοποιούνται τα νερά της Αράπιτσας, του ποταμού που διασχίζει την πόλη, ως κινητήρια δύναμη για μια «μείζονα» βιομηχανία επεξεργασίας βαμβακιού και αργότερα μαλλιού […] Πρέπει να σημειωθεί ότι είναι η πρώτη φορά που μια βιομηχανία-με τη σύγχρονη έννοια του όρου-δημιουργήθηκε στη Μακεδονία».

     Τέλος γίνεται αναφορά στους «πύργους» της Νάουσας. «Αναφέρθηκε παραπάνω ότι την οικιστική εικόνα της Νάουσας συμπληρώνουν ορισμένα αρχιτεκτονήματα τα οποία αποτελούν σημεία αναφοράς, πραγματικά τοπόσημα. Πρόκειται για στιβαρές κατασκευές, στις οποίες υπερισχύει το στοιχείο του ύψους σε σχέση με το εμβαδόν που καταλαμβάνουν στο έδαφος…». Αυτά είναι τα καμπαναριά του Αγίου Γεωργίου και της Μεταμόρφωσης, ο πύργος του Ρολογιού και οι τέσσερις καμινάδες των εργοστασίων.

     Το λεύκωμα συμπληρώνουν τα διαφωτιστικά αρχιτεκτονικά σχέδια του Αλ. Οικονόμου και οι πολλές κι εξαιρετικές φωτογραφίες του Γιάννη Κουκούλου. Στο τέλος κάθε κεφαλαίου υπάρχει περίληψη μεταφρασμένη στα αγγλικά από την Λένα Παλαντζίδου και τον Αναστάση Στοϊδη. Το εξώφυλλο είναι του Δημήτρη Πάζου, ενώ ο φιλόλογος Πέτρος Στοϊδης έκανε την επιμέλεια των κειμένων.

     Όπως γράφω και στην εισαγωγή αυτής της παρουσίασης, το λεύκωμα είναι αληθινό κόσμημα. Ένα εξαιρετικό βιβλίο που πρέπει να αποκτήσει κάθε Ναουσαίος-και φίλος της Νάουσας. Σ’ αυτό βοηθά και η προσιτή τιμή του (20 ευρώ), που είναι τιμή πολύ χαμηλή σε σχέση με την αξία του.