ΡΕΝΑ ΚΥΡΚΑ-ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΒΑΡΔΑΛΗ

 

     Η Ρένα Κύρκα γεννήθηκε και µεγάλωσε στη Νάουσα. Σπούδασε στο Μαθηµατικό τµήµα του ΑΠΘ και εργάστηκε σε σχολεία της Μέσης Εκπαίδευσης στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Έχει ταξιδέψει σε πολλές χώρες και έχει δηµοσιεύσει άρθρα και διηγήµατα.

     Η Χρυσούλα Βαρδαλή γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε Ελληνική Φιλολογία και Ψυχολογία στο ΑΠΘ. Εκπαιδεύτηκε στη Χάγη σε θέµατα εξαρτήσεων. Συµµετείχε στην πρώτη οµάδα διαχείρισης της Θεραπευτικής Κοινότητας ΙΘΑΚΗ, συνδυάζοντας τη µελέτη της ποίησης µε τη θεραπεία. Δούλεψε στο χώρο των εκδόσεων και στη συνέχεια στη Μέση Εκπαίδευση ως καθηγήτρια. Έχει οργανώσει πολλά προγράµµατα –πολιτιστικά, περιβαλλοντικά και αγωγής υγείας– σε γυµνάσια και λύκεια της χώρας, ενώ λειτουργεί µια Λέσχη Ανάγνωσης από το 2007. Έχει ασχοληθεί µε τη δηµιουργική γραφή και έχει παρουσιάσει τη δουλειά της οµάδας της στη 14η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης, στο 4ο Διεθνές Συνέδριο Δηµιουργικής Γραφής (Πανεπιστήµιο Δυτικής Μακεδονίας) και σε άλλες εκδηλώσεις. Διακρίθηκε στον λογοτεχνικό διαγωνισµό που οργάνωσε το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο για «το 1821 και τις απηχήσεις του στο σήµερα» µε το διήγηµά της «Ελένη», το οποίο δηµοσιεύτηκε στην ειδική συλλογική έντυπη έκδοση της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος (ΙΕΕΕ). Με τη Ρένα Κύρκα, εκτός από τη συνεργασία τους στη συγγραφή αυτού του βιβλίου, οργάνωσαν και λειτούργησαν τη Λέσχη Ανάγνωσης Μαθηµατικής Λογοτεχνίας Logomathemania για επτά χρόνια.

Ποια ήταν η πηγή έμπνευσης για το βιβλίο σας «Χαραγμένα Σε Πηλό»;

     Πηγή έμπνευσης του βιβλίου αποτέλεσε η συνεργασία μας σε μια Λέσχη Ανάγνωσης σε πρόγραμμα του σχολείου, όπου εξωσχολικά βιβλία προερχόμενα από το χώρο της λεγόμενης Μαθηματικής Λογοτεχνίας, αποτελούσαν την αφετηρία για να συζητήσουμε με τους μαθητές θέματα σχετικά με την Ιστορία, τη Λογοτεχνία, την Ιστορία των Μαθηματικών και τον πολιτισμό γενικότερα. Η ζύμωση όλων αυτών των ιδεών που προέρχονταν από τα βιβλία, μαζί με τις ιδέες των παιδιών και τις δικές μας που ξεπηδούσαν  κατά τη διάρκεια αυτής της συνεργασίας, οδηγούσε στην παραγωγή υλικού που αποτυπωνόταν άλλοτε σε ένα θεατρικό, άλλοτε σε ένα κόμικ ή σε μια ταινία μικρού μήκους. Το κύριο χαρακτηριστικό αυτής της δράσης ήταν η χαρά της συνεργατικής δημιουργίας. Αυτή η άριστη συνεργασία μας οδήγησε στην απόφαση να γράψουμε ένα δικό μας βιβλίο, ώστε να διαβαστεί από ένα ευρύτερο ηλικιακά κοινό και που να αγγίζει τα θέματα που προαναφέραμε. 

Γιατί επιλέξατε αυτόν τον τρόπο συγγραφής; Δηλ. γράφοντας δύο διαφορετικά μυθιστορήματα κι όχι γράφοντας ένα ενιαίο με όλη την ιστορία που θέλατε να αφηγηθείτε;

     Το να γράψουμε δύο ξεχωριστά μυθιστορήματα μας έδωσε την απόλυτη ελευθερία να διατηρήσουμε την ιδιαιτερότητα στον τρόπο γραφής της καθεμιάς μας, αλλά και να δημιουργήσουμε την πλοκή και την ιστορία που θέλαμε χωρίς την λογοκριτική παρέμβαση της άλλης. Πάντα βέβαια υπήρχε η ανταλλαγή απόψεων και ιδεών, αλλά με απόλυτο σεβασμό στις ιδιαίτερες προτιμήσεις της κάθε μιας. Ελευθερία, άριστη συνεργασία και σεβασμός, ήταν οι οδηγοί μας σε αυτό το συγγραφικό ταξίδι. 

Θεωρείτε ότι το «πείραμα» πέτυχε; Ποια είναι τα πρώτα σχόλια; 

     Από την άποψη της δικής μας συνεργασίας το πείραμα πέτυχε απόλυτα. Φαίνεται να αρέσει και στο αναγνωστικό κοινό, αν κρίνουμε από την πρώτη ανατροφοδότηση που έχουμε. Το πρωτότυπο δίπολο, δύο συγγραφείς, δύο τρόποι γραφής, δύο ξεχωριστές ιστορίες με ένα συνδετικό μόνο στοιχείο μπορεί στην αρχή να ξαφνιάζει, όμως τελικά αρέσει. Η επιλογή ‘δύο σε ένα’ είναι γνώριμη στο κοινό.

Θέλετε να μεταφέρετε κάποιο μήνυμα με το βιβλίο σας και ποιο είναι αυτό;

     Από την άποψη της μορφής του βιβλίου το μήνυμα που θα θέλαμε να μεταφέρουμε είναι  «Φιλία και Συνεργασία επί το έργον».  Από την άποψη του περιεχομένου: Η πορεία του ανθρώπου πάνω στη γη είναι ένας δύσκολος αγώνας που περνά μέσα από κακουχίες, φυσικές δυσκολίες,  συγκρούσεις και πολέμους που οδηγούνται από τα ένστικτα. Το μόνο που μπορεί να απαλύνει αυτή την πορεία είναι, η καλλιέργεια των άλλων πλευρών της ανθρώπινης ύπαρξης, της ψυχικής, πνευματικής και διανοητικής του πλευράς που είναι και τα μόνα αντίβαρα στη σκοτεινή του πορεία.   

Το βιβλίο δείχνει ότι και για τα δύο μυθιστορήματα απαιτήθηκε έρευνα. Σας δυσκόλεψε και σας πήρε πολύ χρόνο;

    ΡΚ Έγινε ενδελεχής έρευνα σε ελληνική και ξένη βιβλιογραφία, αλλά και σε διαδικτυακές πηγές, σε βιβλιοθήκες, στο Academia edu κλπ. Η συλλογή των στοιχείων και στη συνέχεια το μπόλιασμα τους  στην πλοκή του μυθιστορήματος απαιτούν το χρόνο τους.

     ΧΒ Πράγματι, απαιτήθηκε πολλή έρευνα και αρκετός χρόνος. Δε θα μπορούσε όμως να γίνει διαφορετικά, καθώς οι ιστορίες μας διαδραματίζονται σε πραγματικούς τόπους, σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους όπου η ιστορία άφησε αδρό το αποτύπωμά της. Η αναπαράσταση των «γεγονότων» έπρεπε να στηρίζεται σε αληθινές βάσεις και αυτό απαίτησε λεπτομερή έρευνα.

Ποια ήταν τα συναισθήματα που νοιώσατε τώρα που πήρατε τυπωμένο το πρώτο σας έργο το οποίο απ’ όσο κατάλαβα, λόγω κορωνοϊού, άργησε κάπως να εκδοθεί;

     ΡΚ Η χαρά ήταν μεγάλη γιατί ολοκληρώθηκε μια πράξη. Ο Βίας ο Πριηνεύς,  στον οποίο γίνεται αναφορά στο πρώτο μυθιστόρημα, συμβουλεύει: «να μην αναλαμβάνεις βιαστικά ένα έργο, αν όμως κάτι αναλάβεις να επιμένεις σταθερά στην πραγματοποίησή του». Αυτή η προτροπή με ακολουθούσε σε όλη τη διάρκεια της συγγραφής. Όταν κράτησα στα χέρια μου το βιβλίο, επειδή μου άρεσε η έκδοση και το εξώφυλλο, το κοίταζα και δεν το χόρταινα, το άγγιζα, το χάιδευα και βέβαια το διάβαζα από άλλη οπτική, αυτήν των τυπωμένων σελίδων και όχι του υπολογιστή. Η χαρά ήταν ιδιαίτερη.

     ΧΒ Η ικανοποίηση της ολοκλήρωσης του εγχειρήματος ήταν αναμφισβήτητα μεγάλη.  Από την άλλη, η καθυστέρηση στην έκδοση του βιβλίου προκάλεσε στην αρχή απογοήτευση και ματαίωση, στη συνέχεια όμως άρχισε να αναδύεται μέσα μου μια φιλοσοφική καρτερία και μια ψυχολογική ανθεκτικότητα, η οποία σφυρηλατήθηκε μάλλον λόγω της σύμπλευσής μου με τη σκέψη του Θαλή του Μιλήσιου: «σοφώτατον χρόνος, ανευρίσκει γάρ πάντα».

Η λογοτεχνία μπορεί να είναι μια κοινωνική πράξη;

     ΡΚ Από τη στιγμή που ένα λογοτεχνικό έργο μπορεί να απασχολήσει διανοητικά, να συγκινήσει και να προβληματίσει  έναν μεγαλύτερο κύκλο ανθρώπων πέρα από τον στενό οικογενειακό ή τον επαγγελματικό, σαφώς και αποκτά τα χαρακτηριστικά μιας κοινωνικής πράξης.

    ΧΒ  Όλες οι επιλογές μας, και ιδιαίτερα οι συγγραφικές, δεν μπορεί παρά να έχουν κοινωνικά και πολιτικά χαρακτηριστικά. Οι ήρωες που δημιουργούμε, οι καταστάσεις που ζουν, οι δράσεις και οι αντιδράσεις τους στις περιπλοκές, που αντιμετωπίζουν, είναι επινοήσεις και επιλογές του συγγραφέα, οι οποίες συνειδητά ή ακόμα και ασυνείδητα, δηλώνουν τη στάση του απέναντι στο ιστορικό γίγνεσθαι, αλλά και τη διάθεση επιρροής σε αυτό.

Πότε καταλάβατε ότι θέλετε να γίνετε συγγραφέας;

     ΡΚ Είχα πάντα μια στενή σχέση με την έκφραση σκέψεων και συναισθημάτων στο χαρτί, αλλά δεν έκανα κάποια ουσιαστική απόπειρα συστηματικής καταγραφής. Η πρώτη συστηματική καταγραφή έγινε με μερικά ανέκδοτα ταξιδιωτικά ημερολόγια, με κάποια άρθρα στο περιοδικό Νιάουστα και κάποια διηγήματα. Το μυθιστόρημα ήταν μια καινούρια πρόκληση που είχε ως στόχο να παρουσιάσει γνωστικά και πολιτισμικά στοιχεία με έναν ευχάριστο, για να διαβαστεί, τρόπο.  

     ΧΒ Δεν μπορώ να ορίσω την ακριβή χρονική στιγμή που άρχισα να σκέφτομαι σαν συγγραφέας. Η δημιουργία στο μυαλό μου ιστοριών, εκδοχών της πραγματικότητας, η παρατήρηση των ανθρώπων και των ποικίλων αντιδράσεών τους με παρέσυρε από πολύ νωρίς σε άτυπη συγγραφική δραστηριότητα, η οποία όμως δεν κατέληγε συχνά σε  κάποια ολοκληρωμένα κείμενα. Από την άλλη, η ανάγνωση και μελέτη των λογοτεχνικών κειμένων σπουδαίων συγγραφέων λειτούργησε σε μένα (και σε πολλούς άλλους φιλολόγους, απ’όσο ξέρω) ως τροχοπέδη στη λογοτεχνική έκφραση. Άργησα να το ξεπεράσω αυτό και να δω τον εαυτό μου ως ένα από τα πολλά και διαφορετικά λουλούδια που ανθίζουν στον κάμπο των συγγραφέων.

Τι συμβαίνει στους ήρωες των βιβλίων σας, όταν τελειώνει η συγγραφή;

     ΡΚ Κλείνονται, σαν τα τζίνι, στο μαγικό λυχνάρι τους που είναι το βιβλίο και περιμένουν υπομονετικά να τα ελευθερώσει πάλι κάποιος ανοίγοντας τις σελίδες του.

     ΧΒ Δεν χάνονται. Συνεχίζουν τη ζωή που θέλει ο καθένας να τους δώσει. Για μένα είναι ζωντανοί, παλιοί φίλοι που έχω καιρό να τους μιλήσω και τους σκέφτομαι τρυφερά και με ανησυχία για την τύχη τους.

Έχετε βιώσει συναισθήματα παρόμοια με αυτά των ηρώων σας;

     ΡΚ  Ευτυχώς, μέχρι τώρα η ζωή μας δεν είχε την τραγικότητα που περιγράφεται στο βιβλίο, με τους πολέμους, την προσφυγιά και άλλες δύσκολες καταστάσεις, αλλά στο επίπεδο των γνωστικών προβληματισμών και των ηθικών διλημμάτων, ναι.

      ΧΒ Φυσικά. Ίσως όχι με την ένταση που τα βιώνουν αυτοί, παρόμοια όμως συναισθήματα έχουμε νιώσει όλοι. Ο φόβος, η απώλεια, η δυστυχία, αλλά και η ευτυχία, η πλήρωση, το χαμόγελο είναι κοινές ανθρώπινες εμπειρίες. Είναι η πεμπτουσία της ανθρώπινης ύπαρξης. Διαφορετικές είναι μόνο οι συνθήκες μέσα στις οποίες λαμβάνουν χώρα τα συναισθήματα. Και εδώ θα συμφωνήσω με την Ρένα. Ο πόλεμος και η προσφυγιά είναι άγνωστες εμπειρίες για μας. Κοινή όμως η μοίρα του ανθρώπου…

Σας μοιάζει κάποιος από τους ήρωες σας;

     ΡΚ  Δεν θα το έλεγα ακριβώς, αλλά κάποια στοιχεία που προσδίδεις στους ήρωες μπορεί να τα αντλείς από τον εαυτό σου  ή από αυτό που θα ήθελες να είσαι.

     ΧΒ  Όχι. Δεν ταυτίζομαι με κανέναν από τους ήρωές μου. Οπωσδήποτε όμως έχουν στοιχεία του εαυτού μου, όπως και ανθρώπων που έχω γνωρίσει.

Ποιος είναι ο πρώτος αναγνώστης των κειμένων σας;

     ΡΚ  Στο συγκεκριμένο βιβλίο η φίλη και συνεργάτης μου, η Χρυσούλα. Σε άλλα κείμενα, πρώτα ο άνδρας μου και ύστερα μερικοί φίλοι που έχουν άλλοι περισσότερο και άλλοι λιγότερο, σχέση με τη συγγραφή.

     ΧΒ  Ο σύζυγός μου, ο οποίος μου κάνει και εποικοδομητική κριτική. Στο συγκεκριμένο βιβλίο τα κείμενά μου τα διάβαζε και η Ρένα, με την οποία είχαμε μια υποδειγματική συνεργασία βασισμένη στην ελευθερία και το σεβασμό της φωνής του άλλου.

Ποιος είναι ο ιδανικός αναγνώστης για σας;

     ΡΚ Αυτός που θα μπορέσει να διαβάσει με προσοχή και να νιώσει τον παλμό που με διακατείχε όταν το έγραφα.

     ΧΒ Ο απροκατάληπτος, αθώος άνθρωπος. Υπάρχει; Η δική μου απάντηση είναι αρνητική. Δεν προσβλέπω σε ιδανικούς αναγνώστες. Αντίθετα, θα ήταν μεγάλη επιτυχία του βιβλίου να διαβαστεί από ανθρώπους που διαφωνούν με τη λογική του και να τους δώσει μια άλλη οπτική, έστω για λίγο.

Γράφοντας, έχετε ανακαλύψει πράγματα για τον εαυτό σας;

     ΡΚ  Σε κάθε πράξη και δραστηριότητα που κάνεις, αν είσαι παρατηρητικός, ανακαλύπτεις πράγματα για τον εαυτό σου. Κατά τη συγγραφή αυτού του βιβλίου μου βγήκε έντονη η ανάγκη να γράψω κάποιες αράδες με ρυθμό. Τον ρυθμό που θυμίζει ποίηση, όχι βέβαια την μοντέρνα. Δεν είχα κάνει ποτέ τη σκέψη να γράψω ποίηση.

     ΧΒ Η συγγραφή είναι, εκτός των άλλων, μια ανέξοδη ψυχοθεραπεία. Σε οδηγεί σε σκιερά μονοπάτια, όπου δεν θα πατούσες χωρίς το μίτο της και σε ξέφωτα ανοιχτά στην ενόραση. Επομένως, η απάντησή μου είναι θετική.

Υπήρξε κάτι στη διάρκεια της συγγραφής που σας ανέτρεψε κάποια πεποίθηση;

     ΡΚ  Όχι, δεν εντόπισα κάποια συνταρακτική ανατροπή.

     ΧΒ  Όχι, αν και θα ήμουν ευτυχής αν μου συνέβαινε.

Υπάρχει κάποιος συγγραφέας που θεωρείτε ότι σας επηρέασε;

     ΡΚ Ως προς το είδος, όλοι οι σύγχρονοι που έγραψαν και γράφουν τη λεγόμενη Μαθηματική Λογοτεχνία όπου μέσα από ένα μυθιστόρημα προσπαθούν να περάσουν στο ευρύ κοινό στοιχεία από την ιστορία των Μαθηματικών και των επιστημών. Ντενί Γκετζ, Απόστολος Δοξιάδης, Τεύκρος Μιχαηλίδης κ.ά. Από τους άλλους ο Νίκος Καζαντζάκης υπήρξε ο αγαπημένος της νιότης μου, γιατί έβαζε έντονα το στοιχείο της διανόησης και της εσωτερικής πάλης για βελτίωση στον άνθρωπο. Από εκεί και πέρα πολλά από τα αναγνώσματά μου είναι φιλοσοφικού και επιστημονικού χαρακτήρα.

     ΧΒ Πολλοί συγγραφείς νομίζω ότι με επηρέασαν και ασυνείδητα ακολουθώ την περπατησιά τους στη γραφή, συνταιριάζοντάς την με τη δική μου. Αυτοί όμως που επηρέασαν πάνω από όλους τη ματιά μου είναι δυο ποιητές, ο Σεφέρης από τους νεότερους και ο Όμηρος από τους παλιούς- αλλά ποτέ ξεπερασμένους. Η τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, άμεσα επηρεασμένης από την ιστορία, με ελκύει ως ιδέα ιδιαίτερα και ίσως γι’αυτό να ανατρέχω συχνά στη σκέψη και τους στίχους τους. 

Είναι εύκολη ή δύσκολη διαδικασία η συγγραφή και τι είναι το γράψιμο για σας;

     ΡΚ  Δεν είναι εύκολη διαδικασία, απαιτεί κόπο, χρόνο και μεράκι. Όπως έλεγαν παλιά οι γυναίκες, για να ζυμώσεις καλό ψωμί πρέπει να ιδρώσεις. Στη συγγραφή δεν υπάρχει σωματικό ίδρωμα, αλλά ψυχικό. Και κυλάν μέσα σου, αόρατα, οι σταγόνες, από την απόλυτη διανοητική αφιέρωση.

     ΧΒ  Η συγγραφή είναι μια διαδικασία που απαιτεί πολύ χρόνο, δουλειά κυριολεκτικά «χειρονακτική», κυρίως όμως εσωτερική πειθαρχία και ενδοσκόπηση. Δεν είναι, επομένως, μόνο δύσκολη. Θα την χαρακτήριζα βασανιστική. Γιατί, λοιπόν, γράφω όχι μόνο εγώ αλλά  και τόσοι ακόμα άνθρωποι; Φαίνεται ότι είναι μια εσωτερική ανάγκη να καταγράψουμε τον κόσμο για να τον καταλάβουμε. Βεβαίως, υπάρχουν και ένα σωρό άλλες ερμηνείες.

Αν και είναι πολύ νωρίς ακόμη, το βιβλίο κυκλοφόρησε πριν λίγες εβδομάδες, ετοιμάζετε κάτι άλλο; Έχετε «υλικό» έτοιμο στο συρτάρι σας; Είτε και πάλι από κοινού, είτε η καθεμία χωριστά;

      ΡΚ Είναι  μια ερώτηση που γίνεται συνήθως σε όλους τους συγγραφείς και μια απάντηση που δίνεται, ίδια από όλους. Ναι, έχω υλικό και έχω αρχίσει ή θα αρχίσω σύντομα κάτι καινούριο. Φαίνεται, πως εκτός από τον κόπο η συγγραφή προσφέρει και μια εθιστική ηδονή. Αυτό το ντοπάρισμα ούτε και εγώ θα μπορέσω να το αποφύγω.

     ΧΒ Υλικό αδημοσίευτο υπάρχει άφθονο. Απαιτεί, όμως, αρκετή δουλειά για να γίνει δημοσιεύσιμο. Όλες μου οι δυνάμεις αυτήν τη στιγμή είναι αφιερωμένες σε ένα ιστορικό μυθιστόρημα που αφορά έναν ξεχασμένο ζωγράφο του περασμένου αιώνα, έργο πολύ απαιτητικό και από την άποψη της έρευνας. Στο μέλλον δεν αποκλείω την εκ νέου συνεργασία μας με τη Ρένα, καθώς το κοινό μας εγχείρημα ήταν μια από τις καλύτερες εμπειρίες της ζωής μου, τόσο δημιουργικά όσο και συναισθηματικά.