ΠΑΝΔΗΜΙΕΣ

CHRISTIAN W. McMILLEN
Μετάφραση ΝΙΚΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΣ
Εκδόσεις ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
Σελ. 208, Νοέμβριος 2020

 

     Η νέα σειρά βιβλίων των εκδόσεων Παπαδόπουλος με γενικό τίτλο «Μια Σύντομη Εισαγωγή», έρχεται να συμπληρώσει την επιτυχημένη σειρά «Μικρές Εισαγωγές». Η νέα αυτή σειρά, περιλαμβάνει λίγο μεγαλύτερα κείμενα από κορυφαίους συγγραφείς-επιστήμονες, μέσα από τα οποία δίνουν μια πιο εκτενή και σε βάθος πληροφόρηση για θέματα που προβληματίζουν την κοινή γνώμη σε διάφορα γνωστικά πεδία.

     Το δεύτερο βιβλίο της σειράς έχει τίτλο και θέμα τις «Πανδημίες» και είναι γραμμένο από τον C. W. Mc Millen. Ο συγγραφέας, που είναι καθηγητής του πανεπιστημίου της Virginia έχει ειδίκευση στην Ιστορία της Ιατρικής και την Ιστορία των Πανδημιών.

     Στην κατατοπιστική εισαγωγή, διασαφηνίζει κάποιους όρους που εδώ και ένα χρόνο μπήκαν έντονα στη ζωή μας. Όπως π.χ. τι είναι επιδημία («Η μη αναμενόμενη, εκτεταμένη αύξηση της συχνότητας εμφάνισης μιας ασθένειας σε δεδομένο χρόνο»), και τι είναι πανδημία καθώς και τα οκτώ κριτήρια που πρέπει να πληρούνται για να δοθεί ο χαρακτηρισμός αυτός («ευρεία γεωγραφική εξάπλωση, κινητικότητα της νόσου, υψηλοί δείκτες προσβολής και έξαρση, ελάχιστη ανοσία πληθυσμού, καινοφάνεια, μολυσματικότητα, μεταδοτικότητα, σοβαρότητα»). Συνδέει την έξαρση των νόσων με την ανάπτυξη των μεγάλων αστικών κέντρων, των λιμανιών, του διασυνοριακού εμπορίου, των μεταφορών και των ταξιδιών.  

     Στη συνέχεια, σε εφτά κεφάλαια, αναφέρεται σε εφτά ασθένειες που «ταλαιπώρησαν» την ανθρωπότητα από τις απαρχές της. «…το κρανίο ενός homo erectus ηλικίας πεντακοσίων χιλιάδων ετών που βρέθηκε στην Τουρκία, έφερε αλλοιώσεις παρόμοιες με αυτές της φυματίωσης».

     Η πρώτη και πιο τρομακτική ασθένεια είναι η πανώλη. Η νόσος πρωτοεμφανίστηκε ως πανδημία τον 6^ο αιώνα μ.Χ., στη διάρκεια της βασιλείας του Ιουστινιανού. Έπληξε όλη τη Μεσόγειο, την Ευρώπη και την Εγγύς Ανατολή. Επέστρεψε το 1347, οδήγησε στο θάνατο περισσότερο από τον μισό πληθυσμό της Ευρώπης και γι’ αυτό ονομάστηκε «Μαύρος Θάνατος». Έκτοτε «επισκεπτόταν» την Ευρώπη και τον Ισλαμικό κόσμο τακτικά. Το τελευταίο ξέσπασμα στη γηραιά ήπειρο σημειώθηκε το 1770 στη Ρωσία. Το 1890, ξέσπασε μια ακόμη πανδημία στην Κίνα κι έπληξε χώρες της Ασίας και της Αφρικής, το Σύδνεϋ, το Σαν Φρανσίσκο, το Ρίο ντε Τζανέιρο κ.α. Η πανώλη προκάλεσε κατακλυσμιαίες μεταβολές στην κοινωνική και οικονομική ζωή. Αλλαγές που αν και συνέβησαν πολλά χρόνια πριν, ο αντίκτυπός τους φτάνει μέχρι το σήμερα. Η νόσος δεν έχει εξαφανιστεί, αλλά η σύγχρονη ιατρική μπορεί να την αντιμετωπίσει με επιτυχία.  

     Μια άλλη ασθένεια που προκάλεσε εκατόμβη νεκρών είναι η ευλογιά. Η οποία είναι η μόνη μολυσματική ασθένεια που σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), έχει εξαλειφθεί. «Ο ΠΟΥ διακήρυξε το 1980 ότι ο πλανήτης είχε απαλλαγεί από την ευλογιά. Με όποιον τρόπο κι αν μετρηθεί (το κόστος- τις υλικοτεχνικές, πολιτικές και κοινωνικές προκλήσεις-την ωφέλεια για τον άνθρωπο) ήταν ένα γιγαντιαίο επίτευγμα». Χάρη στον μαζικό εμβολιασμό, το DNA της νόσου «υπάρχει πλέον αποκλειστικά σε ασφαλή εργαστήρια…».

     Η ελονοσία, χρειάζεται «ειδικές» συνθήκες για να εξαπλωθεί. Έτσι με την αλλαγή χρήσης της γης, μετά την πρώτη χιλιετία, δημιουργήθηκαν οι ιδανικές συνθήκες (στάσιμα νερά-ικανός αριθμός ανθρώπων) για να ξεσπάσουν επιδημίες σε διάφορες περιοχές της γης με ιδιαίτερη διάδοση στους τροπικούς. Από το 1955, ο ΠΟΥ προσπάθησε να ξεκινήσει ένα πρόγραμμα εξάλειψης της νόσου, χωρίς να τα καταφέρει. Όμως με τα διάφορα προγράμματα εξάλειψης των κουνουπιών-διαβιβαστών, η ελονοσία είναι απόλυτα ελεγχόμενη.

     Το τέταρτο κεφάλαιο αναφέρεται στη χολέρα η οποία «Είναι μια νόσος που προκαλείται από την πρόσληψη νερού που έχει μολυνθεί από μολυσμένα περιττώματα. Τα συμπτώματά της (κάτωχρο και αφυδατωμένο δέρμα, εμφάνιση που θυμίζει φάντασμα, ταχεία και συχνά θανατηφόρος απώλεια όλων των σωματικών υγρών) είναι συγκλονιστικά». Το χρονικό σημείο-καμπή θεωρείται το 1817, όταν ξέσπασε η πρώτη πανδημία χολέρας. «Από τότε επτά πανδημίες χολέρας έχουν ταξιδέψει ανά τον κόσμο». Από τις αρχές του 20^ου αιώνα, η νόσος δεν εμφανίστηκε στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, μαστίζει όμως την Αφρική και περιοχές της Λατινικής Αμερικής ακόμη και πρόσφατα. «Η χολέρα περισσότερο από κάθε άλλη μολυσματική νόσο, είναι προϊόν και σύμβολο κοινωνικής ανισότητας. Απλώς δεν υπάρχει εκεί όπου η παροχή καθαρού νερού είναι εξασφαλισμένη».

     Η φυματίωση «ίσως αποτελεί την παλαιότερη ανθρώπινη νόσο». Δεν εμφανίζεται ξαφνικά, ούτε προκαλεί άμεσα πολλούς θανάτους. Δρα ύπουλα, σιωπηλά και αρχικά αόρατα. Είναι και αυτή κατά βάση «ταξική» νόσος, αφού η εξάπλωσή της οφείλεται στις σκληρές συνθήκες διαβίωσης. Σήμερα είναι αγνοημένη, αλλά δεν έχει εξαφανιστεί.

     Για την γρίπη, που είναι μια ακόμη νόσος που ταλανίζει το ανθρώπινο γένος, γράφει ο καθ. Μακ Μάλεν: «Η γρίπη που σάρωσε την υφήλιο σε δύο κύματα το 1918 και ένα τρίτο το 1919 ήταν η χειρότερη πανδημία στην ιστορία από την εποχή του Μαύρου Θανάτου. Η γρίπη είχε εξελιχθεί σε πανδημία και παλαιότερα. Καμία όμως δεν είχε τέτοια αντίκτυπο όσο η πανδημία την εποχή του Α! παγκοσμίου πολέμου. Τότε η γρίπη σκότωσε τουλάχιστον πενήντα εκατομμύρια ανθρώπους»!! Στελέχη της γρίπης (όπως το Η1Ν1), μπορούν να προκαλέσουν εκ νέου μια πανδημία, γι’ αυτό και είναι σημαντικός ο εμβολιασμός των ευπαθών ομάδων του πληθυσμού.

     Τέλος, εξίσου σημαντικά είναι κι αυτά που αναφέρει για τον ιό HIV. «Η έλευση του HIV/AIDS, ήταν το τέλος της εποχής της ύβρεως. Κάθε έπαρση περί αφανισμού των μολυσματικών νόσων από τη βιοϊατρική ή ελπίδα να ζήσουμε σε έναν κόσμο χωρίς μάστιγες εξέλειπε όταν έγινε σαφές ότι το HIV/AIDS ήταν μια νέα μολυσματική νόσος που ευδοκιμούσε σε έναν κόσμο που πίστευε ότι ήταν πανέτοιμος να απελευθερωθεί από τέτοια δεινά».

     Για την πανδημία του Conid-19, ο καθηγητής δεν αναφέρει κάτι, αφού το βιβλίο γράφτηκε το 2016. Αξίζει όμως να αναφέρω αυτά που γράφει ότι συμβαίνουν σε κάθε νέα πανδημία. «Κανένας δεν ήταν προετοιμασμένος, κανένας δεν γνώριζε τι συνέβαινε. Επρόκειτο για κάτι καινοφανές και μοναδικά θανατηφόρο». Αυτό εξηγεί ίσως τις παλινωδίες, τις διαφορετικές και αλληλοσυγκρουόμενες ή αλληλοαναιρούμενες οδηγίες που δίνονταν στους πολίτες από τον ΠΟΥ και την ιατρική κοινότητα στην αρχή της πανδημίας. Η οποία ελπίζουμε ότι με τον εμβολιασμό που πραγματοποιείται σε παγκόσμιο επίπεδο θα χάσει την ορμητικότητά της και θα επιστρέψει η ζωή μας στην κανονικότητά της. Μέχρι την επόμενη πανδημία, η οποία είναι μαθηματικά βέβαιο ότι θα ξεσπάσει στο μέλλον κοντινό ή μακρινό!! Αφού φαίνεται ότι οι κυβερνήσεις και οι ηγεσίες, δεν διδάχτηκαν από τις προηγούμενες εμπειρίες, ώστε να εξαλείψουν τις συνθήκες που ευνοούν το ξέσπασμα των πανδημιών (π.χ. φτώχια, κακές συνθήκες διαβίωσης, αναποτελεσματικά συστήματα υγείας κλπ), αντί να «τρέχουν» εκ των υστέρων να προλάβουν τις εξελίξεις πριν τα πράγματα ξεφύγουν από κάθε έλεγχο!

     Εξαιρετικά ενδιαφέρον, χρήσιμο και σημαντικό βιβλίο, που με εκλαϊκευμένο, εύληπτο και κατανοητό τρόπο, δίνει έγκυρη πληροφόρηση για ένα θέμα «καυτό» κι επίκαιρο.