ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΤΟΥ ΣΚΟΤΟΥΣ

Ο ΑΓΩΝΑΣ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗ ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΩΝ ΚΟΝΓΚΟΛΕΖΩΝ (1885-1908)
EDMUND MOREL
Μετάφραση ΘΟΔΩΡΗΣ ΤΣΟΜΙΔΗΣ
Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗΣ
Σελ. 198, Νοέμβριος 2022

      Στην πολύ ενδιαφέρουσα σειρά «Για Έναν Νέο Ανθρωπισμό» των εκδόσεων Πατάκη, κυκλοφόρησε το βιβλίο που σας παρουσιάζω σήμερα. Ως συγγραφέας αναφέρεται ο Ε. Μορέλ, αλλά μεγάλο μέρος της ύλης, το οφείλουμε στον Θ. Τσομίδη, ο οποίος εκτός από την μετάφραση, έκανε και την επιλογή των κειμένων, έγραψε μια κατατοπιστικότατη εισαγωγή κι ένα πολύ χρήσιμο χρονολόγιο που παρατίθεται στο τέλος του βιβλίου. 

     Το 1877, ο Χένρι Στάνλεϊ γίνεται ο πρώτος ευρωπαίος που διασχίζει την Αφρική από τα δυτικά στα ανατολικά, ακολουθώντας τη ροή του ποταμού Κονγκό, την οποία και χαρτογράφησε. Όταν ο βασιλιάς του Βελγίου Λεοπόλδος Β! πληροφορήθηκε το γεγονός, κατάλαβε ότι είχε την ευκαιρία να αποκτήσει αυτό που διακαώς επιθυμούσε: μια αποικία! Προσέλαβε την Στάνλεϊ έναντι μεγάλης αμοιβής και το 1879, τον έστειλε στο Κονγκό «με στόχο να αγοράσει γη και να ιδρύσει εμπορικούς σταθμούς για λογαριασμό του Λεοπόλδου. Ο Λεοπόλδος ιδρύει παράλληλα τη Διεθνή Εταιρεία του Κονγκό, που θα χρησιμοποιήσει ως κάλυψη για την περαιτέρω προώθηση της επιρροής του στο Κονγκό».

     Ο Στάνλεϊ επιστρέφει από την Αφρική πέντε χρόνια αργότερα «κομίζοντας στον Βέλγο βασιλιά εκατοντάδες συμβόλαια που υπέγραψε με φύλαρχους του Κονγκό. Οι φύλαρχοι, όντας αναλφάβητοι και αγνοώντας τη δεσμευτική φύση των εγγράφων, υπογράφουν συμβάσεις με τις οποίες παραχωρούν στον Λεοπόλδο την προγονική τους γη και υπόσχονται πως τα μέλη της φυλής θα παράσχουν όποια εργασία τους ζητηθεί στο μέλλον».

     Ο Λεοπόλδος αυτοανακηρύσσεται απόλυτος μονάρχης του Κονγκό. Για να επιβάλλει την εξουσία του, στέλνει δεκάδες αξιωματούχους και δημιουργεί ένοπλο σώμα. Το 1885, μετά τη Διάσκεψη του Βερολίνου στην οποία διανεμήθηκαν οι ζώνες επιρροής των αποικιοκρατικών δυνάμεων στην Αφρική, ο Λεοπόλδος είναι ο μεγάλος κερδισμένος. Το «Ελεύθερο Κράτος του Κονγκό» αναγνωρίζεται ως προσωπική του περιουσία!! Με τον τρόπο αυτό γίνεται ιδιοκτήτης της τεράστιας έκτασης των 2.345.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων (για σύγκριση: η Γαλλία έχει έκταση 552.000 τ. χ.).

     Στην αρχή η οικονομική δραστηριότητα αφορά το ελεφαντόδοντο. Όταν όμως το 1887, ο Dunlop εφευρίσκει τα ελαστικά από καουτσούκ, η αξία του Κονγκό εκτοξεύεται, καθώς διαθέτει μεγάλες εκτάσεις στις οποίες φύεται το φυτό από το οποίο συλλέγεται η ρητίνη του καουτσούκ. Τότε αρχίζει και το δράμα των κατοίκων. Εξαναγκάζονται άπαντες να εγκαταλείψουν τις παραδοσιακές εργασίες τους και να ασχοληθούν με τη συλλογή του καουτσούκ. Έναντι ευτελούς αμοιβής και πολλές φορές χωρίς αμοιβή. Όποιος αρνείται εκτελείται με συνοπτικές διαδικασίες ή ακρωτηριάζεται. Τίθενται αυθαίρετα νόρμες και κάθε χωριό είναι υποχρεωμένο να παραδίδει συγκεκριμένη ποσότητα κάθε εβδομάδα. Αν η ποσότητα είναι μικρότερη, έρχεται η τιμωρία. Καταστροφή των οικιών, βασανιστήρια, ακρωτηριασμοί, βιασμοί, εκτελέσεις. Οι κρατικοί αξιωματούχοι που είναι όλοι λευκοί και λαμβάνουν πρόσθετη αμοιβή ανάλογα με τις ποσότητες που παραδίδουν, οι αξιωματικοί του στρατού, αλλά και οι στρατιώτες, μπορούν να αυθαιρετούν ατιμώρητα. Σ’ όλα αυτά, έρχεται να προστεθεί και η λιμοκτονία, αφού οι κάτοικοι δεν μπορούν πλέον να ασχοληθούν με εργασίες που θα τους επέτρεπαν να εξασφαλίσουν την τροφή για την οικογένειά τους.

     Το 1891, ο Ε. Μορέλ προσλαμβάνεται από την αγγλική εταιρεία Elder-Dempster, τα πλοία της οποίας πραγματοποιούν τις μεταφορές από το Κονγκό στην Αμβέρσα. Κινείται μεταξύ Λίβερπουλ και Αμβέρσας για να ελέγχει την απρόσκοπτη εκφόρτωση και φόρτωση των πλοίων. Έχει την πλήρη εποπτεία των φορτίων και του προκαλεί απορία το γεγονός ότι «ενώ τα πλοία φέρνουν από την  Αφρική τόνους ελεφαντόδοντου και καουτσούκ, το μόνο που στέλνεται στο Κονγκό είναι όπλα, εκρηκτικά, σφαίρες και σιδερένιες αλυσίδες […] Χωρίς να έχει βρεθεί ποτέ στην Αφρική, ο Μορέλ, συμπεραίνει πως ο Λεοπόλδος έχει επιβάλει ένα καθεστώς αναγκαστικής εργασίας και πως ο πλούτος της χώρας αρπάζεται δια της βίας. Ο Μορέλ μένει εμβρόντητος και θεωρεί καθήκον του να αναλάβει δράση […] Από το βράδυ εκείνο γίνεται ορκισμένος πολέμιος του Λεοπόλδου και αναλαμβάνει προσωπικά να δώσει τέλος στο έγκλημα που έχει ανακαλύψει».

     Το βιβλίο περιγράφει τον αγώνα του Μορέλ, ενάντια όχι μόνο σε έναν από τους πιο πλούσιους ανθρώπους στον κόσμο, αλλά και σε ολόκληρο το αποικιοκρατικό σύστημα. Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει εκτεταμένα αποσπάσματα από το έργο του Μορέλ «Η Ιστορία Του Κινήματος Για Τη Μεταρρύθμιση Του Κονγκό», «στο οποίο καταγράφονται η γέννηση και η δράση του ανθρωπιστικού κινήματος για το Κονγκό». Στο δεύτερο μέρος ανθολογούνται «δέκα μαρτυρίες οι οποίες αποτυπώνουν την έκταση της φρίκης που σκόρπισε το καθεστώς του Λεοπόλδου», ο οποίος το 1908 μετά τη διεθνή κατακραυγή παραχώρησε το Κονγκό στο Βελγικό κράτος «λαμβάνοντας εκατοντάδες εκατομμύρια ως αντάλλαγμα». Το Κονγκό παρέμεινε βελγική αποικία ως το 1960. Το δράμα όμως δεν τελείωσε εκεί. Μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας, πρόεδρος εκλέγεται ο Πατρίς Λουμούμπα, ο οποίος είναι αποφασισμένος να απαγκιστρώσει τη χώρα από τα δυτικά συμφέροντα. Την επόμενη χρονιά, συλλαμβάνεται, βασανίζεται κι εκτελείται σε μια επιχείρηση που πραγματοποίησαν Βέλγοι και Αμερικανοί πράκτορες. Την εξουσία καταλαμβάνει με πραξικόπημα ο στρατηγός Μομπούτου, μέχρι το 1997. Αμέσως μετά, η χώρα βυθίζεται στη δίνη εμφυλίου πολέμου, που κόστισε τη ζωή σε πέντε εκατομμύρια ανθρώπους! Για πρώτη φορά ομαλή μετάβαση σε κυβέρνηση επιτυγχάνεται το 2018. «Μετά από πολλές δεκαετίες ξένων επεμβάσεων, πολιτικής αστάθειας και πολεμικών συγκρούσεων το Κονγκό είναι σήμερα η χώρα με τον μεγαλύτερο πληθυσμό κατοίκων που αδυνατούν να καλύψουν τις ανάγκες τους για τροφή: είκοσι επτά εκατομμύρια. Ενώ ο φυσικός πλούτος της χώρας υπολογίζεται πως ξεπερνά σε αξία τα 24 τρισεκατομμύρια δολάρια»!!

     Ένα εξαιρετικό βιβλίο που καταγράφει τον όλεθρο που σκόρπισε η αποικιοκρατία, αλλά και τους ηρωικούς αγώνες του Έντμουντ Μορέλ ενάντια στον υπαίτιο αυτής της ανθρωπιστικής καταστροφής.