ΑΝΝΑ ΓΡΙΒΑ

          

Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1985. Σπούδασε φιλολογία στην Αθήνα και Ιστορία και Επιστήμες της Λογοτεχνίας στη Ρώμη. Είναι Διδάκτωρ Ιταλικής Φιλολογίας. Γράφει ποίηση, διήγημα και ιστορικό μυθιστόρημα και μεταφράζει ιταλική λογοτεχνία. Έχει δημοσιεύσει πολλές εργασίες για τη λογοτεχνία και τη φιλοσοφία της Ιταλικής Αναγέννησης σε διεθνή κι ελληνικά επιστημονικά περιοδικά. Για το βιβλίο της «Δαιμόνιοι» τιμήθηκε με το βραβείο «Γ. Αθάνας» της Ακαδημίας Αθηνών. Ποιήματα και πεζά της, έχουν μεταφραστεί σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες. Έργα της: Πεζογραφία: «Τα Ζώα Θεοί» (2021, Κίχλη), «Εξόριστες Βασίλισσες» (2021, Μελάνι), «Αφροδίτες» (2022, Σμίλη), «Η Ελληνίδα Σκλάβα» (2022, Μελάνι). Ποίηση: «Η Φωνή Του Σκοτωμένου» (2010, Χαραμάδα), «Οι Μέρες Που Ήμασταν Άγριοι» (2012, Γαβριηλίδης), «Έτσι Είναι Τα Πουλιά» (2015, Γαβριηλίδης), «Σκοτεινή Κλωστή Δεμένη» (2017, Γαβριηλίδης), «Δαιμόνιοι» (2020, Μελάνι).

        Ποια ήταν η πηγή έμπνευσης για το βιβλίο σας «Η Ελληνίδα Σκλάβα»;

     Πηγή της έμπνευσής μου υπήρξε η πραγματική ιστορία της Γαρυφαλλιάς Μιχάλμπεη ή Μιχάλβεη, μιας μικρής Ψαριανής που μετά την καταστροφή των Ψαρών το 1824 αιχμαλωτίστηκε με σκοπό να πουληθεί ως σκλάβα, όπως συχνά συνέβαινε εκείνη την εποχή με τους αιχμαλώτους πολέμου, κυρίως γυναίκες και παιδιά. Το 1827, όμως, ένας φιλελεύθερος Αμερικάνος που ταξιδεύει στη Σμύρνη τη συναντά σ’ ένα σκλαβοπάζαρο, την απελευθερώνει και τη μεταφέρει στην Αμερική, όπου μετατρέπεται σε σύμβολο του φιλελληνισμού και του αγώνα των Ελλήνων για ελευθερία. Είναι μια εποχή κατά την οποία η Αμερική ήδη «βράζει» λόγω του ζητήματος της σκλαβιάς, μια κατάσταση που θα καταλήξει στο ξέσπασμα του Αμερικανικού Εμφυλίου λίγες δεκαετίες αργότερα, το 1861. Με συγκίνησε το γεγονός πως ένα εύθραυστο, μικρό πλάσμα εμπλέκεται, τρόπον τινά, στα μεγάλα γεγονότα του αιώνα και εμπνέει τόσους ανθρώπους που αγωνίστηκαν για τα φιλελεύθερα ιδανικά τους.

     Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε το έργο σας ιστορικό μυθιστόρημα. Δίνετε μεγαλύτερο βάρος στην Ιστορία ή στο μυθιστόρημα;

     Το έργο μου σαφέστατα ανήκει στο είδος του ιστορικού μυθιστορήματος. Εκκινεί από μια πραγματική ιστορία, η οποία λειτουργεί ως αφορμή για το ξεδίπλωμα της μυθοπλασίας. Φυσικά, αλλάζουν τα πραγματικά ονόματα και κάποιοι τόποι, υπάρχουν χαρακτήρες επινοημένοι και γεγονότα που είναι προϊόν μυθοπλασίας, αλλά παράλληλα όλοι οι ήρωες δρουν, ονειρεύονται, στοχάζονται, ταξιδεύουν, ερωτεύονται, επαναστατούν ή υποτάσσονται μέσα στο πλαίσιο των εκρηκτικών γεγονότων του 19^ου αι. που σημάδευσαν όλη την πορεία του νεότερου κόσμου. Τα ιστορικά γεγονότα ισορροπούν με τις ατομικές ιστορίες. Οι χαρακτήρες μου είναι άνθρωποι της εποχής τους, φέρουν το πνεύμα της και κάποτε προσπαθούν να διαφοροποιηθούν, να διαμορφώσουν έναν άλλο κόσμο μέσα από τις επιλογές τους. Και γι’ αυτό συχνά πληρώνουν ένα άδικο τίμημα.

 

     Χρειάστηκε μεγάλη έρευνα για να αντλήσετε στοιχεία, αφού αυτά που υπάρχουν για την Γαρυφαλλιά και την αμερικανική οικογένεια που την φιλοξένησε είναι ελάχιστα;

     Σε κάθε ιστορικό μυθιστόρημα η έρευνα που πρέπει να γίνει είναι μεγάλη. Στην περίπτωση της Ελληνίδας σκλάβας έπρεπε να συγκεντρώσω όσα στοιχεία υπήρχαν για τη Γαρυφαλλιά και να διαφοροποιηθώ στα σημεία που η μυθοπλασία χρειαζόταν να πάρει μια άλλη τροπή (αυτά όλα τα εξηγώ και στο επίμετρο του βιβλίου). Συγχρόνως έπρεπε να μελετήσω με ακρίβεια συγκεκριμένα γεγονότα της ελληνικής, ευρωπαϊκής και αμερικάνικης ιστορίας, έπρεπε να ανατρέξω σε μαρτυρίες και μελέτες που αφορούσαν τη σκλαβιά στον οθωμανικό και στον αμερικάνικό χώρο αλλά και να μάθω λεπτομέρειες σχετικά με ποικίλες λεπτομέρειες της εποχής, για παράδειγμα από το πόσο διαρκούσε ένα συγκεκριμένο ταξίδι με πλοίο μέχρι τη γνώση των ημερολογίων του 19^ου αι, και την αντιστοίχιση στα σημερινά ημερολόγια!

     Θέλετε να μεταφέρετε κάποιο μήνυμα με αυτό και ποιο είναι αυτό; Γιατί πέρα από το δικαίωμα στην ελευθερία, θίγετε διάφορα θέματα, όπως τα δικαιώματα των ιθαγενών και σκλάβων αμερικανών, τους αγώνες των γυναικών για χειραφέτηση και άλλα. 

     Όλα αυτά τα ζητήματα στα οποία αναφέρεστε είναι για εμένα πολύ σημαντικά και επανέρχονται στο έργο μου. Τα τελευταία χρόνια γίνεται μια προσπάθεια των γηγενών πληθυσμών που οδηγήθηκαν σε εκκαθαρίσεις από τις αποικιοκρατικές δυνάμεις να βρουν ξανά τις ρίζες τους. Ιδιαιτέρως στην αμερικανική ήπειρο διαβάζουμε συνεχώς για την προσπάθεια των αυτοχθόνων να φέρουν στην επιφάνεια περιπτώσεις ομαδικών εκκαθαρίσεων ή συστηματικών εξοντώσεων παιδιών, τα οποία απομακρύνονταν από τις κοινότητές τους με το πρόσχημα της παροχής εκπαίδευσης και υποβάλλονταν σε μια σειρά βασανιστηρίων που τα οδηγούσαν στον θάνατο. Επίσης, το ζήτημα της χειραφέτησης των γυναικών είναι κάτι που με έχει απασχολήσει και επιστημονικά στις έρευνές μου, αφού μελετώ τη θέση της γυναίκας στον ευρωπαϊκό χώρο, έτσι όπως καταγράφεται μέσα από τη λογοτεχνία κατά την περίοδο της Αναγέννησης και αργότερα. Το ζήτημα είναι τραγικά επίκαιρο στις μέρες μας. Βλέπουμε, για παράδειγμα, τον αγώνα που δίνουν αυτόν τον καιρό τα κορίτσια στο Ιράν για τα δικαιώματά τους αλλά και σε αμέτρητες γωνιές του κόσμου, όπου ακόμη και το να επιτραπεί σε ένα κορίτσι να φοιτήσει στο σχολείο είναι πραγματικός άθλος.

    Η λογοτεχνία μπορεί να είναι μια κοινωνική πράξη;

     Καθετί που κάνουμε στη ζωή μας έχει κοινωνική διάσταση. Πιστεύω ότι οι βαθύτερες αλλαγές μπορούν να γίνουν μόνο μέσα από την παιδεία και τη διαμόρφωση της κριτικής σκέψης. Η λογοτεχνία έχει ουσιαστικό ρόλο σε αυτή την διαδικασία.

     Μπορεί η λογοτεχνία να δρομολογήσει αλλαγές σε κοινωνικό επίπεδο;

     Η λογοτεχνία δρομολογεί υπόγειες, αφανείς αλλαγές. Διαμορφώνει τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο σε βάθος χρόνου. Μπορεί να αλλάξει σε ατομικό επίπεδο τη ζωή ενός ανθρώπου, μπορεί να τον στηρίξει, να τον βοηθήσει να βρει τον προσωπικό του δρόμο. Κάποτε η λογοτεχνία σώζει ζωές. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν πιαστεί από τη γραφή ή την ανάγνωση σε δύσκολες στιγμές και έχουν καταφέρει χάρη στη μαγική της ύπαρξη να ισορροπήσουν ξανά. Η ατομική αλλαγή είναι ένα μικρό λιθαράκι στη συλλογική. Μικρό, αλλά όχι αμελητέο.

     Πότε καταλάβατε ότι θέλετε να γίνετε συγγραφέας;

     Το ήθελα πάντα, η γραφή ήταν και είναι η μόνη τέχνη στην οποία αφιερώνω σημαντικό μέρος του χρόνου μου.

     Ποια ήταν τα συναισθήματα που νοιώσατε, όταν πήρατε τυπωμένο το πρώτο σας έργο;

     Δεν ένιωσα κάτι ιδιαίτερο. Ήταν μια δοκιμή τότε εκείνη η κίνηση για εμένα, ένα πείραμα. Τα συναισθήματα είναι για εμένα έντονα μέχρι και την ολοκλήρωση της πρώτης γραφής του κάθε έργου. Αν δεν ολοκληρωθεί ένα έργο, πάντα υπάρχει η ανασφάλεια και η αγωνία πως όλα μπορεί να αποδειχθούν χαμένος κόπος, μια προσπάθεια που δεν έφτασε σε πέρας.

     Τι συμβαίνει στους ήρωες των βιβλίων σας, όταν τελειώνει η συγγραφή; Έχετε βιώσει συναισθήματα παρόμοια με αυτά των ηρώων σας; Σας μοιάζει κάποιος από τους ήρωες σας;

     Όταν η συγγραφή τελειώνει, οι ήρωες με έναν τρόπο δεν παύουν να κατοικούν μέσα μου ούτε σταματώ να τους φέρνω στον νου μου. Όλοι τους, εξάλλου, έχουν κάτι από εμένα. Παρ’ όλα αυτά, εκείνοι ζουν σε άλλες εποχές και έχουν άλλα βιώματα. Για παράδειγμα, δεν έχω υπάρξει ποτέ σκλάβα, δεν έχω μια βιωμένη εμπειρία της σκλαβιάς, αλλά καθώς έγραφα και μελετούσα για τους σκλάβους, καθώς λίγο λίγο διαμορφώνονταν οι ήρωες και οι ηρωίδες μου (γιατί εκτός από τη Γαρυφαλλιά που είχε την τύχη να ελευθερωθεί, μέσα στο βιβλίο υπάρχει και η Ζοζεφίν, η μαύρη σκλάβα που θα καθορίσει τη δράση του βιβλίου και θα φέρει μια πραγματική χιονοστιβάδα στην πλοκή), με έναν παράξενο τρόπο αισθάνθηκα μέσα μου όλη εκείνη τη φρικτή πραγματικότητα. Κάποιες φορές έχω την αίσθηση πως οι ήρωες είναι υπαρκτά πρόσωπα, μπαίνουν μέσα μου και μου μιλούν θαρραλέα και καθαρά, ακόμη και για όσα δεν θα μπορούσα ποτέ να φανταστώ. Κάποτε έχουν έρθει και στα όνειρά μου και με έχουν διορθώσει σε κάτι που έγραψα άστοχα για εκείνους. Φαντάζομαι ότι αυτή η αίσθηση είναι που σε άλλες εποχές ωραιότατα περιγραφόταν ως επενέργεια των Μουσών...

     Ποιος είναι ο πρώτος αναγνώστης των κειμένων σας;

     Πρώτοι αναγνώστες είναι ο σύζυγός μου και η μεγάλη μου κόρη. Όταν ολοκληρώνω ένα βιβλίο, το διαβάζουμε σε συνέχειες κάθε βράδυ. Είναι σημαντικό για εμένα, εκτός από το να το διαβάσω, να το ακούσω ολόκληρο και να το κάνω αυτό με παρέα, μιας και μόνη μου και σιωπηλά συνήθως το έχω κάνει πολλές φορές προηγουμένως.

     Ποιος είναι ο ιδανικός αναγνώστης για σας;

     Εκείνος που στη λογοτεχνία αναζητά όσα δρουν επωφελώς για την ανθρώπινη ψυχή, καθώς έλεγε και ο Καντίνσκι για την τέχνη.

     Γράφοντας, έχετε ανακαλύψει πράγματα για τον εαυτό σας;

     Έχω ανακαλύψει πως τελικά, όσα σφάλματα και αγριότητες κι αν έχει     κάνει ο άνθρωπος στην ιστορία του, δεν μπορώ να πάψω να πιστεύω σε αυτόν. Πάντα έχω μια ελπίδα πως μπορεί να γίνουμε πιο σοφοί, πιο συνετοί στο μέλλον…

     Υπήρξε κάτι στη διάρκεια της συγγραφής που σας ανέτρεψε κάποια πεποίθηση;

     Γράφοντας την Ελληνίδα σκλάβα δεν θα έλεγα ότι ανατράπηκε κάποια πεποίθησή μου, αλλά σίγουρα εμπλουτίστηκε απροσδόκητα ο τρόπος που βλέπω τα πράγματα. Για παράδειγμα, κατάλαβα πόσο διαφορετικό είναι να βιώνει τη σκλαβιά κάποιος που είχε ζήσει και ως ελεύθερος και κάποιος που όχι μόνο γεννήθηκε σκλάβος, αλλά φέρει μέσα του αμέτρητες ιστορίες από τη σκλαβιά των προηγούμενων γενεών, μια συσσωρευμένη, θα λέγαμε, και μεσολαβημένη εμπειρία που τροφοδοτεί συγκεκριμένες στάσεις απέναντι στη ζωή. Επίσης, κατάλαβα (και προσπαθώ να καταγράψω στο βιβλίο) την ιδιόμορφη σχέση του σκλαβωμένου ανθρώπου με το σώμα του. Μιλάμε για ένα βασανισμένο σώμα που γίνεται υποχείριο των αφεντικών και που με κάποιο τρόπο πρέπει να αμυνθεί, για να επιβιώσει. Το γεγονός αυτό οδηγεί σε ιδιάζοντα ψυχικά βιώματα, ιδιαιτέρως όταν πρόκειται για τις γυναίκες, για τις οποίες η σωματική κακοποίηση ήταν και είναι συνδεδεμένη με τη σεξουαλική κακοποίηση και με τη γέννηση νέων σκλάβων, των «παιδιών της βίας», καθώς αναφέρω και στο βιβλίο.

     Σας αρέσει να συνομιλείτε με τους αναγνώστες σας;

     Μου αρέσει πολύ και συμβαίνει συχνά, στις λέσχες ανάγνωσης, στα βιβλιοπωλεία, ακόμη και σε σχολεία, όπου οι εκπαιδευτικοί οργανώσουν δράσεις με αφορμή τα βιβλία μου. Η λογοτεχνία είναι μοναχική κατά τη δημιουργία της, αλλά μπορεί να γίνει πολύ κοινωνική κατά τη διάδοσή της.

     Σε συζητήσεις με αναγνώστες, έτυχε να σας «υποδείξουν» πτυχές του έργου σας, που εσείς δεν είχατε φανταστεί ότι υπάρχουν;

     Πάντοτε συμβαίνει αυτό. Έχω ακούσει πολύ εύστοχες ερμηνείες και προεκτάσεις από τους αναγνώστες. Για εμένα αυτό το γεγονός είναι μια απόδειξη της αυτονομίας που αποκτά το έργο όταν φεύγει από τα χέρια του συγγραφέα. Είναι πολύ θετικό για ένα έργο το να μην υποβάλλει συγκεκριμένες ερμηνείες και όρια: σημαίνει ότι έχει αποφύγει τον διδακτισμό, ότι δίνει ελευθερία στοχασμού στον αναγνώστη. Πάντοτε η λογοτεχνία έθετε ερωτήματα παρά έδινε βέβαιες και μη αμφισβητήσιμες απαντήσεις.

     Υπάρχει κάποιος συγγραφέας που θεωρείτε ότι σας επηρέασε;

     Αυτή είναι πάντοτε μια δύσκολη ερώτηση, καθώς οι επιδράσεις που δεχόμαστε στη γραφή μας δεν είναι πάντοτε συνειδητές, θα έλεγα ότι είναι κυρίως υποσυνείδητες και μη προγραμματισμένες. Επιπλέον, μια επίδραση μπορεί να ενεργοποιηθεί πολλά χρόνια μετά την ανάγνωση ενός βιβλίου. Πάντοτε οι εσωτερικές διαδικασίες είναι αργές και δρομολογούν συνειδητοποιήσεις, οραματισμούς, εμπνεύσεις σε χρόνους που κανείς δεν μπορεί να προβλέψει. Για παράδειγμα, γράφοντας την Ελληνίδα σκλάβα είδα να περνά ξανά από μπροστά μου όλη η λογοτεχνία του 19^ου αι. που έχω διαβάσει. Οι ήρωες μου έχουν αναγκαστικά κάτι από την αύρα των ηρώων που έχω αγαπήσει μέσα στα μυθιστορήματα της Έμιλυ Μπροντέ, του Λέοντος Τολστόι, του Αλεσάντρο Μαντσόνι. Οι ήρωες του 19^ου αι. έχουν πάντοτε κάτι το τραγικό στη μοίρα τους, η ιστορία περνά από πάνω τους κι εκείνοι προσπαθούν να αντισταθούν με όλα τα όνειρα και τις επιθυμίες τους. Το ίδιο γίνεται και στις όπερες εκείνης της εποχής. Δεν μπορεί να ξεφύγει κανείς από μια τέτοια στιβαρή καλλιτεχνική παράδοση, μπορεί όμως να πατήσει πάνω της με έναν νέο τρόπο.

     Είναι εύκολη ή δύσκολη διαδικασία η συγγραφή και τι είναι το γράψιμο για σας;

     Η διαδικασία της συγγραφής με δυσκολεύει όταν αρχίζω ένα βιβλίο. Ορθώς λέγεται πως η αρχή είναι το ήμισυ του παντός. Η συνέχεια συνήθως κυλάει ευκολότερα. Ακολουθώ τους ήρωές μου που με έναν μαγικό τρόπο αποκτούν πρωτοβουλίες και ενεργούν από μόνοι τους. Καθώς ανέφερα, το γράψιμο για εμένα ένα σημαντικό μέρος της ζωής μου που με τροφοδοτεί τελικά με γνώση.

     Αν και είναι πολύ νωρίς ακόμη, το βιβλίο κυκλοφόρησε πριν λίγους μήνες, ετοιμάζετε κάτι άλλο; Έχετε «υλικό» έτοιμο στο συρτάρι σας;

     Υπάρχει ένα μυθιστόρημα στο οποίο εργάζομαι που μας μεταφέρει στη Σικελία των αρχών του 17^ου αι., βασισμένο κι αυτό σε πραγματικά γεγονότα. Παρ’ όλα αυτά το επόμενο βιβλίο μου θα είναι ποιητικό.

Σας ευχαριστώ πολύ!