ΟΙ ΕΒΡΑΙΟΙ ΣΤΗ ΜΕΚΚΑ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ

ΙΩΣΗΦ Α. ΜΕΒΟΡΑΧ

Εκδόσεις ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ

Σελ. 206, Μάρτιος 2019

     «Μέκκα Του Καπνού» ονομαζόταν την εποχή του μεσοπολέμου η Καβάλα που μαζί με την Ξάνθη, ήταν οι περιοχές που παρήγαγαν μια εξαιρετική ποικιλία καπνού, τον «Μπασμά», εξ ου και ο τίτλος του βιβλίου. Η Καβάλα, μέχρι τον Β! παγκόσμιο πόλεμο, είχε μια ανθούσα εβραϊκή κοινότητα. Σήμερα, δεν υπάρχει ούτε ένας. «Το χειρότερο είναι πως, σήμερα, κανείς Εβραίος δεν ζει στην «πόλη σύμβολο» αρμονίας και συμβίωσης των μειονοτήτων». Την ιστορία αυτής της κοινότητας αφηγείται ο Ι. Μεβοράχ, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Καβάλα, αλλά τώρα ζει στο Ισραήλ. Όμως ποτέ  δεν ξέχασε τον τόπο του, τον οποίο επισκέπτεται συχνά. «Καβάλα. Η γενέτειρά μου. Πάντα ερωτεύσιμη, πάντα εντυπωσιακή και μόνη της σε οδηγεί εκεί που ελάχιστες πόλεις στη χώρα μας μπορούν να σε πάνε».

     Η πρώτη εμφάνιση των Εβραίων στη Μακεδονία χρονολογείται από το 513 π. Χ. Τους απογόνους τους, φαίνεται ότι συνάντησε ο απόστολος Παύλος στους Φιλίππους, όταν περιόδευσε στη Μακεδονία. Τη Βυζαντινή περίοδο «Οι Εβραίοι τράβηξαν σταδιακά την προσοχή τα ηγεσίας της αυτοκρατορίας, στην Κωνσταντινούπολη. Ορισμένοι αυτοκράτορες επεδίωξαν με ζήλο να αποκτήσουν τον έλεγχο του πλούτου που κατείχαν και τους επέβαλαν ειδικούς φόρους…». Παρ’ όλα αυτά, οι κοινότητες συνέχισαν να μεγαλώνουν. Η μεγάλη όμως αύξηση, έγινε την Οθωμανική περίοδο. Οι διωγμοί που ξεκίνησαν ο Φερδινάνδος και η Ισαβέλλα της Ισπανίας το 1492, ανάγκασαν διακόσιες χιλ. Εβραίους να εγκαταλείψουν τη χώρα και να κατευθυνθούν σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης. Ένας αριθμός κατευθύνθηκε στις ελληνικές περιοχές της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Αυτοί όχι μόνο έγιναν ευνοϊκά δεκτοί από τον σουλτάνο που πίστευε ότι με εμπορικό τους δαιμόνιο θα συνέβαλλαν στην οικονομία της αυτοκρατορίας, αλλά και τους παραχώρησε ειδικές φορολογικές απαλλαγές. Τότε ξεκίνησε και η ανάπτυξη της κοινότητας στην Καβάλα. Σταδιακά οι Εβραίοι ενεπλάκησαν στο εμπόριο του καπνού και αρκετοί από αυτούς, κατόρθωσαν με την εργατικότητά τους και τις έξυπνες επιχειρηματικές κινήσεις, να δημιουργήσουν αξιόλογες περιουσίες. Αλλά και αυτοί που δεν είχαν τέτοιες δυνατότητες, εργαζόμενοι στα καπνομάγαζα, κατάφερναν να διατηρούν ένα καλό βιοτικό επίπεδο.

     Ο 20^ος αιώνας, υπήρξε ιδιαίτερα πυκνός σε ιστορικά γεγονότα. Η εβραϊκή κοινότητα, γνωρίζει τη μεγάλη άνθηση, αλλά και την απόλυτη καταστροφή. Τον Μάρτιο του 1943, συλλαμβάνονται από τους Βούλγαρους κατακτητές της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, 1.484 Εβραίοι της Καβάλας. Επίσης συλλαμβάνονται και οι Εβραίοι όλης τη περιφέρειας. Συνολικά 11.384, που στάλθηκαν στα κρεματόρια. Από αυτούς, ελάχιστοι επέστρεψαν. «Τυχεροί» θεωρούνται 42 νέοι από την Καβάλα, που βρίσκονταν εκτοπισμένοι στη Βουλγαρία σε καταναγκαστική εργασία και γλίτωσαν. Αυτοί μετά την επιστροφή τους, προσπάθησαν να «αναστήσουν» την κοινότητά της πόλης «…είχαν την ηθική υποχρέωση απέναντι στον εαυτό τους, αλλά και σε εκείνους που δεν γύρισαν ποτέ, να ξαναφτιάξουν την Κοινότητά τους». Όμως η εχθρική προς τους  εβραίους πολιτική που ακολούθησαν πολλές μεταπολεμικές κυβερνήσεις, οδήγησε πολλούς από αυτούς να μεταναστεύσουν είτε στο Ισραήλ, είτε σε άλλες χώρες. Η τελευταία τελετή που έγινε στη συναγωγή της Καβάλας, ήταν ένας γάμος που έγινε τον Οκτώβριο του 1970. Έκλεισε οριστικά ένα χρόνο αργότερα. Η κοινότητα έπαψε να υπάρχει και τυπικά το 1980.

     Το πολύ αξιόλογο αυτό βιβλίο, είναι αποτέλεσμα προσπάθειας πολλών ετών. «Για χρόνια προσπάθησα να μαζέψω πληροφορίες για τους Εβραίους της Καβάλας ώστε να παραδώσω στην τοπική κοινωνία, αλλά και σε όλους τους ενδιαφερόμενους , μια αληθινή, ιστορική περιγραφή για το πέρασμα και την παρουσία των Εβραίων […] Σήμερα, αισθάνομαι πως ολοκλήρωσα ένα έργο ζωής. Και αυτό διότι κ Καβάλα υπήρξε πυλώνας συνύπαρξης και αρμονικής συμβίωσης των μειονοτήτων για πολλά χρόνια». Την αφήγηση συμπληρώνουν πολλές φωτογραφίες, βιβλιογραφία και μια Λίστα μνήμης, που περιλαμβάνει 1135 ονόματα εβραίων της Καβάλας, που θανατώθηκαν στο Ολοκαύτωμα. «Λείπουν τα ονόματα 349 παιδιών έως δεκατριών ετών που θανατώθηκαν αλλά δεν καταγράφτηκαν […] Γιατί το κάθε όνομα ήταν μια ξεχωριστή ύπαρξη, μια διαφορετική ανθρώπινη ιστορία. Ο λίγος χρόνος που χρειάζεται από τον καθένα μας για την ανάγνωση των ονομάτων τους αποτελεί τον ελάχιστο φόρο τιμής».