1177 π. Χ. ΟΤΑΝ ΚΑΤΕΡΡΕΥΣΕ Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ERIC H. CLINE

Μετάφραση ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΜΑΓΟΥΛΑΣ

Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ

Σελ. 302, Ιούνιος 2019

     Έχω γράψει σε προηγούμενη παρουσίαση ότι όταν τα βιβλία Ιστορίας γράφονται από τα κατάλληλα πρόσωπα, μπορούν να γίνουν συναρπαστικά αναγνώσματα. Αυτό συμβαίνει και στο βιβλίο «1177 π. Χ. Όταν Κατέρρευσε Ο Πολιτισμός», στο οποίο ο καθηγητής Κλασικών Σπουδών και Ανθρωπολογίας Δρ E. H. Cline, αφηγείται με τον μοναδικό του τρόπο, τα όσα συνέβησαν σε μια μακρινή εποχή-που όμως ο αναγνώστης με έκπληξη θα ανακαλύψει ότι έχει μεγάλες ομοιότητες με τη σημερινή-και οδήγησαν σε αυτό, που ο καθηγητής, αποκαλεί «κατάρρευση του πολιτισμού».

     Η εποχή μεταξύ του 1600-1100 π. Χ., ονομάζεται Εποχή του Χαλκού και χωρίζεται στην Πρώιμη, Μέση και Ύστερη. Την εποχή αυτή, άκμασαν στην ανατολική Μεσόγειο και την Εγγύς Ανατολή, μεγάλοι πολιτισμοί. «Τώρα έχουμε την πλήρη εικόνα των πρωταγωνιστών: Χετταίοι, Αιγύπτιοι, Μιτάννι, Κασσίτες, Βαβυλώνιοι, Ασσύριοι, Κύπριοι, Χαναναίοι, Μινωίτες, Μυκηναίοι, άπαντες παρόντες και γνωστοί. Αλληλεπίδρασαν όλοι μεταξύ τους και θετικά και αρνητικά, κατά τους επόμενους αιώνες…».

     Οι σχέσεις που είχαν αυτοί οι λαοί μεταξύ τους, ήταν πάντα πολύ στενές, όπως αποδεικνύεται από τα «αρχεία» που βρέθηκαν είτε ως επιγραφές σε αιγυπτιακά-φαραωνικά ταφικά μνημεία, είτε σε εκατοντάδες πήλινες πλάκες που βρέθηκαν σε ανασκαφές σε διάφορες περιοχές της Εγγύς Ανατολής. Οι σχέσεις αυτές ποικίλουν. Κάποιες είναι υποτέλειας. Κάποιες είναι συμμαχικές, που επιτυγχάνονται με συνθήκες ειρήνης, κάποιες συγγενικές, που επιτυγχάνονται με βασιλικούς γάμους, αλλά κυρίως είναι εμπορικές. Εκπληκτικά μεγάλος-για τις συνθήκες της εποχής-όγκος αγαθών, μεταφέρεται διά ξηράς και διά θαλάσσης, από τη μια αυτοκρατορία στην άλλη. Το εμπόριο έχουν στα χέρια τους οι βασιλικοί οίκοι αν και κάποιοι όπως οι Αιγύπτιοι, δεν το παραδέχονται ανοικτά. Οι «ιδιώτες» που δραστηριοποιούνται στον εμπορικό τομέα, είναι λίγοι και δρουν πάντα μετά από βασιλική άδεια.

     Ξαφνικά όλα άλλαξαν! «Όλες οι χώρες και δυνάμεις της 2^ης χιλιετίας π. Χ. στο Αιγαίο και την Εγγύς Ανατολή-αυτές που βρίσκονταν στο προσκήνιο κατά τη χρυσή περίοδο που ονομάζουμε σήμερα Ύστερη Εποχή του Χαλκού-παρήκμασαν και εξαφανίστηκαν είτε αμέσως ή σε λιγότερο από έναν αιώνα. Στο τέλος, ήταν σαν ο ίδιος ο πολιτισμός να σβήστηκε από το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής αυτής. Πολλά, αν όχι όλα, τα επιτεύγματα των προηγούμενων αιώνων εξαφανίστηκαν σε τεράστιες εκτάσεις, από την Ελλάδα μέχρι τη Μεσοποταμία. Μια νέα μεταβατική εποχή ξεκίνησε […] Αναμφίβολα κυριάρχησε ο τρόμος σε ολόκληρη την επικράτεια κατά τις τελευταίες μέρες αυτών των βασιλείων». Πολλά κραταιά βασίλεια κατέρρευσαν. Παλάτια και πόλεις ολόκληρες καταστράφηκαν κι ερημώθηκαν. Για να ξαναχτιστούν κάποιες από αυτές χρειάστηκε να περάσουν αιώνες, αλλά πολλές εγκαταλείφτηκαν οριστικά. Τι είχε συμβεί; Για πολλά χρόνια οι ειδικοί που ασχολήθηκαν με το θέμα, βρήκαν τον ιδανικό «αποδιοπομπαίο τράγο»: τους «Λαούς της Θάλασσας». Οι οποίοι, υποτίθεται ότι επιτέθηκαν και κατέστρεψαν όσες πόλεις βρέθηκαν στο διάβα τους. «Έφτασαν οι «Λαοί της Θάλασσας» στην Εγγύς Ανατολή ως ένας σχετικά οργανωμένος στρατός, όπως αυτός της πιο πειθαρχημένης Σταυροφορίας, που ήταν αφοσιωμένος στην κατάκτηση των Αγίων Τόπων κατά τον Μεσαίωνα; Ήταν μια ομάδα λαφυραγωγών με χαλαρή ή κακή οργάνωση όπως οι Βίκινγκς μιας κατοπινής εποχής; Ή μήπως ήταν πρόσφυγες που έφυγαν για να γλιτώσουν από μια καταστροφή ψάχνοντας νέα εδάφη; Διότι από όλα αυτά που ξέρουμε, η αλήθεια θα μπορούσε να είναι ένας συνδυασμός όλων αυτών ή και τίποτε από τα παραπάνω». Νεώτερα ευρήματα δείχνουν ότι «μάλλον τους προσδίδουμε μεγαλύτερη αναγνώριση απ’ ότι αξίζουν».

     Ο Δρ Cline, έχει τη δική του θεωρία για να εξηγήσει τις καταστροφές. Πριν φτάσει όμως στην παρουσίαση της θεωρίας του, μας κάνει μια εκπληκτική «ξενάγηση» στο χώρο και το χρόνο. Μας συστήνει τους πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν στην ανατολική Μεσόγειο και την Εγγύς Ανατολή και αναδεικνύει τις ομοιότητες εκείνης της εποχής με τη σημερινή. Με την τεράστια ευρυμάθειά του, αλλά και τον εκπληκτικό τρόπο γραφής, καταφέρνει να μετατρέψει ένα έργο που θα μπορούσε να είναι μια βαρετή παράθεση ονομάτων και ημερομηνιών σε συναρπαστικό ανάγνωσμα, αλλά και δίνει ένα έργο, που μπορεί να είναι απόλυτα κατανοητό, ακόμη και από τον πλέον αδαή, χωρίς να χάνει την επιστημονική του αξία.

     Το βιβλίο, που δεν πρέπει να λείπει από καμία βιβλιοθήκη που θέλει να διεκδικεί τον τίτλο της σοβαρής κι ενημερωμένης, είναι γραμμένο σαν… θεατρικό έργο. «…προβάλλω εδώ την ιστορία (ή μάλλον τις ιστορίες) της Ύστερης Εποχής του Χαλκού σαν ένα θεατρικό σε τέσσερις πράξεις, με κατάλληλη αφήγηση και αναδρομές, ώστε να σκιαγραφήσω τα αναγκαία συμφραζόμενα για την παρουσίαση των πιο σημαντικών παικτών, όπως εμφανίστηκαν στο παγκόσμιο προσκήνιο και κατόπιν αποχώρησαν».

     Το βιβλίο συμπληρώνεται από κατάλογο με «τα πρόσωπα του δράματος», εκτενέστατη βιβλιογραφία και ευρετήριο ονομάτων.