ΝΙΚΟΣ ΨΙΛΑΚΗΣ

   

   Ο Νίκος Ψιλάκης είναι δημοσιογράφος, φωτογράφος και συγγραφέας πολλών λογοτεχνικών, ιστορικών και λαογραφικών βιβλίων. Έχει τιμηθεί με πολλές διακρίσεις και βραβεία, ανάμεσα στα οποία είναι το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το έργο του «Μοναστήρια Και Ερημητήρια Της Κρήτης» και το βραβείο Νίκος Καζαντζάκης για την προσφορά του στα γράμματα. Έργα του έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Έργα: «Κρήτης Θεοί» (Καρμάνωρ), «Μερική Άποψη» (1977, Ιδιωτ. έκδοση), «Ο Κουτσός Θεός» (1985, Σφακιανός), «Τα Μοναστήρια Της Κρήτης» (1986, Τράπεζα Κρήτης), «Μονή Τοπλού» (1988, Σφακιανός), «Βυζαντινές Μνήμες Της Κρήτης» (1994, Καρμάνωρ), «Το Βυζαντινό Μοναστήρι Της Κέρας» (1995, Καρμάνωρ), «Βυζαντινές Εκκλησίες Και Μοναστήρια Της Κρήτης» (1995, Καρμάνωρ), «Μίνως Ο Βασιλιάς Της Κρήτης» (1997, Καρμάνωρ), «Η Γκουβερνιώτισσα» (1997, Ιδιωτ. έκδοση), «Το Ελαιόλαδο» (1999, Καρμάνωρ), «Κρητική Παραδοσιακή Κουζίνα» (2001, Καρμάνωρ), «Μοναστήρια Και Ερημητήρια Της Κρήτης» (2002, Καρμάνωρ), «Ελαίας Στέφανος» (2003, Καρμάνωρ), «Οίνου Πόντος» (2004, Καρμάνωρ), «Λαϊκές Τελετουργίες Στην Κρήτη» (2005, Καρμάνωρ), «Δύο Φεγγάρια Δρόμο» (2013, Καρμάνωρ), «Πολυφίλητη» (2015, Καρμάνωρ), «Και Οι Θάλασσες Σωπαίνουν» (2018, Καρμάνωρ), «Η Κραυγή Των Απόντων» (2021, Καρμάνωρ). Συμμετοχές σε συλλογικά έργα: «Η Ελιά Και Το Λάδι Στον Χώρο Και Τον Χρόνο» (2004, Ακαδημία Αθηνών), «Ο Νίκος Καζαντζάκης Και Η Πολιτική» (2019, Καστανιώτης).

  Ποια ήταν η πηγή έμπνευσης για το βιβλίο σας «Η Κραυγή Των Απόντων;

- Η ζωή με τις τεθλασμένες διαδρομές της. Και η ιστορία με τις δικές της τεθλασμένες διαδρομές. Δεν είναι λίγες οι φορές που ξεκινάς γι’ αλλού κι αλλού φτάνεις. Συγκινήθηκα όταν άκουσα για τους απρόσμενους έρωτες ανάμεσα σε ανθρώπους που προέρχονταν από άλλες κουλτούρες και μιλούσαν διαφορετικές γλώσσες και συγκλονίστηκα όταν έμαθα την ιστορία ενός πατέρα που βρέθηκε αντιμέτωπος με τον γιο του στον πόλεμο. Κάπως έτσι άρχισε ένα ακόμη ταξίδι στα άδυτα της ανθρώπινης ψυχής. Προσπάθησα πολύ να κατανοήσω τα συναισθήματα, τις εσωτερικές συγκρούσεις, τις πορείες των ανθρώπων. Η έμπνευση ήρθε αργότερα, θα έλεγα καλύτερα ότι αναδύθηκε μέσα από διαδικασίες που δεν ήταν εύκολο να τις ελέγξω, όπως δεν είναι και εύκολο να τις περιγράψω.   

 

- Θέλετε να μεταφέρετε κάποιο μήνυμα και ποιο είναι αυτό;

- Το μήνυμα το διαμορφώνει ο αναγνώστης. Τον θεωρώ συν-δημιουργό και συνοδοιπόρο. Πιστεύω ακράδαντα ότι ένα λογοτεχνικό έργο ολοκληρώνεται μόνο μετά την ανάγνωσή του. Ο αναγνώστης μπορεί να ξεπερνά τις προθέσεις του συγγραφέα, να προσδίδει και άλλα νοήματα στο κείμενο, να διαλέγεται με τους ήρωες, να ανατρέχει σε δικές του εμπειρίες, να τις αναπλάθει ή και να αποκτά καινούργιες. Η διαδικασία αυτή με γοητεύει ως συγγραφέα! Συχνά, όμως, είμαι και ο ίδιος αποδέκτης μηνυμάτων κι αυτά προκύπτουν μέσα από τη διαδικασία της συγγραφής. Ίσως είναι η ιστορία εκείνη που τα στέλνει, ίσως η ζωή με τα σκαμπανεβάσματα και τα απρόοπτά της, ίσως και η προσπάθεια να κοιτάξουμε το παρόν μέσα από το πρίσμα του παρελθόντος.

- Απαιτήθηκε έρευνα για την συλλογή στοιχείων και πόσο διήρκεσε αυτή;

- Και βέβαια χρειάστηκε έρευνα! Δεν μπορεί ο συγγραφέας να αναφέρεται σε μια εποχή και να μην τη γνωρίζει. Και δεν αρκεί να γνωρίζει απλώς τα ιστορικά γεγονότα, τα απαραίτητα για τη σκιαγράφηση της καθημερινότητας των ανθρώπων, πώς ντύνονταν, ας πούμε, ή πώς συμπεριφέρονταν. Καθρέφτης είναι το μυθιστόρημα, αναπαράσταση, που πρέπει να γίνεται με ακρίβεια για να είναι πειστική. Κάθε φορά που προσπαθώ να αναπλάσω τις εποχές που αποτελούν καμβά των αφηγήσεών μου νιώθω βαθιά την ανάγκη να ανοίγω τις πόρτες των σπιτιών, να ξεσκεπάζω τις χύτρες, να μυρίζομαι, να κάθομαι στα τραπέζια των ανθρώπων, να γεύομαι το φαγητό τους, να ακούω τις ιστορίες τους, να παρακολουθώ την εκφορά του λόγου τους, να μοιράζομαι τα συναισθήματά τους, να μελετώ τη νοοτροπία τους. Η έρευνα αυτή δεν απαιτεί μονάχα μελέτη ή αναδίφηση των πηγών αλλά και βαθύτερη διείσδυση στους εσώτατους κόσμους. Στο τελευταίο μυθιστόρημα, στην "Κραυγή των Απόντων", χρειάστηκε να ακούσω αφηγήσεις απογόνων, να διαβάσω επιστολές και ανέκδοτα ημερολόγια, να μελετήσω φωτογραφίες. Αυτή η μελέτη με οδήγησε στην πληρέστερη γνώση της ιστορίας και, τελικά, σε μια μέθεξη, σε μια ουσιαστικότερη κατανόηση των ανθρώπων από τους οποίους έπρεπε να αντλήσω εμπνεύσεις και υλικό για να σχεδιάσω τους δικούς μου ήρωες. Πρόκειται για μια διαδικασία που χρειάζεται πολύ χρόνο. Και μεγάλη προσπάθεια.

- Όλοι οι χαρακτήρες του βιβλίου είναι «ξεχωριστοί». Ο Φίλιππος θα μπορούσε να διεκδικήσει την ευτυχία στη ζωή του πιο έντονα; Με μεγαλύτερη επιμονή;

- Πιθανώς ναι, αλλά τότε το μυθιστόρημα θα ήταν άλλο. Δεν νομίζω ότι ο συγκεκριμένος ήρωας θα μπορούσε να δράσει διαφορετικά, δεν θα του ταίριαζε. Κάθε άνθρωπος αντιμετωπίζει τα πράγματα με τον δικό του τρόπο κι αυτός ο τρόπος αποτελεί συνάρτηση εσωγενών και εξωγενών παραγόντων. Ο σχεδόν παραληρηματικός μονόλογος του Φίλιππου στο τέλος του βιβλίου αποτελεί κατά κάποιο τρόπο μια ενδοσκόπηση, μια αναζήτηση της δικής του αλήθειας μέσα από τις αλήθειες των άλλων. Στη διαρκή πάλη με τη συνείδησή του επιστρατεύει τη διαίσθηση. Ε, δεν είναι και εύκολο να αποκαλύπτεις τα πράγματα όταν είναι πια πολύ αργά για να αλλάξουν.

- Ο Γιάνναρος είναι κακός που ξέρει καλά τι κάνει, ένας άνθρωπος που ζηλεύει την ευτυχία των άλλων ή ένας ανόητος που ό,τι δεν μπορούσε να κατανοήσει φρόντιζε να το «μικρύνει» και να το φέρει στα δικά του μέτρα;

- Έχω γνωρίσει ανθρώπους σαν τον Γιάνναρο. Τον έχω πλάσει με υλικά που άντλησα από την ίδια τη ζωή. Άνθρωποι σαν τον Γιάνναρο έχουν μια δική τους οπτική και μια τάση να προσκολλούνται σε ισχυρά πρόσωπα πιστεύοντας ότι έτσι αποκτούν και τα ίδια δύναμη. Δεν θέλω να πω αν είναι καλοί ή κακοί, κάποτε τα όρια ανάμεσα στις έννοιες είναι ασαφή, κάποτε μετακινούνται προς τη μια ή την άλλη πλευρά. Κάποτε όμως αλλάζουν οι συγκυρίες, όπως αλλάζουν και οι συνθήκες της καθημερινότητας, κάποτε ένας συνηθισμένος άνθρωπος μπορεί να ξεπεράσει το μέτρο, να αναβαπτιστεί και τότε να αναδυθεί από μέσα του ένας άλλος κόσμος, ίσως και ένας άλλος εαυτός. Θυμηθείτε την κατάληξη του Γιάνναρου. Στη συνείδηση της μικρής κοινωνίας ίσως να μείνει τελικά μονάχα το ηρωικό τέλος του.

 

- Το ιστορικό υπόβαθρο θεωρείτε ότι είναι γνωστό ή έχει υποστεί και αυτό τη συσκότιση που έχουν υποστεί και άλλα ιστορικά γεγονότα, με αποτέλεσμα να διδασκόμαστε μια «κολοβή» εκδοχή της Ιστορίας;

- Τεράστιο το κεφάλαιο που ανοίγετε! Ποια Ιστορία διδασκόμαστε τελικά, ποια Ιστορία αφηγούμαστε και πώς την αφηγούμαστε, κάτω από ποιες συνθήκες διαμορφώνονται οι εθνικές αφηγήσεις, ποιες σκοπιμότητες εκφράζονται μέσα από τη λεγόμενη Δημόσια Ιστορία, τι ανασύρουμε από το χτες και τι προσπαθούμε να βυθίσουμε στη λήθη. Το ιστορικό υπόβαθρο του βιβλίου παραμένει ελάχιστα γνωστό παρά το γεγονός ότι έχουν τελευταία κυκλοφορήσει μερικές ενδιαφέρουσες μελέτες (π.χ. του Γ. Αλεξάτου). Ο Εθνικός Διχασμός είναι μια πληγή που αιμορροεί όταν κάποιος την ξύσει.

- Η λογοτεχνία μπορεί να είναι μια κοινωνική πράξη;

- Κατ' εξοχήν κοινωνική πράξη. Τα λογοτεχνικά έργα είναι τέκνα της εποχής τους και δεν εξελίσσονται σε ιστορικό και κοινωνικό κενό· αντανακλούν ιδεολογίες και νοοτροπίες, αποτυπώνουν ιδανικά και αξίες, αποτελούν συνόψεις και μικρογραφίες του κόσμου. Ακόμη και τα έργα που αναφέρονται σε προηγούμενες εποχές, όπως το ιστορικό μυθιστόρημα, εκφράζουν, ανάμεσα στα άλλα, και τη σχέση του κοινωνικού περιβάλλοντος με το παρελθόν. Με λίγα λόγια, η λογοτεχνία αποτελεί καθρέπτη όχι μόνο της εποχής στην οποία αναφέρεται αλλά πρωτίστως της εποχής στην οποία δημιουργείται. Και δεν είναι καθόλου τυχαίες οι όλο και περισσότερες διεπιστημονικές προσεγγίσεις της. Ιστορία, φιλοσοφία, φιλολογία, κοινωνιολογία, ψυχολογία, μέχρι και θετικές επιστήμες είδα τελευταία να αναζητούν τρόπους ερμηνείας του λογοτεχνικού φαινομένου. Διαβάζω λογοτεχνικά έργα από όλον τον κόσμο και αυτό με οδηγεί στη βαθύτερη κατανόηση άλλων κοινωνικών και τελικά στην καλύτερη κατανόηση τόσο της δικής μου όσο και, γενικότερα, του Ανθρώπου. Η λογοτεχνία μπορεί να επινοεί και να συνθέτει δικές της πραγματικότητες αλλά τις συνθέτει με υλικά που αντλεί από το κοινωνικό περιβάλλον σχηματοποιώντας πρότυπα και αναδεικνύοντας αφανείς ή λιγότερο φωτισμένες πλευρές της ζωής.   

 - Πότε καταλάβατε ότι θέλετε να γίνετε συγγραφέας;

- Μα... δεν ξέρω αν το κατάλαβα! Μόνο του ήρθε. Έγραφα από μικρός.

- Ποια ήταν τα συναισθήματα που νοιώσατε, όταν πήρατε τυπωμένο το πρώτο σας έργο;

- Ήμουν 20 χρονών. Πρωτόλεια ποιήματα. Έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε.  

 

- Τι συμβαίνει στους ήρωες των βιβλίων σας, όταν τελειώνει η συγγραφή;

Συνεχίζουν το ταξίδι τους. Πορεύονται σε άγνωστα μονοπάτια, συνομιλούν με άλλους ήρωες, συνομιλούν με όσους αναγνώστες τους θυμούνται ή τους ανακαλύπτουν. Κι εγώ τους ακολουθώ, έχω περάσει τόσο χρόνο μαζί τους. Πολλές φορές έχω την αίσθηση ότι μεταφέρονται από τον φαντασιακό κόσμο στον πραγματικό.  

- Έχετε βιώσει συναισθήματα παρόμοια με αυτά των ηρώων σας;

- Όχι όλων των ηρώων. Κι εδώ είναι τα δύσκολα. Εκείνους τους «άλλους» πρέπει να κατανοήσω καλύτερα. Όσο κι αν φαίνεται παράξενο, συχνά συμβαίνει και το αντίθετο: Βιώνω τα συναισθήματα μέσα από τις ψυχικές καταστάσεις των ηρώων μου.  

- Ποιος είναι ο πρώτος αναγνώστης των κειμένων σας;

- Δυο γυναίκες. Η Μαρία και η Έφη. Σύντροφος και κόρη. Χωρίς τη γνώμη τους δεν... κάνω βήμα!

- Ποιος είναι ο ιδανικός αναγνώστης για σας;

- Εκείνος για τον οποίο είμαι... ο ιδανικός συγγραφέας! Και επειδή ιδανικά πράγματα δεν υπάρχουν ή, έστω, σπανίζουν, έμαθα να αποδέχομαι τους ανθρώπους όπως ακριβώς είναι, να μην τους ψηλώνω και, πολύ περισσότερο, να μην τους χαμηλώνω. Αν το δεις έτσι μπορεί και να συμπεράνεις ότι ιδανικός αναγνώστης μπορεί να γίνει ο καθένας.

- Γράφοντας, έχετε ανακαλύψει πράγματα για τον εαυτό σας;

- Και γράφοντας και διαβάζοντας κείμενα άλλων. Σπουδή είναι η λογοτεχνία και, κυρίως, το μυθιστόρημα.

- Υπήρξε κάτι στη διάρκεια της συγγραφής που σας ανέτρεψε κάποια πεποίθηση;

Πολλά. Ακόμη και για το ιστορικό περιβάλλον. Προσπαθώντας να κατανοήσω τον Άνθρωπο έμαθα να κατανοώ καλύτερα την ιστορία και το αντίστροφο. Προσπαθώ να αναζητώ προθέσεις, να λύνω αινίγματα και να μελετώ με μεγαλύτερη οξυδέρκεια όσα συνέβησαν σε άλλες εποχές ή όσα συμβαίνουν σήμερα. Γιατί, ας μην γελιόμαστε, ακόμη και ένας συγγραφέας που ασχολείται με περασμένες εποχές έχει το παρόν στο μυαλό του. Το σήμερα και το αύριο. 

- Σας αρέσει να συνομιλείτε με τους αναγνώστες σας;

Ω, ναι! Κάποτε υπήρξε μια πρόταση από αναγνώστες να περπατήσουμε μαζί σε περιοχές στις οποίες εκτυλίσσεται η πλοκή ενός μυθιστορήματος. Βρήκα εξαιρετική την ιδέα, άσχετα με το ότι δεν πραγματοποιήθηκε (η πανδημία γαρ...) Οι τηλεφωνικές συζητήσεις όμως έγιναν αιτία να δω τη δική μου δουλειά με τα μάτια των άλλων.

 

- Σε συζητήσεις με αναγνώστες, έτυχε να σας «υποδείξουν» πτυχές του έργου σας, που εσείς δεν είχατε φανταστεί ότι υπάρχουν;

Και βέβαια. Το ένιωσα ιδιαίτερα όταν συζητούσα σε λέσχες ανάγνωσης. Σε πολλές από αυτές τις λέσχες γίνεται εξαιρετική δουλειά. Διαβάζουν, κριτικάρουν, ανατέμνουν το κείμενο.

- Έχετε κερδίσει σημαντικά βραβεία. Τι σημαίνουν αυτές οι βραβεύσεις για εσάς;

Ευθύνη! Απέναντι στον εαυτό μου, αλλά και απέναντι στους ανθρώπους που με τίμησαν.

- Υπάρχει κάποιος συγγραφέας που θεωρείτε ότι σας επηρέασε;

Δεν ξέρω, ειλικρινά δεν ξέρω! Συνήθως αυτά τα εντοπίζει η κριτική. Όλοι κουβαλάμε μέσα μας τις εμπειρίες και τα διαβάσματά μας.

- Είναι εύκολη ή δύσκολη διαδικασία η συγγραφή και τι είναι το γράψιμο για σας;

Πάντα προηγείται η περίοδος της επώασης, που συνήθως είναι μακρά. Πρώτα εγγράφονται οι ιστορίες στον άυλο χάρτη της φαντασίας, εκεί σχηματοποιούνται κι εκεί ωριμάζουν. Ας πούμε ότι αυτό είναι το θεμέλιο ενός μυθιστορήματος. Όσο πιο στέρεο είναι τόσο πιο εύκολη γίνεται η διαδικασία της συγγραφής. Ωστόσο, γνωρίζω καλά, όπως γνωρίζουν και οι ήρωές μου, ότι όλα μπορούν να ανατραπούν στην πορεία και όλα να αλλάξουν. Είναι μια γοητευτική διαδικασία η συγγραφή, μια περιπέτεια που δεν γνωρίζεις ούτε την αρχή ούτε το τέλος της.

- Αν και είναι πολύ νωρίς ακόμη, το βιβλίο κυκλοφόρησε πριν λίγους μήνες, ετοιμάζετε κάτι άλλο; Έχετε «υλικό» έτοιμο στο συρτάρι σας;

Πάντα υπάρχει υλικό και πάντα υπάρχουν ιδέες. Το επόμενο βιβλίο μου θα είναι μια εμπλουτισμένη επανέκδοση των «Λαϊκών Τελετουργιών», έργο με λαογραφικό - ανθρωπολογικό περιεχόμενο που παραμένει εξαντλημένο τώρα και δεκαπέντε χρόνια. Το επόμενο λογοτεχνικό είναι στη φάση του σχεδιασμού, ας πούμε της κυοφορίας. Είναι αδύνατο να μιλήσω γι’ αυτό πριν τη ολοκλήρωσή του. Στο ξεκίνημα της συζήτησής μας είπα μια φράση, πιθανώς να τη θυμάστε: «Δεν είναι λίγες οι φορές που ξεκινάς γι’ αλλού κι αλλού φτάνεις». Το ίδιο ισχύει και για τη διαδικασία της συγγραφής.

Σας ευχαριστώ πολύ!