ΚΑΝΗ ΚΑΡΑΒΑ

     Γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Φτελιά της Δράμας. Σπούδασε δημοσιογραφία και δημοσιολογία. Από το 1982 εργάστηκε στις Βρυξέλλες, στο τμήμα πληροφόρησης και επικοινωνίας της Γενικής Διεύθυνσης Ανταγωνισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Έργα της: «Το Ποτάμι Με Τα Καραγάτσια» (2002, Γκοβόστης), «Σχήμα Οξύμωρον Ή Η Λίζα Και Τα Περίεργα Μαρούλια» (2004, Καστανιώτης/ 2013, Κέδρος), «Ένας Αιώνας… Μια Στιγμή» (2010, Κέδρος), «Το Πείραμα Του Χαμένου Χρόνου» (2011, Κέδρος) «Το Τέρας Μέσα Τους» (2021, Κέδρος).

     Ποια ήταν η πηγή έμπνευσης για το βιβλίο σας «Το Τέρας Μέσα Τους»;

     Θέλησα να μάθω περισσότερα για μια από τις πιο μελανές σελίδες της Ιστορίας, να κατανοήσω πώς επωάσθηκε ο ναζισμός, πώς επικράτησε και εδραιώθηκε, γιατί η απόφαση εξολόθρευσης των εβραίων ανάχθηκε σε κεντρική επιλογή των ναζί. Έτσι, προέκυψαν ένα σωρό ερωτήματα που ζητούσαν απάντηση. Γιατί ο γερμανικός λαός δεν προέβαλε ισχυρή αντίσταση, γιατί απέτυχε η Δημοκρατία της Βαϊμάρης, τι οδήγησε έναν ολόκληρο λαό στη σιωπή και την ανοχή απέναντι σε ένα αποκρουστικό καθεστώς, γιατί δεν αντέδρασε απέναντι στις φρικαλεότητες, πώς ένα μεγάλο μέρος της γερμανικής κοινωνίας συνεργάστηκε με τους ναζί. Μέσα από όλα αυτά τα ερωτήματα αποκρυσταλλώθηκε η ιδέα, δημιουργήθηκαν οι διάφοροι χαρακτήρες και οριοθετήθηκε ο χώρος. Αθήνα, Παρίσι, Βερολίνο.

 

          Απαιτήθηκε έρευνα για να προχωρήσετε στη συγγραφή;

     Όταν ξεκινάς να γράφεις ένα μυθιστόρημα συχνά απαιτείται έρευνα. Ειδικά αν δεν γνωρίζεις τίποτα για το σκηνικό μέσα στο οποίο θα κινηθούν οι ήρωές σου, γιατί οι αναγνώστες περιμένουν να μεταφερθούν στο συγκεκριμένο περιβάλλον και οι ήρωες να είναι αληθοφανείς. Η έρευνα έχει αυτόν ακριβώς το σκοπό:Να αποδώσει στους αναγνώστες τον κόσμο που περιγράφεις, όσο το δυνατόν καλύτερα. Και θέλει μέτρο, γιατί έχουμε την τάση να θέλουμε να ενσωματώσουμε όλη την πληροφορία που αντλούμε από πηγές. Αν το κάνουμε, θα καταλήξουμε να πνίξουμε την ιστορία μας, ενώ θα πρέπει να είναι η κύρια εστίαση, η δε έρευνα θα πρέπει να την υποστηρίζει, όχι να την πνίγει. Το ιστορικό μυθιστόρημα αποτελεί μίξη πραγματικών και φανταστικών γεγονότων και χαρακτήρων. Η ενσωμάτωση όχι μόνο των πραγματικών γεγονότων, αλλά και των κοινωνικών συνθηκών της αντίστοιχης περιόδου, απαίτησε χρόνο και ιδιαίτερη προσοχή. Η οριοθέτηση, η γνώση του περιβάλλοντος χώρου, αλλά και του χρόνου, μου επέτρεψαν να ενσωματώσω λεπτομέρειες με όσο πιο οργανωτικό τρόπο μπορούσα και με τη μέγιστη δυνατή ακρίβεια.

Η κύρια πηγή μου ήταν βιβλία, ντοκιμαντέρ, οι βιβλιοθήκες, φωτογραφίες και τέλος το διαδίκτυο.  

 

     Στο θέμα των εγκλημάτων του ναζισμού, υπάρχει συλλογική ευθύνη του γερμανικού λαού που «επέτρεψε» να συμβούν όλα αυτά τα αποτρόπαια γεγονότα;

     Είναι σαφώς ένα ηθικό ερώτημα. Είμαι υπεύθυνος για πράξεις στις οποίες δεν πήρα μέρος; Όποια κι αν είναι η απάντησή μας σε αυτό το ερώτημα, κανενός είδους ηθικοί, ατομικοί και προσωπικοί κανόνες συμπεριφοράς δεν θα είναι ποτέ ικανοί να μας απαλλάξουν από την συλλογική ευθύνη. Η ευθύνη για πράγματα που δεν έχουμε κάνει, αλλά και για τις επιπτώσεις τους, είναι το τίμημα που πληρώνουμε για το γεγονός ότι δεν ζούμε μόνοι, αλλά είμαστε μέλη μιας κοινωνίας και ότι η ικανότητα του πράττειν, που εν τέλει είναι η κατ’ εξοχήν πολιτική ικανότητα, μπορεί να υπάρξει μόνο στο πλαίσιο μιας από τις πολλές και πολύπλευρες μορφές της ανθρώπινης κοινότητας, όπως το είχε θέσει σε συνέντευξή της σχετικά πρόσφατα η Χάνα Άρεντ.

 

Πώς αντιμετωπίζουν σήμερα οι Γερμανοί αυτή τη μαύρη και πρόσφατη σελίδα της Ιστορίας του λαού τους;

Δεν είμαι σε θέση να το γνωρίζω. Υποθέτω ότι χωρίς να αισθάνονται ένοχοι, γιατί άλλο η ευθύνη και άλλο η ενοχή που αναφέρεται σε συγκεκριμένες πράξεις, νιώθουν ακόμη το βάρος των γεγονότων.

 

     Μπορεί η λογοτεχνία να δρομολογήσει αλλαγές σε κοινωνικό επίπεδο;

     Η λογοτεχνία σίγουρα συμβάλλει στη βελτίωση της κοινωνίας και των ατόμων που τη συνθέτουν, αναπτύσσοντας την αισθητική αντίληψη, το κριτικό πνεύμα και την αυτογνωσία. Μπορεί να συμβάλλει επίσης σε ένα βαθύτερο επίπεδο σκέψης και αντίληψης των πραγμάτων που βλέπουμε, ακούμε και νιώθουμε στην καθημερινότητά μας. Μας δίνει το πλεονέκτημα της καλύτερης επικοινωνίας και της συμμετοχής στην κοινωνία. Μας βοηθά να κατανοήσουμε πώς σκέφτονται οι άλλοι, άνθρωποι από διαφορετικές χώρες, να ξεπεράσουμε τα εμπόδια του χρόνου και του τόπου και να εξερευνήσουμε μέρη που υπάρχουν μόνο στη φαντασία μας, να γνωρίσουμε άλλους πολιτισμούς, να γίνουμε πιο ανεκτικοί. Η λογοτεχνία είναι αθάνατη παρότι σήμερα πολλοί διανοούμενοι μιλούν για το θάνατό της.

 

     Πότε καταλάβατε ότι θέλετε να γίνετε συγγραφέας;

     Η επιθυμία μου να γράψω εκδηλώθηκε πολύ νωρίς, τόσο νωρίς που δεν θυμάμαι ακριβώς. Ήταν η στιγμή που διάβασα το πρώτο παραμύθι. Τότε άρχισε το συναρπαστικό ταξίδι που δεν είχε τέλος. Γιατί η επιθυμία για γραφή πηγάζει από το πάθος για το διάβασμα, για την επαφή με τα βιβλία, αυτό το μαγευτικό ταξίδι σε τόπους άγνωστους που λαχταράς να εξερευνήσεις. Είναι ένα μυστήριο η γραφή, παρατείνει την ανάγνωση, αντλεί από αυτήν και σιγά σιγά αρχίζει να δημιουργεί ιστορίες, να δίνει ζωή σε χαρακτήρες, να εφευρίσκει τους δικούς της διαλόγους, να ανακαλύπτει νέα μέρη, να παίζει με τη μουσικότητα των λέξεων, να μοιράζεται συναισθήματα.

Το διάβασμα είναι το πάθος μου, η γραφή είναι επιθυμία.

 

     Ποια ήταν τα συναισθήματα που νοιώσατε, όταν πήρατε τυπωμένο το πρώτο σας έργο;

     Συγκίνηση, σίγουρα. Δεν μπορώ όμως να πω ότι ένιωσα περήφανη, ίσως επειδή δεν μου δόθηκε χρόνος να το διορθώσω, να δείξω ότι έχω πραγματικά δουλέψει πάνω σ’ αυτό. Αν και ποτέ δεν ένιωσα πραγματικά περήφανη, για κανένα βιβλίο μου.Κάθε φορά που το έπιανα στα χέρια μου, σκεφτόμουν «θα μπορούσε να είναι και καλύτερα». Νιώθω πάντα αμηχανία όταν μου λένε «το βιβλίο σας μου άρεσε πολύ» επειδή πιστεύω ότι δεν μόχθησα όσο έπρεπε, δεν ίδρωσα, δεν ξενύχτησα αρκετά. Στο δεύτερο βιβλίο μπορώ να πω ότι ένιωσα χαρά, πραγματική χαρά.

 

     Τι συμβαίνει στους ήρωες των βιβλίων σας, όταν τελειώνει η συγγραφή;

     Στην αρχή η σχέση παραμένει δυνατή.Έχοντας ζήσει μαζί τους αρκετό διάστημα, αποτελούν μέρος της καθημερινότητάς μου. Δεν μπορώ να τους αποβάλω ούτε από τη ζωή ούτε από τη σκέψη μου. Καθώς τους έχω πλάσει, έχω την εικόνα τους συνεχώς μπροστά μου. Με την πάροδο του χρόνου αυτή ξεθωριάζει, χωρίς όμως να σβήνει εντελώς. Υπάρχουν πάντα εκεί, στο παρελθόν, σαν μακρινοί συγγενείς που μετανάστευσαν και έχω να τους δω καιρό.

 

     Έχετε βιώσει συναισθήματα παρόμοια με αυτά των ηρώων σας;

     Αυτά που γράφω συνήθως βγαίνουν από το βαθύτερο είναι μου. Έχουν αρχειοθετηθεί κάπου εντός μου και τα αντλώ, πολλές φορές ασυνείδητα, άλλες ενσυνείδητα. Ίσως τα βιώματα των ηρώων μου να είναι πιο τραγικά, οι συνθήκες πολύ πιο δύσκολες, τα συναισθήματά τους όμως τα νιώθω εκείνη τη στιγμή που γράφω, τα βιώνω ταυτόχρονα με αυτούς, σε μικρότερη ένταση, αλλά ναι, τα ζω.

 

     Σας μοιάζει κάποιος από τους ήρωες σας; Αγαπάτε κάποιον ιδιαίτερα;

     Όλοι οι ήρωές μου έχουν στοιχεία τόσο από μένα όσο και από ανθρώπους που γνωρίζω, από αυτούς που παρατηρώ στην καθημερινότητά μου.Καθώς κάθε χαρακτήρας είναι πολυσχιδής, με την έννοια ότι συγκεντρώνει διαφορετικά και πολλές φορές, αντικρουόμενα στοιχεία, δεν θα μπορούσα να τον ταυτίσω εντελώς, ούτε με μένα ούτε και με κανέναν από τον περίγυρό μου. Όσο για το δεύτερο σκέλος της ερώτησης, τους αγαπώ όλους το ίδιο, είτε είναι κύριοι είτε δευτερεύοντες χαρακτήρες, είτε είναι καλοί ή κακοί. Άλλωστε τους έχω πλάσει για να είναι καλοί στο ρόλο τους, πώς θα μπορούσα να τους ξεχωρίσω;

 

     Ποιος είναι ο πρώτος αναγνώστης των κειμένων σας;

     Φίλες και φίλοι. Συζητώ τις υποδείξεις, τις παρατηρήσεις τους και πολλές φορές τις ακολουθώ. Βλέπουν αυτό που μου διαφεύγει. Μια μικρή λεπτομέρεια, όπως το είδος ενός υφάσματος, ένα παράταιρο αντικείμενο, που είναι όμως σημαντική λεπτομέρεια γιατί κάθε συγγραφέας θέλει να προσφέρει στους αναγνώστες του τεκμηριωμένα στοιχεία. Είναι πολύτιμη βοήθεια και περιμένω πάντα με αγωνία τη γνώμη τους.

 

     Ποιος είναι ο ιδανικός αναγνώστης για σας;

     Ποιος είναι τελικά ο καλός αναγνώστης; Ένας μελετητής που έχει διαβάσει όλους τους κλασικούς, ένας βιβλιοφάγος που διαβάζει τα πάντα, ακόμη και τις διαφημίσεις, ένας οργανωμένος άνθρωπος που καταβροχθίζει ένα βιβλίο τη βδομάδα, ένας αναλυτής του γραπτού λόγου; Με λίγα λόγια ο καθένας μπορεί να είναι καλός αναγνώστης, αυτό δεν μπορεί να κριθεί. Έχει σχέση με το υπόβαθρο, με τις προσωπικές ιστορίες, με τη ζωή του καθενός μας. Κατά τη γνώμη μου ένας καλός αναγνώστης είναι αυτός που μπορεί να δεχθεί οποιοδήποτε έργο χωρίς να κρίνει από την εμφάνιση, τον τίτλο, το εξώφυλλο, το είδος ή τις πρώτες του λέξεις.

 

     Γράφοντας, έχετε ανακαλύψει πράγματα για τον εαυτό σας;

     Ναι, πολλά. Η γραφή είναι σαν ένα είδος ψυχανάλυσης. Γράφεις κάτι και ξαφνικά μένεις εκεί, εμβρόντητη και προσπαθείς να το αναλύσεις. Από πού ξεφύτρωσε τώρα αυτό; Από το πιο βαθύ υποσυνείδητο, από κάποια ξεχασμένη ανάμνηση, από κεκαλυμμένη δυσφορία, από υπερχειλίζουσα ευφορία; Καλείσαι να το αποκωδικοποιήσεις, γιατί είναι πρωταρχική ανάγκη να γνωρίζεις γιατί το γράφεις, από ποια βαθύτερη ανάγκη πηγάζει.

 

     Υπήρξε κάτι στη διάρκεια της συγγραφής που σας ανέτρεψε κάποια πεποίθηση;

     Δεν μπορώ να πω με βεβαιότητα αν οι κατά καιρούς αναθεωρήσεις σε πεποιθήσεις και πιστεύω, οφείλονται στη συγγραφή ή είναι επακόλουθο εμπειριών ή/και ηλικιακής ωριμότητας. Σίγουρα με επηρέασε, αναμφισβήτητα με δίδαξαν οι χαρακτήρες μου, χωρίς αμφιβολία ελέγχω καλύτερα τον παρορμητισμό μου μελετώντας τη συμπεριφορά των ηρώων μου. Αν όντως συνέβη, νιώθω ευγνωμοσύνη.

 

     Σας αρέσει να συνομιλείτε με τους αναγνώστες σας;

     Είμαι πάντα έτοιμη για μια ζωηρή συζήτηση μαζί τους και εξίσου έτοιμη να ανατρέψω τις ίδιες μου τις ιδέες, όπως και να μεταφέρω αυτή την τάση για συζήτηση στους χαρακτήρες μου, ακόμη και να τους αποδώσω απόψεις που δεν είναι απαραίτητα δικές μου.Μου αρέσει η ιδέα της ανταλλαγής απόψεων με τους αναγνώστες, να μοιράζομαι τα συναισθήματά τους πάνω στο κείμενο, να συγκεντρώνω τις πρώτες τους εντυπώσεις σχετικά με κάθε νέο μου μυθιστόρημα.

 

     Σε συζητήσεις με αναγνώστες, έτυχε να σας «υποδείξουν» πτυχές του έργου σας, που εσείς δεν είχατε φανταστεί ότι υπάρχουν;

     Ναι, και είναι πάντα μια ευχάριστη έκπληξη. Διαβάζοντας κριτικές είδα ότι πολλές φορές αυτές συνέκλιναν μεταξύ τους. Παραδείγματος χάριν, για «Το Πείραμα του χαμένου χρόνου» ένας φίλος και δυο αναγνώστριες, τις οποίες δεν γνωρίζω προσωπικά, έκριναν ότι τελείωσε απότομα. Με κλόνισε αυτό  σε σημείο να σκέφτομαι, όταν βρω χρόνο, να ασχοληθώ.

 

     Υπάρχει κάποιος συγγραφέας που θεωρείτε ότι σας επηρέασε;

     Πολλοί. Οι μεγάλοι δάσκαλοι είναι πάντα εκεί για να μαθαίνουμε απ’ αυτούς. Ο ένας με δίδαξε ότι το ταλέντο είναι μια επίμονη πειθαρχία και θέλει υπομονή, ο άλλος ότι η μορφή - γραφή και δομή - ενδυναμώνει ή αποδυναμώνει τη μυθοπλασία, ένας τρίτος ότι οι αριθμοί είναι σημαντικοί όσο και η υφολογική δεξιοτεχνία και η αφηγηματική στρατηγική, ότι οι λέξεις είναι πράξεις στην ουσία, ότι ένα αφήγημα, ένα δοκίμιο μπορεί να αλλάξει τον ρου της Ιστορίας, ότι η λογοτεχνία χωρίς ηθική είναι απάνθρωπη.

Αν καλούσα σε συνομιλία όλους τους συγγραφείς που θαυμάζω και στους οποίους χρωστώ πολλά, οι σκιές τους θα μας βύθιζαν στο σκοτάδι, είναι τόσοι πολλοί, αμέτρητοι. Όχι μόνο μου αποκάλυψαν τα μυστικά του συγγραφικού επαγγέλματος, αλλά με βοήθησαν να εξερευνήσω τα βάθη της ανθρώπινης ψυχής, ήταν οι εμψυχωτές σε αυτό που θέλησα να κάνω.Στα βιβλία τους ανακάλυψα ότι ακόμα και στις χειρότερες συνθήκες υπάρχει ελπίδα κι ότι αξίζει να ζούμε έστω και μόνο γι’ αυτό.

 

     Είναι εύκολη ή δύσκολη διαδικασία η συγγραφή και τι είναι το γράψιμο για σας;

     Το να γράφεις ιστορίες δεν είναι ούτε απλό ούτε εύκολο. Οι ιδέες, καθώς μετατρέπονται σε λέξεις, ατονούν πάνω στο χαρτί, οι εικόνες συρρικνώνονται και καλείσαι να τους δώσεις ζωή. Η επιθυμία για γραφή έρχεται και φεύγει, μερικές φορές γίνεται παρορμητική ή απαιτητική, από επιθυμία γίνεται εμμονική ανάγκη, μερικές φορές απομακρύνεται.Ναι, είναι δύσκολο, απαιτεί μόχθο, δουλειά, ξενύχτι, άγρυπνο μάτι. Γιατί, όπως έχει πει πολύ σωστά και ένας Γάλλος συγγραφέας, η γραφή είναι ογδόντα τοις εκατό μόχθος και είκοσι τοις εκατό, δυστυχώς, έμπνευση.

Συγγραφή είναι να μοιράζεσαι τα συναισθήματά σου, να τα μεταδίδεις, να χτίζεις χαρακτήρες, να μιλάς για τη δυστυχία ή την ευτυχία σου, να δημιουργείς πάνω στο χαρτί άγνωστους κόσμους. Να περιγράφεις τα πράγματα με λέξεις ζωντανεύοντάς τα. Να δημιουργείς σύμπαντα. Η συγγραφή θέτει σε κίνηση όλες τις εγκεφαλικές ικανότητες, σκέφτεσαι, κωδικοποιείς, θυμάσαι, επικοινωνείς, οργανώνεσαι, μαντεύεις, γελάς, κλαις, διώχνεις τα άγχη σου.

 

     Αν και είναι πολύ νωρίς ακόμη, το βιβλίο κυκλοφόρησε πριν λίγους μήνες, ετοιμάζετε κάτι άλλο; Έχετε «υλικό» έτοιμο στο συρτάρι σας;

     Υλικό υπάρχει και περιμένει. Σίγουρα αυτό το βιβλίο δεν θα είναι το τελευταίο.

Αγαπητέ κύριε Μουρατίδη, σας ευχαριστώ θερμά για την ευκαιρία που μου δώσατε να μιλήσουμε για το βιβλίο μου.

 

Εγώ σας ευχαριστώ για τη συνέντευξη που μου παραχωρήσατε!