ΤΑ ΟΡΦΑΝΑ ΕΛΛΗΝΟΠΟΥΛΑ ΤΟΥ 1821

ΙΑΚΩΒΟΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ
Εκδόσεις ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
Σελ. 167, Φεβρουάριος 2023

      Σε μια όχι και τόσο γνωστή πτυχή της επανάστασης του 1821, αναφέρεται η ιστορική μελέτη του καθηγητή Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του ΑΠΘ, Ι. Μιχαηλίδη για τα ορφανά παιδιά του αγώνα.

     Την εποχή στην οποία αναφέρεται η μελέτη, δεν υπήρχαν οι κανόνες που θεσπίστηκαν αργότερα και έχουν κάποιες προβλέψεις για μια πιο ανθρώπινη μεταχείριση τόσο των ενόπλων που συλλαμβάνονται αιχμάλωτοι (αν και είναι παγκοίνως γνωστές πολλές περιπτώσεις στις οποίες αυτοί οι κανόνες καταπατήθηκαν βίαια) όσο κυρίως του άμαχου πληθυσμού. «Ο νικητής τα έπαιρνε όλα. Τη χαρά της νίκης αλλά κυρίως τα λάφυρα υλικά και έμψυχα. Ο ηττημένος πάλι, δύσκολα θα μπορούσε να ελπίζει σε κάποια ανθρώπινη μεταχείριση. Οι άνδρες κατά κανόνα σφαγιάζονταν, ενώ οι γυναίκες και τα μικρά παιδιά συνήθως πωλούνταν στα σκλαβοπάζαρα, όταν δεν κατέληγαν στα χαρέμια […] Αυτή η άγρια και πρωτόγονη συμπεριφορά υπήρξε γενεσιουργό αίτιο οξύτατων κοινωνικών ζητημάτων, με βασικό εκείνο των δεκάδων χιλιάδων ορφανών παιδιών τα οποία κυκλοφορούσαν ρακένδυτα και πεινασμένα αλλά κυρίως χωρίς ελπίδα, αδυνατώντας να εντοπίσουν τους γονείς τους».

     Ο Ιωάννης Καποδίστριας, όταν ακόμη υπηρετούσε στην τσαρική αυλή, είχε εντοπίσει το πρόβλημα και προσπαθούσε να βοηθήσει να έχουν μια καλύτερη τύχη μέσα από την απόκτηση παιδείας τα ορφανά ελληνόπουλα, που βρίσκονταν διασκορπισμένα σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. «Μόνο στη Γενεύη κάλυπτε με πόρους του Ταμείου των Ορφανών, τις δαπάνες για τη μόρφωση τριάντα Ελληνοπαίδων, ενώ στην Ιταλική Χερσόνησο κάλυπτε τα έξοδα για την εκπαίδευση άλλων 117 Ελληνόπουλων». Το ενδιαφέρον του κορυφώθηκε όταν έφθασε στην Ελλάδα και ήρθε αντιμέτωπος με τη δραματική κατάσταση στην οποία είχαν οδηγήσει μεγάλο μέρος του πληθυσμού οι στρατιωτικές επιχειρήσεις του Ιμπραήμ.

     Η μελέτη αυτή όμως, δεν επικεντρώνεται στις ενέργειες του ούτως ή άλλως φτωχού και παραπαίοντος ελληνικού κράτους, αλλά σε δράσεις που ανέλαβαν ξένες, κυρίως αμερικανικές ιεραποστολές ή και μοναχικοί ιεραπόστολοι. Οι οποίοι με πείσμα και αφοσίωση, αν και έπρεπε να δρουν σε ένα «εχθρικό» περιβάλλον, συγκέντρωσαν και περιέθαλψαν ορφανά από περιοχές που γνώρισαν την ολοκληρωτική καταστροφή, όπως η Χίος, η Νάουσα, τα Ψαρά και το Μεσολόγγι. (Να θυμίσω εδώ ότι με βασιλικά διατάγματα, το Μεσολόγγι ανακηρύχτηκε σε Ιερή Πόλη το 1937 και η Νάουσα σε Ηρωική Πόλη το 1955). Με τη βοήθεια γενναίων και φιλάνθρωπων καπετάνιων αμερικανικών πλοίων που περιέπλεαν τη Μεσόγειο, κατάφεραν να στείλουν πολλά από αυτά στην ανατολική ακτή των ΗΠΑ, όπου βρήκαν θαλπωρή και υποστήριξη. Έτσι μπόρεσαν γρήγορα να σταθούν στα πόδια τους και να φοιτήσουν σε εμβληματικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, όπως το Amherst College, το Harvard και το Yale. Πολλά από αυτά, αν και βρέθηκαν σε υψηλές θέσεις στην αμερικανική διοίκηση και τις ένοπλες δυνάμεις, δεν ξέχασαν ποτέ την καταγωγή τους κι αποτέλεσαν συνδετικό κρίκο ανάμεσα στο ελληνικό και αμερικανικό έθνος.

     Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του Γιώργου Περδικάρη. Αφού σώθηκε από το ολοκαύτωμα της Νάουσας, μετέβη στις ΗΠΑ με τη μεσολάβηση αμερικανών ιεραποστόλων. Σπούδασε στο Mount Pleasant Classical Institute και σύντομα έφτασε να θεωρείται ένας από τους πιο καλλιεργημένους ανθρώπους που ζούσαν στις ΗΠΑ. Έδινε συνεχώς διαλέξεις για την Ελλάδα και το 1838, διορίστηκε ως ο πρώτος πρόξενος των ΗΠΑ στην Αθήνα.

     Ο συγγραφέας αναφέρει αρκετές ανάλογες περιπτώσεις παιδιών που αφού κατάφεραν να αποφύγουν την πώληση σε κάποιο σκλαβοπάζαρο, χάρη στην αμερικανική φιλανθρωπία, μπόρεσαν να αλλάξουν ζωή.

     Η μελέτη αυτή, είναι ένα «παράπλευρο» (ας μου επιτραπεί η έκφραση) αποτέλεσμα της 15ετούς ενασχόλησης του Ι. Μιχαηλίδη με την Ελληνική Επανάσταση. «Για μένα τούτη η μελέτη ξεκίνησε διαφορετικά από όλες όσες προηγήθηκαν. Στάθηκε το απόσταγμα μιας συστηματικής ενασχόλησης με την Ελληνική Επανάσταση για περίπου δεκαπέντε χρόνια. Δεν προϋπήρχε ως ερώτημα, δεν βασίσθηκε σε κάποιο συντεταγμένο αρχείο. Αντίθετα, ξεπρόβαλε δειλά-δειλά, όσο με την πάροδο του χρόνου κατανοούσα καλύτερα την Επανάσταση του 1821».

     Όποιο όμως κι αν ήταν το έναυσμα για τη συγγραφή αυτής της μελέτης, αυτό που είναι σίγουρο, είναι το γεγονός ότι έχουμε στα χέρια μας ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα που αναδεικνύει και φωτίζει μια λιγότερο γνωστή πτυχή της Ελληνικής Επανάστασης.