ΑΛΗΘΙΝΟΙ ΚΑΙ ΟΝΕΙΡΟΠΟΛΟΙ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΡΗΓΟΡΑΚΗΣ

Εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ

Σελ. 468, Μάιος 2018

     Όσοι παρακολουθούμε τη συγγραφική πορεία του Γ.  Γρηγοράκη, εντυπωσιαζόμαστε από την ικανότητα που έχει να   μεταβαίνει από το ένα λογοτεχνικό είδος στο άλλο και από την μία εποχή σε μια άλλη, διαφορετική, από βιβλίο σε βιβλίο. Θαυμάζουμε ακόμη την δυνατότητά του να αντιλαμβάνεται εγκαίρως τα «σημεία των καιρών» και περιγράφοντάς τα, να τα μετουσιώνει σε λογοτεχνία υψηλής ποιότητας. Τέλος, απολαμβάνουμε τους καλοστημένους μύθους, τους διεισδυτικά δομημένους χαρακτήρες, την άριστη γνώση και χρήση της γλώσσας και τον εξαιρετικό τρόπο γραφής του.

     Το καινούριο του μυθιστόρημα, δεν θα μπορούσε να είναι κατώτερο από τα προηγούμενα. Περιέχει όλα τα παραπάνω και μάλιστα σε υπερθετικό βαθμό. Τολμώ να πω ότι στο «Αληθινοί Και Ονειροπόλοι», ο Γ. Γρηγοράκης βρίσκεται στην πιο ώριμη και συγγραφικά γόνιμη εποχή.

     Το μυθιστόρημα αφηγείται την ιστορία της οικογένειας Αληθινού, ο πρόγονος της οποίας Λέων, οραματίστηκε τη δημιουργία ενός οινοποιείου που θα επεξεργαζόταν τα σταφύλια του οικογενειακού χρήματος στη Μαντίνεια. «Σύμφωνα με το όραμα του Λέοντα Αληθινού, που περιέγραφε επακριβώς στο καφενείο πίνοντας το κρασί του, θα αγόραζε δύο τουλάχιστον εκτάσεις ακόμη, συνολικά τριακόσια στρέμματα περίπου, μια στην Πελοπόννησο, στην Αργολίδα ή στην Κόρινθο, μια δεύτερη αλλού, στη Μακεδονία, ίσως στη Νάουσα ή στο Αμύνταιο, όπου θα φύτευε άλλες ποικιλίες οινοποιήσιμων σταφυλιών που ευδοκιμούσαν σ’ εκείνα τα μέρη… Δεν υπήρχαν χρήματα για μια επένδυση τέτοιου μεγέθους, αν συνυπολόγιζε κανείς και το κόστος της ανέγερσης του οινοποιείου, συν τον εξοπλισμό. Αλλά του άρεσε αυτή η ιδέα, θα του επέτρεπε να στρέφει το κεφάλι του πέρα δώθε και να ατενίζει περήφανος τον ορίζοντα…». Όμως πόλεμοι, οικονομικές κρίσεις αλλά και «υποκρυπτόμενες παράμετροι της πραγματικότητας» δεν επέτρεψαν ούτε στον Λέοντα, ούτε στο γιό του Άγγελο, να πραγματοποιήσουν το όραμα.

     Τα κατάφερε ο εγγονός Διονύσιος, ο οποίος αφού «είχε τη συναίνεση των φυτών» και με τραπεζικό δανεισμό-οι οικονομικές συνθήκες είχαν βελτιωθεί- προχώρησε στη υλοποίηση του οράματος, την ανέγερση του οινοποιείου των Αληθινών.

     Όπως γράφω και στην αρχή, το «Αληθινοί Και Ονειροπόλοι» είναι ένα εξαιρετικό ανάγνωσμα. Μέσω της αφήγησης της ιστορίας της οικογένειας Αληθινού, μιας οικογένειας της οποίας τα μέλη ήταν ξεχωριστά και ιδιαίτερα, ο συγγραφέας διατρέχει τη νεώτερη ιστορία της Ελλάδας, από το 1929 μέχρι τις μέρες μας και μέσα από τις πράξεις και τις σκέψεις των χαρακτήρων του, μας κάνει κοινωνούς των απόψεων του, που είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες, για πολλά θέματα που απασχολούσαν και απασχολούν τον άνθρωπο. Νομίζω ότι το μυθιστόρημα του Γ. Γρηγοράκη, συγκαταλέγεται στα δέκα καλύτερα που διάβασα φέτος. 

    

ΤΟ ΔΕΜΑ

SEBASTIAN FITZEK

Μετάφραση: ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ

Εκδόσεις: ΔΙΟΠΤΡΑ

Σελ. 390, Απρίλιος 2018

     Ο γερμανός συγγραφέας S. Fitzek, με είχε εντυπωσιάσει από τότε που είχα διαβάσει το μυθιστόρημά του «Η Θεραπεία» και αργότερα το «Μαθήματα Νεκροψίας».  Εξίσου εντυπωσιακό είναι το νέο του βιβλίο, ένα ψυχολογικό θρίλερ με τίτλο «Το Δέμα».

     Η Έμα Στάιν, είναι ψυχίατρος που ζει κι εργάζεται στο Βερολίνο. Από μικρή αντιμετώπιζε προβλήματα. Πίστευε ότι στη ντουλάπα της ζούσε ένα… φάντασμα, το οποίο της μιλούσε. Κάτι που ήταν ιδιαίτερα τρομακτικό για ένα παιδί και συχνά τις νύχτες κατέφευγε στην κρεβατοκάμαρα των γονιών της. Η μητέρα της αντιμετώπιζε την κατάσταση με κατανόηση. Ο πατέρας της όμως ενοχλούνταν και της φέρονταν άσχημα και απότομα. Όταν το θέμα έφτασε στο «μη περαιτέρω», οι γονείς της την πήγαν σε παιδοψυχίατρο. Μετά από πολλές συνεδρίες, η Έμα κατάφερε να αντιμετωπίσει και να ξεπεράσει το πρόβλημα. Η όλη διαδικασία μάλιστα την επηρέασε τόσο, που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στο να στραφεί στις σπουδές ψυχιατρικής.

     Τώρα ενήλικη πια, διακεκριμένη ψυχίατρος, είναι παντρεμένη με τον Φίλιπ, που είναι «ένας από τους καλύτερους αναλυτές του Τμήματος Επιχειρησιακής Ανάλυσης της Ομοσπονδιακής Εγκληματολογικής Υπηρεσίας». Όλα στη ζωή του ζευγαριού πηγαίνουν καλά. Σύντομα αναμένεται η αύξηση των μελών της οικογένειας, αφού η Έμα είναι έγκυος.

     Μέχρι, που μετά από ένα ψυχιατρικό συνέδριο, η Έμα δέχεται μια επίθεση στο δωμάτιο του ξενοδοχείου στο οποίο έμενε. «…είχε πέσει θύμα ενός παρανοϊκού. Ενός κατά συρροήν εγκληματία, που πριν από εκείνη είχε παραμονεύσει άλλες τρεις γυναίκες σε δωμάτια ξενοδοχείου και τους είχε ξυρίσει το κεφάλι, με μια ηλεκτρική ξυριστική μηχανή. Αφού πρώτα τις βίασε σαν κτήνος». Η επίθεση επηρέασε τόσο την ψυχική της ισορροπία, που απαιτήθηκε η νοσηλεία της σε ψυχιατρική κλινική και στη συνέχεια αναγκάστηκαν να μετακομίσουν σε μια ήσυχη γειτονιά του Βερολίνου, ενώ έχασε και το παιδί που κυοφορούσε. Μετέτρεψαν κατ’ απαίτησή της το σπίτι σε «φρούριο» χρησιμοποιώντας όλα τα μέσα που παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία. Παρ’ όλα αυτά, η Έμα εξακολουθεί να φοβάται ακόμα και τη σκιά της. Δεν τολμά να βγει ούτε στον κήπο. Δεν μπορεί να βοηθήσει τον εαυτό της ούτε με την επιστημονική της κατάρτιση. «Το πρόβλημα με τις ψυχικές νόσους είναι η αδυναμία αυτοδιάγνωσης. Η προσπάθεια να κατανοήσουμε το μυαλό μας με τον δικό μας εγκέφαλο, έχει τις ίδιες προοπτικές επιτυχίας με την προσπάθεια ενός μονόχειρα χειρουργού, να ράψει το δικό του χέρι πίσω στη θέση του. Είναι απλώς αδύνατο».

     Τα βάσανά της όμως δεν έχουν τέλος. Μια σειρά από γεγονότα, θα διαλύσουν και τις ελάχιστες βεβαιότητες που απέμεναν στο ταραγμένο της μυαλό και θα την οδηγήσουν και πάλι στην κλινική. Την θρυαλίδα που πυροδότησε τη χιονοστιβάδα αυτών των γεγονότων, θα αποτελέσει ένα δέμα που ο ταχυδρόμος της γειτονιάς, της άφησε με την παράκληση να το παραδώσει στον πραγματικό παραλήπτη, που ζει στο γειτονικό σπίτι, αφού ο ίδιος δεν τον βρήκε στο σπίτι του, όταν πήγε να το παραδώσει. Το άρρωστο μυαλό της Έμα, την κάνει να πιστέψει ότι το δέμα έχει σχέση με την προσωπική της περιπέτεια και το ανοίγει, με αποτέλεσμα ένα νέο εφιάλτη.

     Το ψυχολογικό θρίλερ «Το Δέμα» είναι εξαιρετικό. Με μοναδική γραφή, με την συγγραφική οξυδέρκεια που παρακολουθεί τις δαιδαλώδεις διαδρομές του ταραγμένου μυαλού της Έμα με τρομακτική ακρίβεια, με περιγραφές που συναρπάζουν, συνεχείς ανατροπές και σασπένς, κρατάει αδιάπτωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη μέχρι την τελευταία σελίδα.     

Η ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΗΣ ΑΤΑΛΑΝΤΑΣ

ΣΥΜΩΝΗ ΚΑΤΡΑΜΑΔΟΥ

Εκδόσεις ΩΚΕΑΝΙΔΑ

Σελ. 479, Απρίλιος 2018

     Το πρώτο-και πολύ καλό-ιστορικό μυθιστόρημα της Σ. Κατραμάδου κυκλοφόρησε πριν από λίγους μήνες.

     Είναι η ιστορία της Φοίβης, μιας νεαρής γυναίκας που επιδιώκοντας την προσωπική της ελευθερία, δεν δίστασε να έρθει σε σύγκρουση με όσα επέτασσε η εποχή και η κοινωνία στις οποίες έζησε.

     Η Φοίβη έζησε τον 7^ο-6^ο αιώνα π. Χ. στη Μυτιλήνη, μία από τις έξι πόλεις-κράτη της Λέσβου. Παντρεύτηκε νεότατη και χήρεψε μέσα σε λιγότερο από ένα χρόνο, αφού ο σύζυγός της χάθηκε στη θάλασσα, όταν το πλοίο του έπεσε σε καταιγίδα ενώ επέστρεφε στη Μυτιλήνη μαζί με τον υπόλοιπο στόλο, μετά από νικηφόρα εκστρατεία. Η τριήρης σώθηκε αν και με αρκετές ζημίες. Η Φοίβη ως κληρονόμος του άντρα της, έγινε ιδιοκτήτρια του πλοίου και αποφάσισε να το μετατρέψει σε εμπορικό, με το όνομα Αταλάντα, πληρώνοντας από την προσωπική της περιουσία για τις αναγκαίες μετατροπές. «Είχα κληρονομήσει ένα πολεμικό πλοίο, όμως εγώ δεν ήθελα τον πόλεμο. Το πλοίο μου θα δούλευε για την ειρήνη».

     Αυτή η δραστηριότητα από ένα νεαρό στην ηλικία άτομο και μάλιστα γυναίκα, σκανδάλισε και σόκαρε την τοπική κοινωνία, παρά το γεγονός ότι δεν ήταν τόσο συντηρητική όσο άλλες (π.χ της Αθήνας). Η Φοίβη για να πετύχει τους στόχους της, θα αναγκαστεί να δώσει σκληρές μάχες με την ευρύτερη οικογένεια-αν και είχε την αμέριστη στήριξη του πατέρα της-και με την κοινωνία. Αφού ελάχιστοι ενστερνίζονταν την άποψή της ότι: «ο άνθρωπος είχε σημασία, οι ικανότητες και ο χαρακτήρας του, όχι το φύλλο ή η καταγωγή του».

     Εκτός όμως από την εμπορική δραστηριότητα, έπρεπε να διαχειριστεί και τα ερωτικά της ζητήματα. Ήταν νέα και όμορφη και η καρδιά της αποζητούσε τον έρωτα. Όμως ο άντρας που θα έστεκε πλάι της, έπρεπε να την αποδεχτεί όπως ήταν. Δηλ. σαν ένα ελεύθερο και ανοιχτόμυαλο πλάσμα.

     Το ιστορικό μυθιστόρημα «Η Βασίλισσα Του Αιγαίου» είναι ένα βιβλίο με πολλές αρετές. Είναι γραμμένο σε εξαιρετικά ελληνικά. Ο τρόπος γραφής του, το κάνει να ρέει αβίαστα. Έχει εξαιρετικές περιγραφές τοπίων, τόπων, καταστάσεων και συναισθημάτων. Ακόμη είναι εμφανής ο κόπος που απαιτήθηκε για να φιλοτεχνηθεί η τοιχογραφία μιας εποχής, για την οποία οι πηγές και τα ανασκαφικά ευρήματα είναι ελάχιστα. Και μάλιστα περιγράφει όχι μόνο τη Μυτιλήνη, αλλά και τους άλλους τόπους που επισκέφθηκε στα ταξίδια της η Αταλάντα, κάτι που κάνει το όλο εγχείρημα ακόμη πιο δύσκολο. Τέλος έχει για κεντρικό χαρακτήρα μια γυναίκα που θέτει στόχους και τους πετυχαίνει χάρη στην ευφυΐα της, το πείσμα, την αταλάντευτη θέλησή της, το εμπορικό της δαιμόνιο και τη διορατικότητα της «σε εποχές που όλα αυτά δεν ήταν αυτονόητα ή ήταν ανήκουστα».

     Ένα μυθιστόρημα που χωρίς να έχεις ίχνος διδακτισμού μας μαθαίνει την Ιστορία μιας εν πολλοίς άγνωστης εποχής και μας προσφέρει ώρες αναγνωστικής απόλαυσης.    

ΤΕΤΗ ΠΑΓΚΑΛΟΥ ΤΣΑΝΙΚΛΙΔΟΥ

Η Τέτη Παγκάλου γεννήθηκε το 1949 στο Ξυλόκαστρο, όπου και ζει. Είναι παντρεμένη και έχει δύο γιους. Σπούδασε Αγγλική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ από το Ανοικτό Πανεπιστήμιο απέκτησε μεταπτυχιακό δίπλωμα με ειδίκευση στη διδασκαλία της αγγλικής γλώσσας. Εργάστηκε στον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα ως καθηγήτρια αγγλικών. Διηγήματά της δημοσιεύονται από το 1994 σε εφημερίδες και περιοδικά. Έργα της: «Μου Λείπεται Ύπνος» (2015, Ερμής), «Ο Αγριόγατος Πηγαίνει Πάντα Μόνος» (2017, Γαβριηλίδης). 

Ποια ήταν η πηγή έμπνευσης για το βιβλίο σας;

     Είναι ο τόπος και οι κάτοικοι του με την ιδιαίτερη και ενδιαφέρουσα ζωή τους, καθώς και η εποχή στην οποία αναφέρομαι.

Θέλετε να μεταφέρετε κάποιο μήνυμα με το αυτό και ποιο είναι αυτό;

     Είναι η αλήθεια και η ομορφιά για κάποια που τόσο εύκολα ξεχνάμε.

Η λογοτεχνία μπορεί να είναι μια κοινωνική πράξη;

      Εδώ θυμάμαι τον Σέλλεϋ που χαρακτηρίζει τους ποιητές σαν «κρυφούς νομοθέτες του κόσμου». Νομίζω ότι αυτήν την άποψη μπορούμε να την διευρύνουμε για όλα τα πεδία της Τέχνης.

Πότε καταλάβατε ότι θέλετε να γίνετε συγγραφέας;

     Δεν μπορώ να προσδιορίσω με ακρίβεια, ωστόσο από μικρή ηλικία πειραματιζόμουν τρόπον τινά έτσι αυθόρμητα. Σε ώριμη ηλικία αισθάνθηκα την ανάγκη να εκφράσω ιδέες και πράγματα που με είχαν συναρπάσει.

Ποια ήταν τα συναισθήματα που νοιώσατε, όταν πήρατε τυπωμένο το πρώτο σας έργο;

     Κάποια ικανοποίηση ότι κάτι ολοκλήρωσα και παράλληλα έναν προβληματισμό για την αξία αυτής της προσπάθειάς μου. Περίμενα να ακούσω απόψεις ανθρώπων που τους θεωρώ προικισμένους και ελεύθερους που τίποτα δεν δέχονται με «ένεση», όπως λέει ένας αγαπημένος μου ποιητής.

 Τι συμβαίνει στους ήρωες των βιβλίων σας, όταν τελειώνει η συγγραφή;

     Δεν είμαι εγώ αρμόδια να αποφανθώ αν πράγματι παραμένουν «ήρωες». Αν κερδίζουν την θέση ηρώων , αυτό εξαρτάται από τον βαθμό που θα εκτιμηθεί το έργο μου. Έτσι λοιπόν τους αφήνω απλά να πορευθούν και να κριθούν.

Έχετε βιώσει συναισθήματα παρόμοια με αυτά των ηρώων σας;

     Σε μεγάλο βαθμό και μάλιστα ακούγοντας αυθεντικές πληροφορίες και διηγήσεις παλαιότερων αυτής της περιοχής,  που μου δημιούργησαν συγκινήσεις τις οποίες μετάγγισα στους ήρωες μου.

Σας μοιάζει κάποιος από τους ήρωες σας;

     Πολλοί, δανείζω άφθονο μέρος των βιωμάτων μου, των αντιλήψεών μου, των εμπειριών μου στους ήρωες μου.

Ποιος είναι ο πρώτος αναγνώστης των κειμένων σας;

     Ο μαθηματικός δάσκαλός μου και δάσκαλός του συζύγου μου και των δύο γιών μας Ξυλοκαστρίτης ποιητής Τάκης Μιχόπουλος που μου δίδαξε την αντίσταση στην επιτήδευση και στην προσποίηση κατά την δημιουργία του έργου μου.

Ποιος είναι ο ιδανικός αναγνώστης για σας;

     Ο ακραιφνής και ελεύθερος που έχει σχετικά ενδιαφέροντα.

Γράφοντας, έχετε ανακαλύψει πράγματα για τον εαυτό σας;

     Ναι, το ότι με πονάει η αλήθεια και η ομορφιά περισσότερο από ότι υπολόγιζα. Τρέμω στην ιδέα μήπως αθέλητα κάπου τις αδίκησα. Επίσης, λειτουργώντας η γραφή σαν ψυχαναλυτικό μέσον, μου υπέδειξε νέες πτυχές του χαρακτήρα μου.

Υπήρξε κάτι στη διάρκεια της συγγραφής που σας ανέτρεψε κάποια πεποίθηση;

     Εκτίμησα κάποιες ιστορικές πραγματικότητες περισσότερο και κατανόησα καλύτερα τις κοινωνικές δομές και συνθήκες της περιόδου που περιγράφεται.

Σας αρέσει να συνομιλείτε με τους αναγνώστες σας;

     Με ενδιαφέρει πάρα πολύ και το επιδιώκω. Εδώ ακούγονται απόψεις και προσεγγίσεις κάποτε-κάποτε ξαφνιαστικές και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες.

Σε συζητήσεις με αναγνώστες, έτυχε να σας «υποδείξουν» πτυχές του έργου σας, που εσείς δεν είχατε φανταστεί ότι υπάρχουν;

     Ναι και εκπλήσσομαι ευχάριστα, μου προσφέρονται έτσι νέες διαστάσεις στο θέμα μου.

Υπάρχει κάποιος συγγραφέας που θεωρείτε ότι σας επηρέασε;

     Παπαδιαμάντης, Καμύ, Ζατέλη και πολλοί άλλοι.

Είναι εύκολη ή δύσκολη διαδικασία η συγγραφή και τι είναι το γράψιμο για σας;

     Όταν κυριαρχεί ο αυθορμητισμός και δεν γράφεις για να «γιομώσει το χαρτί», τα πράγματα είναι εύκολα γιατί είναι γνήσια.

Αν και είναι πολύ νωρίς ακόμη, το βιβλίο κυκλοφόρησε πριν λίγους μήνες, ετοιμάζετε κάτι άλλο; Έχετε «υλικό» έτοιμο στο συρτάρι σας;

     Ετοιμάζω κάποια διηγήματα.

Σας ευχαριστώ πολύ.

  

ΣΑΝΚΙΑ

ZAKHAR PRILEPIN

Μετάφραση: ΒΑΣΙΛΗΣ ΜΑΚΡΙΔΗΣ

Εκδόσεις: ΤΟΠΟΣ

Σελ.363, Μάρτιος 2018

     Σε ένα δυναμικό τμήμα της νέας γενιάς της Ρωσίας, που θέλει να δώσει μια διαφορετική προοπτική στην χώρα, αναφέρεται το μυθιστόρημα του Ζ. Πριλέπιν. Ο συγγραφέας, θεωρείται ένα από τα πρόσωπα με έντονη δημόσια επιρροή στη χώρα του και ειδικά στη νεολαία, αλλά και προκαλεί συζητήσεις τόσο με την προσωπική του δράση, όσο και με τα βιβλία του, τα οποία έχουν έντονο πολιτικό περιεχόμενο.

     Οι νέοι αυτοί, δεν έχουν και την καλύτερη άποψη για τη χώρα τους, όπως αυτή μεταμορφώθηκε μετά την αλλαγή και την πτώση του σοβιετικού καθεστώτος. «Το βρομερό, ανέντιμο και ανόητο κράτος που εξολοθρεύει τους αδύναμους, έχοντας δώσει ελευθερία στους άτιμους και τους πρόστυχους-για ποιόν λόγο θα έπρεπε να το ανέχεται κανείς; Για ποιόν λόγο θα έπρεπε να ζει κανείς σ’ ένα κράτος που κάθε λεπτό πουλούσε τον εαυτό του και κάθε πολίτη ξεχωριστά;». Το σύστημα χρησιμοποιεί κάθε διαθέσιμο μέσο για να ωραιοποιήσει τη ζοφερή πραγματικότητα. Ειδικά την τηλεόραση. «Βολεύτηκε απέναντι στην τηλεόραση αρχίζοντας να αλλάζει κανάλια, ως συνήθως διατεθειμένος να λάβει μερικές ανώδυνες δόσεις χυδαιότητας και αμάθειας».

     Ένας από τους νέους που αντιστέκονται, συνήθως με δυναμικό τρόπο, είναι και ο ήρωας του μυθιστορήματος. Άλλοτε κάνει πολύπλοκες πολιτικές σκέψεις κι άλλοτε αντιδρά εντελώς ενστικτωδώς και αφελώς. Ζει ανάμεσα σε δύο κόσμους. Περνάει λίγο χρόνο στην ερημωμένη και παρακμασμένη ρωσική επαρχία όπου ζουν οι παππούδες του, και την οποία ο συγγραφέας περιγράφει με εξαιρετικό τρόπο, τέτοιο που φέρνει στο νου ρώσους κλασικούς. Η επιχείρηση της μεταφοράς του φέρετρου του πατέρα του Σάνκια, ο τρόπος που επέλεξαν και η διαδρομή που ακολούθησαν, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα της αφηγηματικής δεινότητας του Πριλέπιν. Τον υπόλοιπο χρόνο του, τον διαθέτει στην πρωτεύουσα η οποία ζει σε μια πλαστή ευμάρεια και συχνά γίνεται πεδίο σκληρής αντιπαράθεσης. Ο Σάνκια εκπροσωπεί όλους αυτούς τους νέους που αισθάνονται ότι το σύστημα που τους θέτει στο περιθώριο είναι εχθρός τους και δεν έχουν άλλη επιλογή παρά την ανηλεή σύγκρουση.

     Πολύ καλό πολιτικό μυθιστόρημα, που δίνει με εξαιρετικό τρόπο, μια άγνωστη στους πολλούς εικόνα της σημερινής Ρωσίας.