ΜΙΚΡΑΣΙΑ

ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΑΠΟΧΩΡΙΣΜΟΥ
ΘΟΔΩΡΗΣ ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ
Σελ. 521, Σεπτέμβριος 2022

      Όταν ξεκίνησα το μικρό αφιέρωμα σε βιβλία που αναφέρονται στην Μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή, είχα σχεδιάσει να παρουσιάσω πέντε βιβλία. Πριν λίγες μέρες όμως (22/9), κυκλοφόρησε το βιβλίο που παρουσιάζω σήμερα και αποφάσισα να το συμπεριλάβω κι αυτό, παρά τον λίγο χρόνο που είχα για να προλάβω να το διαβάσω.

     Ο Θ. Παπαθεροδώρου, μέσα από την αφήγηση της ιστορίας της Άννας Παπάζογλου από τη Φώκαια, αναφέρεται στα πρώτα χρόνια της επικράτησης των Νεότουρκων στην Οθωμανική αυτοκρατορία και στις διώξεις του 1914 στη Μικρά Ασία. Φτάνει ακόμα μέχρι τις μέρες που εμπειροπόλεμοι και γενναίοι αξιωματικοί, οδηγούσαν τις μονάδες του Ελληνικού Στρατού στις οποίες ηγούνταν και οι οποίες είχαν αποβιβαστεί στη Σμύρνη εκτελώντας τη συμμαχική εντολή, σε νίκες κατά των ατάκτων αλλά και των μισοδιαλυμένων μονάδων του τουρκικού στρατού, που αποτραβηγμένες στα βάθη της Ανατολίας, προσπαθούσαν να ανασυνταχτούν.

     Το Κομιτάτο «Ένωση και Πρόοδος» των Νεότουρκων, δρούσε κρυφά στις τάξεις του τουρκικού στρατού για αρκετά χρόνια, πριν εκδηλωθεί στη Θεσσαλονίκη το 1908. Αποτελείτο από Τούρκους αξιωματικούς που έβλεπαν την αυτοκρατορία να καταρρέει και αποφάσισαν να αντιδράσουν. Το Κομιτάτο «…ξεκίνησε σαν μεταρρυθμιστική δύναμη, υποσχόμενη ειρήνη, ισότητα και δικαιοσύνη, αλλά σύντομα υιοθέτησε το δόγμα του Παντουρκισμού και την πάση θυσία εκκαθάριση του κράτους από τους ξένους πληθυσμούς υπό την καθοδήγηση των Γερμανών». Έτσι ξεκίνησαν διώξεις κατά των χριστιανικών πληθυσμών, Ελλήνων και Αρμενίων. Εξόπλισαν κρυφά ομάδες ληστών οι οποίες σε συνεργασία με τον φανατισμένο από τους θρησκευτικούς ηγέτες όχλο, έκαναν επιθέσεις σε χωριά και πόλεις όπου επικρατούσε το ελληνικό στοιχείο.

     Μία από τις πόλεις που μπήκε στο στόχαστρο, ήταν η Φώκαια. Στις 11 Ιουνίου του 1914, φανατισμένος όχλος από τα γύρω χωριά, επέπεσε στην πόλη. Όταν η επιδρομή τελείωσε (κράτησε μέχρι τις 18 Ιουνίου), η Φώκαια είχε καταστραφεί ολοσχερώς. «Η Φώκαια, η πόλη μας, κατοικημένη χιλιάδες χρόνια καταπώς μαθαίναμε πρώτα πρώτα στα σχολεία μας, ξακουσμένη από την αρχαιότητα σ’ ολόκληρη τη Μεσόγειο για τα κάλλη και τα επιτεύγματά της, αυτή η πόλη δεν υπήρχε πια. Μήτε και πολλοί από τους ανθρώπους της που γεννήθηκαν χριστιανοί και είχαν λαλιά ελληνική. Άλλοι εξανδραποδισμένοι, άλλοι ξεριζωμένοι, άλλοι αφανισμένοι, άλλοι μακελεμένοι». Από τους 9.000 κατοίκους, διασώθηκαν 5 με 6 χιλιάδες. Μια από αυτούς ήταν και η νεαρή Άννα Παπάζογλου με τη μικρότερη αδερφή της, τη Φρόσω. Τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς τους, έπεσαν θύματα της δολοφονικής μανίας των Τούρκων. Μετά τη διάσωσή τους όμως, ξεκινά μια νέα περιπέτεια για τις δύο αδερφές…

     Με το γνωστό πάθος που τον διακατέχει για κάθε θέμα με το οποίο καταπιάνεται, αλλά και τον ξεχωριστό τρόπο γραφής, εμπλουτίζοντας το κείμενό του με πολλά πραγματολογικά στοιχεία που όμως είναι με ωραίο τρόπο ενταγμένα στη ροή του μύθου και δεν κουράζουν, ο συγγραφέας καταφέρνει να μεταφέρει τον αναγνώστη στις εποχές και στους τόπους στους οποίους εκτυλίσσονται οι ιστορίες του. Περιγράφει με μοναδικό τρόπο τα τοπία, τις πόλεις, τα κτίρια, τους ήχους, τις μυρωδιές ενός άλλου τόπου, μιας άλλης εποχής. Αλλά και τους ανθρώπους. Με τα πάθη, τις αδυναμίες, τις «μεγάλες» στιγμές τους όταν σπρωγμένοι είτε από εσωτερική ανάγκη είτε από τις καταστάσεις, ξεπερνούν τα όρια και κάνουν πράγματα που ποτέ δεν φανταζόταν ότι είναι ικανοί να κάνουν. Ο Θοδωρής Παπαθεοδώρου, για μια ακόμη φορά, γράφει ένα εξαιρετικό βιβλίο, στα πολλά θετικά του οποίου, πρέπει να προσθέσουμε και την γλώσσα, που μας μεταφέρει την αίσθηση της μικρασιάτικης ντοπιολαλιάς.

Ο ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΜΕΤΑΞΑ
Εκδόσεις ΜΙΝΩΑΣ
Σελ. 618, Ιανουάριος 2022

      Συνεχίζεται σήμερα το μικρό αφιέρωμα σε βιβλία που αναφέρονται στην Μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή, με ένα μυθιστόρημα και μάλιστα αστυνομικό!

     Στην Αθήνα του 2021, ο 99χρονος επιτυχημένος επιχειρηματίας Χριστόδουλος Ραγιόγλου, βρίσκεται ένα πρωινό νεκρός στην έπαυλή του. Είναι καθισμένος στην αγαπημένη του θέση, που «βλέπει» στον εντυπωσιακό κήπο που περιβάλλει το οίκημα. Αν και είχε δυσκολίες στην κίνηση λόγω ηλικίας και χρησιμοποιούσε το ειδικό αμαξίδιο, το μυαλό του λειτουργούσε στην εντέλεια και είχε τη διοίκηση και τον απόλυτο έλεγχο των επιχειρήσεών του, μέχρι την τελευταία ημέρα.

     Την ίδια εποχή, ο Μάνος Βαρσάμης, πρώην πλέον διοικητής του τμήματος Ανθρωποκτονιών, έχει αποσυρθεί από την ενεργό δράση κι έχει πάρει σύνταξη. Κάτι που δεν μπορεί με τίποτα να συνηθίσει. «Ήταν η σειρά του Μάνου να αναστενάξει. «Συνηθίζεται τούτο το πράγμα; […] Όσο σκέφτομαι ότι είμαι ένας συνταξιούχος αστυνομικός που ασχολείται με τα λουλούδια του στο μπαλκόνι και πως η μόνη επαφή με τα παλιά μου λημέρια είναι το καφενείο του μπάρμπα-Χαράλαμπου, μου έρχεται τρέλα. Όχι, βέβαια, πως μετανιώνω που έφυγα. Όχι! Τούτη εδώ» είπε δείχνοντας με το δάχτυλο τη μύτη του «έπαψε να οσφραίνεται όπως παλιά. Τι τα θες Έλσα; Γέρασα… σκούριασα… Έπρεπε να αποσυρθώ μονάχος μου, πριν με στείλουν για ανακύκλωση σαν τις παλιές σακαράκες». Γέλασε με το αστείο του, αλλά η φωνή του φανέρωνε όλη του την πίκρα».

     Η Έλσα Γληνού, στην οποία έκανε τα παράπονά του ο Βαρσάμης, δεν ήταν «άνθρωπος τυχαίος, αλλά μία από τις καλύτερες ψυχολόγους της χώρας, γνωστή για τη συνεργασία της με την  αστυνομία και τη βοήθεια που της παρείχε σε διάφορες υποθέσεις».

     Ο Βαρσάμης γνώριζε τον Ραγιόγλου από μια παλαιότερη υπόθεση και υπήρχε αμοιβαία εκτίμηση. Όταν πληροφορείται τον θάνατο του, αξιολογώντας με το ένστικτό του και την αστυνομική του διαίσθηση κάποιες ενδείξεις, πείθεται ότι ο επιχειρηματίας δεν πέθανε από φυσικά αίτια, παρά την μεγάλη του ηλικία και την βεβαίωση του γιατρού του, αλλά δολοφονήθηκε! Μη μπορώντας να αντισταθεί στην πρόκληση, αποφασίζει να ασχοληθεί με την υπόθεση, παρά το γεγονός ότι δεν έχει καμία δικαιοδοσία και θεσμικό ρόλο. Με τη συνεργασία της Γληνού και «εσωτερική» πληροφόρηση από τη ΓΑΔΑ, ανακαλύπτει ότι η δολοφονία του επιχειρηματία συνδέεται με άλλους θανάτους και ότι η αρχή της υπόθεσης πηγαίνει βαθιά στο παρελθόν. Στις μέρες της κατάρρευσης του μετώπου στη Μικρά Ασία, όταν καταστράφηκε η Σμύρνη. Τις μέρες των σφαγών και της απόγνωσης, που για κάποιους φάνηκε σαν ευκαιρία να αλλάξουν την μοίρα τους και να αποκτήσουν πλούτο.

     Το «Ο Θησαυρός Της Σμύρνης» είναι ένα καλογραμμένο θρίλερ, που συνδέει με αριστοτεχνικό τρόπο το παρελθόν με το παρόν. Πέρα από την ωραία δομημένη αστυνομική ιστορία με τις ανατροπές και την αγωνιώδη εξέλιξη, θετική εντύπωση προκαλεί η εκτεταμένη αναφορά της συγγραφέως στις μέρες που προηγήθηκαν της καταστροφής, αλλά και της μετέπειτα σκληρής πορείας των διασωθέντων. Γεγονός που δείχνει ότι έκανε ενδελεχή έρευνα, για να μην αποκλίνει από τα ιστορικά γεγονότα και να προσφέρει στο αναγνωστικό κοινό, ένα αξιόλογο αλλά και αξιόπιστο μυθιστόρημα.

     Ακόμη, το βιβλίο κρύβει μια «έκπληξη» που θα χαροποιήσει τους θαυμαστές του δίδυμου Βαρσάμη-Γληνού, οι οποίοι προβληματίζονταν για την πορεία των αγαπημένων τους χαρακτήρων, μετά την συνταξιοδότηση του αστυνόμου.

22 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ & ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ '22

ΘΑΝΟΣ Μ. ΒΕΡΕΜΗΣ
Εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ
Σελ. 139, Μάιος 2022

 

     Η επιτυχία του βιβλίου που κυκλοφόρησε το 2021 και είχε τίτλο «21 Ερωτήσεις & Απαντήσεις Για Το ‘21» το οποίο αναφερόταν όπως φανερώνει κι ο τίτλος του στην Επανάσταση του 1821, την επέτειο των διακοσίων ετών της οποίας  γιορτάσαμε πέρυσι, οδήγησε ένα χρόνο μετά, στην έκδοση του χρήσιμου κι εξαιρετικά διαφωτιστικού βιβλίου που σας παρουσιάζω σήμερα. Αυτή τη φορά, το αντικείμενο είναι η τραγωδία της Μικρασιατικής εκστρατείας και καταστροφής, που οδήγησε στον ξεριζωμό του ελληνισμού από την γη της Ιωνίας, κάτι που επεδίωκαν και απεργάζονταν οι Νεότουρκοι που ήθελαν να δημιουργήσουν μια «καθαρή» από αλλοεθνείς και αλλόθρησκους  Τουρκία.

     Όπως και στο βιβλίο του για το 1821, έτσι και σε αυτό, ο Θάνος Βερέμης, συγκέντρωσε, επέλεξε κι απάντησε σε καίρια ερωτήματα που αποσαφηνίζουν τα αίτια που οδήγησαν σε αυτό το ιστορικό γεγονός που αποτελεί την μεγαλύτερη τραγωδία που έζησε ο ελληνισμός.

     Με τη μορφή ερωταπαντήσεων το βιβλίο «αποτελεί προσπάθεια απλοποίησης ενός σύνθετου ιστορικού φαινομένου, το οποίο συνδυάζει, πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές και στρατιωτικές παραμέτρους».

     Σας παραθέτω τα ερωτήματα:

1.  Ποια η βάση επανάκαμψης του ελληνισμού στη Μικρά Ασία;

2.  Πως επηρέασαν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι την τύχη των Ελλήνων στη Μικρά Ασία;

3.  Πως δημιουργήθηκαν τα δύο πολιτικά στρατόπεδα τα οποία οδήγησαν στον Εθνικό Διχασμό;

4.  Ποια η εικόνα της ελληνικής οικονομίας πριν και μετά την Καταστροφή;

5.  Ποιες οι ελληνικές διεκδικήσεις στη Μικρά Ασία και ποια η στάση των Συμμάχων πριν και μετά τις εκλογές του 1920;

6.  Ποια υπήρξε η σημασία της εκστρατείας εναντίον της Άγκυρας και της αποτυχίας της για το μέλλον των ελληνικών δυνάμεων στη Μικρά Ασία;

7.  Πως κατέρρευσε η ελπίδα ανάκαμψης και πως πραγματοποιήθηκε η προστασία της καταστροφής των Ελλήνων στη Μικρά Ασία;

8.  Πως πραγματοποιήθηκε η τουρκική επίθεση στις 26 Αυγούστου 1922 και η διάσπαση των ελληνικών δυνάμεων;

9.  Υπάρχουν αντικειμενικές μαρτυρίες για τις ευθύνες των δύο αντιπάλων παρατάξεων σχετικά με τη Μικρασιατική Καταστροφή;

10.  Ποιος ο ρόλος των μειονοτήτων και των προσφύγων στο πολιτικό σύστημα μετά το 1922;

11.  Ποιες οι σχέσεις της βρετανικής εξωτερικής πολιτικής με την Ελλάδα μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου 1920;

12. Ποια η σημασία της διάσκεψης της Λωζάννης για την Ελλάδα;

13. Ποια η σημασία του Ελληνοτουρκικού Συμφώνου Φιλίας του 1930;

14. Ποια η σημασία της Ανακριτικής Επιτροπής στις εσωτερικές έριδες των βενιζελογενών στρατιωτικών;

15. Ποιες οι οφειλές του ΚΚΕ στην Καταστροφή και το Μακεδονικό Ζήτημα;

16. Ποια η αξία του βιβλίου των Μαραβελάκη- Βακαλόπουλου για το προσφυγικό;

17. Ποια η σημασία του έργου «Λαοί και Φυλαί Της Μικράς Ασίας» του Γεωργίου Κλεάνθη Σκαλιέρη;

18. Ποια ονόματα Μικρασιατών παραμένουν σημαντικά για την κατοπινή πρόοδο της Ελλάδας;

19. Ποιο από το κείμενα για την Καταστροφή ξεχωρίζει;

20. Μια βασική βιβλιογραφία για την Καταστροφή;

21. Ποιες οι ελληνοβουλγαρικές σχέσεις και οι συνθήκες ελληνικής κατοχής της Θράκης;

22. ΣΑΝ ΕΠΙΛΟΓΟΣ. Ποια τα συμπεράσματα για τα αποτελέσματα της Καταστροφής;

ΣΜΥΡΝΗ. ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΟΥ ΔΕ ΓΡΑΦΤΗΚΕ

ΣΠΥΡΟΣ ΓΟΓΟΛΟΣ
Εκδόσεις ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ
Σελ. 390, Μάρτιος 2016

      Στις 9 Σεπτεμβρίου του 1922, τα στρατεύματα του Μουσταφά Κεμάλ (Ατατούρκ), κατάφεραν και υπερκέρασαν τον υποχωρούντα ατάκτως ελληνικό στρατό και εισήλθαν στη Σμύρνη με τα γνωστά αποτελέσματα. Στο πολύ καλό αυτό ιστορικό μυθιστόρημα, ο Σ. Γόγολος, αφηγείται το πώς οδηγήθηκε η Σμύρνη από «ισχυρότατο οικονομικό και εμπορικό διαμετακομιστικό κέντρο» στην απόλυτη καταστροφή.

     Δύο βρετανοί κυβερνητικοί υπάλληλοι, ο Φίλιπ Πάρκερ και ο Ντέηβιντ Πάλμερ, συναντιούνται υπό «δυσάρεστες» συνθήκες σε μια στρατιωτική φυλακή στη Λευκωσία τον Ιούνιο του 1923, όταν τοποθετήθηκαν στο ίδιο κελί. Ένα μεσημέρι, ενώ κοιμόταν, ο Ντέηβιντ αντιλήφθηκε ότι ο Φίλιπ, βασανίζεται από ένα τρομακτικό εφιάλτη, από τον οποίο δυσκολεύεται να συνέλθει. «Λίγα δευτερόλεπτα αργότερα, ο Φίλιπ άνοιξε τα μάτια και απέκτησε επαφή με το περιβάλλον. Κάλυψε το πρόσωπό του με τα χέρια του και άρχισε να κλαίει γοερά. “Συγνώμη, συγνώμη! Ακόμη δεν μπορώ να συνέλθω. Ποτέ δεν θα το ξεπεράσω! Ποτέ!”».

     Όταν συνήλθε εντελώς, εξήγησε στον συγκρατούμενό του ότι ο εφιάλτης είχε σχέση με τα όσα έζησε τη μέρα της καταστροφής της Σμύρνης. Και αναλαμβάνει να αφηγηθεί την ιστορία του και την ιστορία της πόλης στην οποία γεννήθηκε και μεγάλωσε, αποκαλύπτοντας και το παρασκήνιο. Το οποίο γνώριζε όχι μόνο επειδή ήταν διπλωματικός υπάλληλος της Βρετανίας, αλλά κι επειδή διατηρούσε τακτική αλληλογραφία «με τους δύο επιστήθιους φίλους του, τον Αλέξη Καρέλη, εξ απορρήτων του Ελευθέριου Βενιζέλου και τον Σελίμ Μπέη, δεξί χέρι του Μουσταφά Κεμάλ όσο και με τον διπλωμάτη πατέρα του στο Foreign Office». Και την αφηγείται με μοναδικό πάθος, αφού ήταν «ερωτευμένος» με την πόλη του. «Σ’ αυτήν την ιστορία που ξεκίνησε ως κάτι προσωπικό, ο Ντέηβιντ κατάλαβε ότι μπροστά του εκτυλισσόταν και το παρασκήνιο μιας μεγάλης ανθρωπιστικής καταστροφής, το οποίο αγνοούσε. Του ήταν πια εμφανές ότι ο φίλος του δεν διηγούνταν απλά και μόνο κάτι που συνέβη στον ίδιο αλλά και την καταστροφή της μυθικής Σμύρνης. Και ότι οι δύο τους, Σμύρνη και Φίλιπ ήταν τόσο στενά δεμένοι, που οι πορείες τους εξελίσσονταν παράλληλα επηρεάζοντας με μοναδικό τρόπο η μία την άλλη».

     Για να αντιληφθεί πλήρως ο Ντέηβιντ (και κατ’ επέκταση και ο αναγνώστης) πως ακριβώς η Μικρά Ασία και η πόλη οδηγήθηκαν στην καταστροφή, ξεκινά την αφήγησή του από το 1912, με την έναρξη των Βαλκανικών πολέμων. Και συνεχίζει χρόνο με το χρόνο, να περιγράφει τα λάθη, τις παραλείψεις και τις παλινωδίες, που μετέτρεψαν τον στρατιωτικό και διπλωματικό θρίαμβο που είχε καταγάγει η κυβέρνηση Βενιζέλου, σε τραγωδία όταν ο λαός επέλεξε να την καταψηφίσει. 

     Εξαιρετικό βιβλίο, που μέσα από την αφήγηση της ζωής ενός κατοίκου της Σμύρνης, μας μεταφέρει με μοναδικό τρόπο τη ζωή στην τόσο «ιδιαίτερη» αυτή πόλη που αποτέλεσε χωνευτήρι πολιτισμών, γλωσσών και θρησκειών. Ευφυής και ο τρόπος που ο συγγραφέας συνδέει την ιστορική πραγματικότητα με τον μύθο του βιβλίου και τις ιστορικές προσωπικότητες με τους μυθιστορηματικούς χαρακτήρες, χωρίς το βιβλίο να «χάνει» σε ρυθμό. Εμφανής είναι επίσης η κοπιώδης έρευνα που χρειάστηκε, ώστε να αποκαλυφθούν τόσες λεπτομέρειες για την οικονομική και κοινωνική ζωή στην πόλη. Ένα βιβλίο που διδάσκει Ιστορία χωρίς διάθεση «διδακτισμού», προσφέροντας παράλληλα ύψιστη αναγνωστική απόλαυση.

ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΥΡΙΓΟΣ/ΕΥΑΝΘΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗΣ
Σελ. 255, Μάρτιος 2022

 

     Κυκλοφόρησε σε τέταρτη έκδοση το βιβλίο «Μικρασιατική Καταστροφή» των Α. Συρίγου, αναπληρωτή καθηγητή Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο τμήμα Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου και Ε. Χατζηβασιλείου, καθηγητή της Ιστορίας του Μεταπολεμικού Κόσμου στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. «Αυτό το βιβλίο αποσκοπεί να προφέρει βασική πληροφόρηση για τα αίτια, την εξέλιξη και τις επιπτώσεις της μικρασιατικής εκστρατείας και Μικρασιατικής Καταστροφής. Επιπλέον, επιχειρεί να απαντήσει σε ορισμένα από τα μεγάλα ερωτήματα για τα ζητήματα αυτά- ερωτήματα που εύλογα απασχολούν τον δημόσιο διάλογο, και τα οποία κατά καιρούς έχουν διατυπωθεί προς τους δύο συγγραφείς, από διαφορετικά ακροατήρια, σε διαφορετικές περιοχές της χώρας».

     Οι δύο συγγραφείς ξεκαθαρίζουν από τις πρώτες σελίδες ότι φιλοδοξία τους δεν ήταν να γράψουν ένα βιβλίο που να αναφέρεται με λεπτομέρειες στα γεγονότα της εκστρατείας και της επακόλουθης καταστροφής. Οι αναφορές στα πεδία των μαχών και στα όσα διαμείφθηκαν σε αυτά είναι ελάχιστες. Επιδίωξή τους ήταν να απευθυνθούν σε ένα κοινό το οποίο «απαιτεί σοβαρή και έντιμη πληροφόρηση, σε συνθήκες εθνικής αυτογνωσίας, όχι μόνον για τα γεγονότα, αλλά και για τις πνευματικές/πολιτικές στάσεις, τα μεγάλα διλήμματα και τις μεγάλες συζητήσεις που επί τόσον καιρό μαίνονται για την Καταστροφή. Είναι πραγματικά απελευθερωτικό να απευθύνεσαι σε αυτό το κοινό».

     Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου δεν επιχειρείται ούτε η αγιογραφία, ούτε η δαιμονοποίηση προσώπων που διαδραμάτισαν καίριο ρόλο εκείνη την εποχή. Σε όλους, οι συγγραφείς αναγνωρίζουν καλές προθέσεις κι εκτιμούν ότι όσα λάθη έγιναν, οφείλονται είτε σε ανικανότητα, είτε σε εσφαλμένες εκτιμήσεις. Το μόνο που δαιμονοποιούν -δικαίως- είναι ο Εθνικός Διχασμός που «μετά το 1915 προκάλεσε τεράστια δεινά στη χώρα» και είναι «εν πολλοίς υπεύθυνος για την Καταστροφή».

     Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε πενήντα ολιγοσέλιδα κεφάλαια, καθένα από τα οποία απαντά σε μια ερώτηση, που θα μπορούσε να έχει θέσει οποιοσδήποτε από εμάς. Η εποχή του Εθνικού Διχασμού, του Πρώτου παγκοσμίου πολέμου και του μακεδονικού μετώπου, σπανίως διδάσκονται στα σχολεία στο βαθμό και με το εύρος που πρέπει. Το βιβλίο έρχεται να καλύψει κάποια κενά, αλλά και να αποτελέσει αφορμή για περαιτέρω αναζήτηση ιστορικών πηγών.

     Στις σελίδες του ο αναγνώστης «θα βρει μια σημαντικά αποστασιοποιημένη ανάλυση: τη συζήτηση μιας μεγάλης εθνικής και διεθνούς συγκρούσεως, αποτυπωμένη με τους όρους του μετριοπαθούς ρεαλισμού και με ένα θεωρητικό υπόβαθρο που προκρίνει ως προτεραιότητα τη διατύπωση νηφάλιων συμπερασμάτων, ακόμα και εάν αυτά δεν είναι αρεστά».

     Το βιβλίο είναι εξαιρετικά χρήσιμο, διαφωτιστικό και σημαντικό. Οι δύο συγγραφείς κατάφεραν να το κάνουν ευκολοδιάβαστο και προσιτό στον μέσο αναγνώστη, χωρίς να κάνουν «εκπτώσεις» στην επιστημονική ακρίβεια. Συμπληρώνεται από τέσσερις κατατοπιστικούς χάρτες που αποσαφηνίζουν αρκετά θέματα και από σύντομη ελληνική και ξενόγλωσση βιβλιογραφία.       

ΣΜΥΡΝΗ 1922. Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

MARJORIE HOUSEPIAN DOBKIN
Μετάφραση: Θ. ΚΑΡΖΗΣ
Εκδόσεις ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
Σελ. 350, Σεπτέμβριος 2014

 

     Ο Σεπτέμβριος του 1922 ήταν ο μήνας που σηματοδότησε τη λήξη της Μικρασιατικής εκστρατείας, με την αποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων και την επακόλουθη σφαγή των ελληνικών όπως και άλλων μη μουσουλμανικών πληθυσμών της Ιωνίας από τους άτακτους Τσέτες και τον αφιονισμένο όχλο. Θέλοντας να τιμήσει τη μνήμη των  θυμάτων αυτών των γεγονότων, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 100 ετών από τις τραγικές εκείνες μέρες το blog Σελιδοδείκτης, κατά τον μήνα Σεπτέμβριο, θα παρουσιάσει πέντε βιβλία –ιστορικά και μυθιστορήματα-που αναφέρονται στα οδυνηρά γεγονότα.

     Μια από τις τραγικότερες στιγμές της μικρασιατικής εκστρατείας, περιγράφει στο βιβλίο της η αρμενικής καταγωγής συγγραφέας, Μ. Η. Dobkin (1922-2013). Την καταστροφή της Σμύρνης. Οι περιγραφές της επικεντρώνονται κυρίως στην καταστροφή της αρμενικής συνοικίας και τα όσα υπέστησαν οι συμπατριώτες της. Ανάμεσα στους οποίους ήταν και η οικογένειά της, που διασώθηκε και κατέφυγε στις ΗΠΑ. Εκεί γεννήθηκε η συγγραφέας, δύο μήνες μετά.

     Πηγές της δεν είναι μόνο τα επίσημα αρχεία φορέων και οργανισμών (όπως π.χ. τα Εθνικά αρχεία των ΗΠΑ), αλλά και προσωπικά αρχεία ανθρώπων που κατείχαν δημόσιες θέσεις και αξιώματα κατά το επίμαχο χρονικό διάστημα, δημοσιεύματα εφημερίδων, προσωπικά ημερολόγια, επιστολές και συγγράμματα. Η συγγραφέας κατόρθωσε ακόμα, να συγκεντρώσει αφηγήσεις και μαρτυρίες διασωθέντων και επιζώντων (κυρίως αρμενικής καταγωγής).

     Η αφήγησή της, ξεκινά αρκετά πριν τη μέρα εισόδου του στρατού του Κεμάλ στην πόλη. Πριν από την περιγραφή αυτής της ημέρας αλλά και των επόμενων που ήταν πολύ πιο άγριες και βίαιες, κάνει μια ιστορική αναδρομή. Αφ’ ενός για να καταδείξει τα λάθη της ελληνικής πλευράς που οδήγησαν στην ήττα, την άτακτη υποχώρηση και την συνεπακόλουθη καταστροφή. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του στρατηγού Χατζηανέστη που ανέλαβε αρχηγός του επιτελείου, μετά την ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές: «έναν ψηλό άνθρωπο με όψη πατρικίου και φήμη ανισόρροπου: έλεγαν ότι ημέρες ολόκληρες δεν περπατούσε, με την παραίσθηση ότι τα πόδια του ήταν γυάλινα»!!! Αφ’ ετέρου, για να στιγματίσει την πολιτική των λεγόμενων Μεγάλων Δυνάμεων, που αφού ενέπλεξαν την Ελλάδα σε έναν αδιέξοδο πόλεμο, στη συνέχεια δεν τήρησαν τις συμφωνίες τους και την εγκατέλειψαν. Κι ακόμη, όταν χρειάστηκε να επιδείξουν έναν στοιχειώδη ανθρωπισμό, σώζοντας τους διωκόμενους, δεν επέτρεψαν στα πλοία τους που ναυλοχούσαν στο λιμάνι της Σμύρνης (21 βρετανικά, γαλλικά, ιταλικά και αμερικανικά πολεμικά) να επέμβουν. Ο λόγος; Είχαν πολύ μεγάλα οικονομικά συμφέροντα στην Οθωμανική αυτοκρατορία και ήλπιζαν ότι αν τηρούσαν «ουδέτερη» στάση, θα είχαν προνομιακή μεταχείριση και με το νέο καθεστώς!

     Η είσοδος του τουρκικού ιππικού στην πόλη (στις 11 το πρωί της 9^ης Σεπτεμβρίου) έγινε με υποδειγματική τάξη. «Ήταν εντυπωσιακοί, ψηλά στα άλογά τους, με τα κυρτά αστραφτερά σπαθιά τους γυμνά, κρατημένα στο δεξί τους χέρι. Προχωρούσαν με ήσυχο βήμα και καθώς οι πανικόβλητοι πρόσφυγες σκορπίζονταν στριγγλίζοντας στον δρόμο τους, φώναζαν «Κορκμά! Κορκμά!»- Μη φοβάστε! Μη φοβάστε». Δυστυχώς αυτή η συμπεριφορά δεν κράτησε για πολύ. Τις επόμενες μέρες οι τούρκοι στρατιωτικοί αλλά κυρίως πολίτες, προχώρησαν με προσεκτικά σχεδιασμένα βήματα σ’ ένα όργιο λεηλασίας, βιασμών και σφαγής, που κορυφώθηκε με το κάψιμο της πόλης. «Η καταστροφή της Σμύρνης υπήρξε μια σκόπιμη πράξη των κεμαλιστών για να επιτύχουν την πλήρη εκδίωξη των ελληνικών και αρμενικών πληθυσμών από τη Μικρά Ασία. Μόνο που στο έγκλημα συνέργησαν τόσο οι μοναρχικοί κυβερνήτες των Αθηνών, όσο και οι Μεγάλες Δυνάμεις, οι οποίες επέτρεψαν την ολοκλήρωση της γενοκτονίας των χριστιανικών πληθυσμών στα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία αποχωρούσε από το ιστορικό προσκήνιο. Κάποιες από τις Μεγάλες Δυνάμεις της Δύσης, δεν ανέχτηκαν απλώς, αλλά ευνόησαν και συνεργάστηκαν με τον τουρκικό εθνικισμό». (από τον πρόλογο του βιβλίου που έγραψε ο ιστορικός κ. Βλάσης Αγτζίδης)

     Για πολλά χρόνια, τα όσα συνέβησαν εκείνο το Σεπτέμβρη, δεν έβρισκαν εύκολα θέση στο δημόσιο λόγο. Μόνο σε κάποιες περιπτώσεις, φωτισμένοι διανοούμενοι, κυρίως Έλληνες και Αρμένιοι, με τα έργα τους, επανέφεραν το θέμα στην επιφάνεια και δεν το άφησαν να περάσει στη λήθη. Μια από αυτές τις περιπτώσεις είναι και το αξιόλογο αυτό βιβλίο, της Μ. Housepian Dobkin, που παρά το γεγονός ότι περιλαμβάνει πολλά ιστορικά στοιχεία, διαβάζεται σαν μυθιστόρημα και θεωρείται βιβλίο αναφοράς στην παγκόσμια βιβλιογραφία.