1821. Η ΑΡΧΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΘΗΚΕ

ΠΟΤΕ ΚΑΙ ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΘΗΚΕ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΠΟΥ ΖΟΥΜΕ ΣΗΜΕΡΑ
ΑΘΗΝΑ ΚΑΚΟΥΡΗ
Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗΣ
Σελ. 375, Φεβρουάριος 2013

     Ένα βιβλίο που γράφτηκε για παιδιά, αλλά μπορεί (και πρέπει) να διαβαστεί από ανθρώπους κάθε ηλικίας, είναι το «1821». Όπως γίνεται φανερό από τον τίτλο ακόμη, το βιβλίο αφορά τον ξεσηκωμό των Ελλήνων και τις προσπάθειες για τη δημιουργία ενός σύγχρονου κράτους. Προσπάθειες που δυστυχώς δεν ευοδώθηκαν και γι’ αυτό, η ελληνική κοινωνία παρουσιάζει τις τεράστιες παθογένειες που την ταλανίζουν.

     Η συγγραφέας, επειδή ξέρει το «κοινό» της, σε αντίθεση με τους συγγραφείς των σχολικών βιβλίων, δεν επιβαρύνει το κείμενο με ανούσιες «υπολεπτομέρειες» που ενδιαφέρουν μόνο τους ιστορικούς. Κάνει μια εξιστόρηση της επανάστασης εστιάζοντας στα κύρια γεγονότα, ενθαρρύνοντας τον αναγνώστη να σκεφτεί κι όχι να απομνημονεύει. «Φαντάσου πως στέκεις εμπρός σ’ έναν μεγάλο πίνακα με δεκάδες ρολόγια, ρολογάκια, δείκτες, χρωματιστά φώτα, καμπανάκια. Σου ζητούν να μάθεις να περιγράφεις αυτόν τον πίνακα και το βρίσκεις δουλειά πολύ δύσκολη, ανιαρή και τελείως άχρηστη. Κάτι τέτοιο μας συμβαίνει συχνά με την Ιστορία και το μάθημά της. Αυτό, λοιπόν, που θέλω εγώ είναι να σε κάνω να δεις το πώς λειτουργεί ο μεγάλος αυτός πίνακας, τι κάνει τα φωτάκια ν’ αναβοσβήνουν και τα ρολόγια να γυρίζουν και κυρίως-κυριότατα-να καταλάβεις τι μετρά ο πίνακας. Γιατί τότε θα δεις πως η Ιστορία μετρά τη ζωή μας, τη ζωή τη δική μου και τη δική σου, όχι σε κάποιο αόριστο περασμένο χρόνο αλλά σήμερα, εδώ που μιλάμε, τώρα».

     Αποφεύγει να αναπαράγει μύθους που αναπτύχθηκαν γύρω από την ελληνική επανάσταση-που δυστυχώς είναι ευρέως διαδεδομένοι και παραδεκτοί ως αδιαμφισβήτητες αλήθειες-ενώ δεν διστάζει να κατακρίνει κάποιες πράξεις πρωταγωνιστών όταν χρειάζεται, όταν θεωρεί ότι έσφαλαν ή με τις πράξεις τους έβαλαν σε κίνδυνο την έκβαση του αγώνα, όποιοι κι αν είναι αυτοί. Ιδιαίτερα για όσους, για να αποκομίσουν προσωπικό όφελος δε δίστασαν να εμπλακούν σε εμφύλιες διαμάχες και αντί να πολεμούν τον κοινό εχθρό, έστρεψαν τα όπλα κατά των μέχρι χθες συναγωνιστών τους.

     Μεγάλο μέρος του βιβλίου, περιγράφει τις προσπάθειες που έκανε ο πρώτος Έλληνας Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας να δημιουργήσει ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος. Ο μόνος-κατά την ταπεινή προσωπική μου άποψη-έλληνας πολιτικός που έβαλε πάνω από το προσωπικό του συμφέρον, το συμφέρον της πατρίδας. Ο οποίος όχι μόνο δε χρησιμοποίησε το κράτος ως αγελάδα προς άρμεγμα και για την τακτοποίηση ημετέρων, αλλά αντίθετα διέθεσε το σύνολο της περιουσίας του, προς όφελος την Ελλάδας και των φτωχών Ελλήνων. Έφθασε σε μια ρημαγμένη από τον πόλεμο περιοχή που δεν μπορούσε ούτε τους κατοίκους της να θρέψει και προσπάθησε δουλεύοντας άοκνα, ακατάπαυστα και νυχθημερόν, να διαμορφώσει θεσμούς, στρατό, ναυτικό, υποδομές, με ελάχιστους πόρους. Όμως, οι σύγχρονοί του, αντί να τον ευχαριστήσουν, τον δολοφόνησαν. Γιατί; «Η σύγκρουση των συμφερόντων ήταν αδυσώπητη-από τη μια το κράτος που εννοούσε να δημιουργήσει ο Καποδίστριας και από την άλλη οι διάφοροι παλιοί, αλλά και νέοι, πυρήνες προνομίων και εξουσίας που του αντιστέκονταν λυσσαλέα». Τραγικό παράδειγμα οι απαιτήσεις για πολεμικές αποζημιώσεις των Υδραίων, που οδήγησαν στην πυρπόληση της ναυαρχίδας «Ελλάδα» του υποτυπώδους ελληνικού στόλου από τον Ανδρέα Μιαούλη, τον μέχρι πρότινος «φόβο και τρόμο» των Τούρκων.

     Το βιβλίο είναι εξαιρετικά γραμμένο και παρά το γεγονός ότι είναι βιβλίο ιστορίας, είναι ευκολοδιάβαστο σαν ένα καλό μυθιστόρημα. Πολύτιμο βοήθημα για όποιον θέλει να προσεγγίσει την Ελληνική επανάσταση είτε είναι παιδί είτε ενήλικος, νηφάλια, χωρίς «πατριωτικές» και εθνικιστικές εξάρσεις και μεγαλοστομίες, απογυμνωμένο από τις ανόητες μυθολογίες που έχουν στηθεί γύρω από το γεγονός, που σε βάζει να σκεφτείς και δείχνει πως το παρελθόν καταφέρνει να προσδιορίζει τον παρόν.

     Στο τέλος του βιβλίου παρατίθεται μικρός κατάλογος βιβλίων (ιστορικά, απομνημονεύματα, μυθιστορήματα) που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για περαιτέρω μελέτη.   

 

 

ΤΟ 1821 ΚΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΚΑΡΙΜΠΑΣ
Εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ
Σελ. 757, 1995

 

     Το εμβληματικό κι «αιρετικό» τρίτομο έργο (για τη σημερινή παρουσίαση χρησιμοποίησα την επανεκτύπωση της επίτομης έκδοσης του 1995) του Γ. Σκαρίμπα, «Το 1821 Και Η Αλήθεια», προκάλεσε συζητήσεις και ξεσήκωσε αντιδράσεις από την πρώτη στιγμή της κυκλοφορίας του, πριν από σχεδόν πενήντα χρόνια.

     Η βασική ένσταση του Σκαρίμπα, είναι ότι η επίσημη ιστοριογραφία, δεν συνέλαβε την πλήρη έννοια της Επανάστασης του 1821. «Η δική μας, η «σιδερωμένη» Ιστορία δε μας έλεγε την αλήθεια ή τουλάχιστον δε μας την έλεγε ολόκληρη. Οπότε ένα απ’ τα δύο: Ή δεν την ξέρει και-ώστε-είναι αδιάβαστη, ή την ξέρει και τα «μασάει», οπότε πάλι δεν μας είναι αξιόπιστη».

     Ο συγγραφέας, που δεν είναι ιστορικός αλλά γράφει «Έχω δική μου ευθύνη και οντότητα, κρίση ιστορική και παρρησία», υποστηρίζει ότι η επανάσταση υπήρξε πρωτίστως κοινωνική και δευτερευόντως εθνικοαπελευθερωτική. Ακόμη διακηρύσσει σε όλους τους τόνους, ότι οι περισσότεροι από τους Έλληνες του εξωτερικού, αυτοί που θα ονομάζαμε σήμερα επώνυμους και κυρίως οι Φαναριώτες, δεν στήριξαν την επανάσταση στο βαθμό που επίσημη ιστοριογραφία υποστηρίζει. «Τι ήταν το Ιερατείο, οι Φαναριώτες και οι λόγιοι γύρω και πριν απ’ το 21; Ήσαν ή όχι Τουρκογλείφτες κι ενάντιοι σε κάθε ιδέα εθνεγερσίας; Μην και τραγούδαγαν τα κλέφτικα; Ή μη σπάσανε κι αυτοί στην Αλαμάνα τα σπαθιά τους; Οι οσποδάροι; Οι δραγουμάνοι; Οι νοτιώτερα, κοτζαμπάσηδες και οι «γερόντοι»; Ίσον όλη η πανούκλικη κατάρα του καιρού; Μα, ούτε για την κοινωνιολογία της επανάστασης δεν λέτε. Ή δεν την ξέρετε ή μας την κρύβετε την αλήθεια. Δεν λέτε λόγου χάρη ότι η επανάσταση δεν έγινε μόνο για τους Τούρκους (Δεν ήταν οι χειρότεροι…). Έγινε ενάντια και στο γδάρσιμο και τον κατατρεγμό απ’ τους προκρίτους-δηλαδή σύξυλου του «Τριαδικού» Τουρκοπαπαδοκοτζαμπασέικου καθεστώτος». Για να στηρίξει τους ισχυρισμούς του, εξετάζει πλήθος πηγών και παραθέτει αποσπάσματα από πολλά έργα.

     Για όσους θεωρούν υπερβολές τα όσα υποστηρίζει ο Γ. Σκαρίμπας, παραθέτω ένα απόσπασμα από μια οθωμανική έκθεση που συντάχτηκε λίγα χρόνια πριν την επανάσταση από τον Σουλεϊμάν Πενάχ Εφέντη, αξιωματούχο της Υψηλής Πύλης, που μετέβη στην Πελοπόνησσο, ειδικά για να διερευνήσει τους λόγους των διάφορων εξεγέρσεων που γίνονταν στην περιοχή. Δεν βρίσκεται στο βιβλίο που παρουσιάζω, αλλά στο «Προεπαναστατική Ελλάδα και οσμανικό κράτος» του Ν. Σαρρή και είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικό: «…οι κοτζαμπάσηδες είναι εκείνοι που έχουν συμμαχήσει με τους βαλήδες (διοικητές εγιαλετίων) και τους δικαστές και τους αστυνομικούς και τους αγιάνηδες (προκρίτους) και γίνονται αιτία να τυραγνιέται ο ρεαγιάς περισσότερο απ’ όσο του είναι υποφερτό […] Και με το να εισπράττουν (άσπρα) από κατάστιχα που διανέμουν καθημερινά στους φτωχούς ρεαγιάδες τους κατάντησαν ερείπια […] (θα πρέπει) να μη γίνονται κοτζαμπάσηδες περισσότερο από ένα χρόνο […] γιατί, όταν είναι συνεχώς οι ίδιοι, δεν μένει απάτη που να μην κάνουν και καταπιέζουν σε αφάνταστο βαθμό του ρεαγιάδες». Ακόμη δεν μπορώ να αντισταθώ στον πειρασμό να παραθέσω ένα απόσπασμα από το βιβλίο «Η Ελληνική Επανάσταση Μέσα Από Τα Μάτια Των Οθωμανών» του Λ. Μοίρα (διαβάστε την παρουσίαση που αναρτήθηκε την προηγούμενη εβδομάδα εδώ: https://bibliodiktis.blogspot.com/2021/03/blog-post.html) που δείχνει ανάγλυφα τις διαχρονικές  σχέσεις των Φαναριωτών με τους σουλτάνους. «Ο Μαχμούτ Β! το 1819 εξέδωσε έναν κανουνναμέ-καταστατικό οργανισμό-που περιόριζε σε τέσσερις φαναριώτικες οικογένειες το προνόμιο του διορισμού στα παραπάνω αξιώματα. Με αυτόν τον κανουνναμέ η Πύλη επιθυμούσε να ρυθμίσει το ζήτημα της επιλογής έμπιστων προσώπων σε ζωτικής σημασίας θέσεις, περιορίζοντας τον ενδοκοινοτικό ανταγωνισμό μεταξύ των Φαναριωτών…» (η υπογράμμιση δική μου).

     Όπως γίνεται εμφανές από τα πιο πάνω αποσπάσματα, αλλά και όσα παρατίθενται στο βιβλίο, ο συγγραφέας του δεν είχε και τόσο πολύ άδικο.

     Το βιβλίο «Το 1821 Και Η Αλήθεια», προτείνει μια διαφορετική από την κρατούσα οπτική και μια άλλη προσέγγιση στα αίτια που οδήγησαν στον ξεσηκωμό του 1821 και πρέπει να διαβαστεί από τον κάθε αναγνώστη που θέλει να εντρυφήσει στο κορυφαίο γεγονός της ελληνικής Ιστορίας, που οδήγησε στη δημιουργία του σύγχρονου ελληνικού κράτους. 

 

   

Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΜΕ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΟΘΩΜΑΝΩΝ

ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΜΟΙΡΑΣ
Εκδόσεις ΤΟΠΟΣ
Σελ. 230, Σεπτέμβριος 2020

     Για την Ελληνική επανάσταση του 1821, υπάρχει πλούσια βιβλιογραφία, που εξετάζει κάθε πτυχή του μεγάλου αυτού γεγονότος. Είναι βιβλία, γραμμένα από Έλληνες και ξένους ιστορικούς, αλλά κι επιστήμονες άλλων ειδικοτήτων. Ένα όμως από τα θέματα που δεν έχουν διερευνηθεί επαρκώς στην Ελλάδα, είναι το πώς προσέλαβαν οι Οθωμανοί το «Rum fesadi» (συνομωσία των Ρωμιών) ή «Yunan ihtilali» (Ελληνική επανάσταση). «Παρ’ όλη την πρόοδο της έρευνας, οι Οθωμανικές προσλήψεις της Ελληνικής Επανάστασης είναι ένα θέμα που δεν έχει διερευνηθεί πλήρως. Οι Οθωμανικές πηγές δεν έχουν μελετηθεί για μεγάλο χρονικό εύρος από τους Έλληνες ιστορικούς και μόνο τα τελευταία χρόνια με τη συστηματική μελέτη τους μπορεί να γίνει εκτίμηση και αξιολόγηση όσον αφορά την ελληνική ιστορία και επανάσταση».

     Ένα μέρος του κενού που υπάρχει στην έρευνα, έρχεται να καλύψει αυτό το βιβλίο που «Στόχος του είναι να παρουσιάσει τον τρόπο με τον οποίο ο σουλτάνος, η γραφειοκρατική ελίτ και η οθωμανική διανόηση κατανόησαν το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα των Ελλήνων και να αξιολογήσει τις οθωμανικές αντιδράσεις απέναντι στο μείζον αυτό ζήτημα. Το περιεχόμενο του βιβλίου αυτού δεν αναλώνεται στην εξιστόρηση των πολεμικών συγκρούσεων που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια της επανάστασης, ούτε «ομνύει» στην κυρίαρχη εθνική αφήγηση. Αντιθέτως, στόχος του είναι να συμβάλει στην κάλυψη του κενού που υπάρχει όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο οι Οθωμανοί προσέγγισαν και αξιολόγησαν τα γεγονότα του Εικοσιένα».

     Το βιβλίο αποτελείται από τέσσερα κεφάλαια. Αρχικά δίνει μια συνοπτική περιγραφή της κατάστασης του οθωμανικού κράτους τον 18^ο και αρχές του 19^ου αιώνα, εξετάζει το πώς οι ιδέες της Γαλλικής επανάστασης έγιναν αντιληπτές από την οθωμανική ελίτ και το περιβάλλον του σουλτάνου καθώς και την προσέγγιση της επανάστασης του 1770 στην Πελοπόννησο και της Σερβικής επανάστασης του 1804, από την οθωμανική εξουσία.

     Το επόμενο κεφάλαιο αναφέρεται στις αντιδράσεις των Οθωμανών τα πρώτα χρόνια της επανάστασης, προσπαθεί να ερμηνεύσει τις αντιδράσεις στο κέντρο εξουσίας αλλά και την περιφέρεια, περιγράφει πως αντιμετώπισαν οι χρονικογράφοι και οι λόγιοι την επανάσταση, καθώς και πως αντέδρασαν οι Οθωμανοί στις επεμβάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων.

     Το τρίτο κεφάλαιο αναφέρεται στο πως είδαν οι Οθωμανοί τα κορυφαία συμβάντα της Ελληνικής επανάστασης και την αντίδρασή τους στην ίδρυση του Ελληνικού κράτους.

     Τέλος στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η επίδραση της Ελληνικής επανάστασης στην πνευματική ζωή και την ιδεολογία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και οι μεταρρυθμίσεις που πραγματοποιήθηκαν στην διοίκηση και στη δομή της αυτοκρατορίας λόγω της επανάστασης κι εξαιτίας της δημιουργίας του Ελληνικού βασιλείου.  

     Ο συγγραφέας του βιβλίου, που είναι διδάκτωρ Οθωμανικής Ιστορίας και διδάσκει Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, έχει πολύ καλή γνώση της νοοτροπίας και της κουλτούρας του σουλτανικού περιβάλλοντος που καθόριζε και διαμόρφωνε την «πολιτική» έναντι των υπηκόων. Η γνώση αυτή σε συνδυασμό με την μεγάλη έρευνα που έκανε σε πολλές πηγές, αρχεία και βιβλιογραφία, του επέτρεψε να γράψει μια ιδιαίτερα σημαντική μελέτη, που φωτίζει μια διαφορετική πλευρά της Ελληνικής επανάστασης.

ΦΙΛΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ

CHRISTOFER WOODHOUSE
Μετάφραση ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΑΜΠΡΙΑΚΟΣ
Εκδόσεις ΜΙΝΩΑΣ
Σελ. 209, Σεπτέμβριος 2020 

     Το βιβλίο- ιστορική μελέτη του C. Woodhouse για τους αλλοδαπούς που αγωνίστηκαν στο πλευρό των Ελλήνων στην επανάσταση του 1821, κυκλοφόρησε στα αγγλικά το 1969, αλλά απ’ όσο γνωρίζω είναι η πρώτη φορά που μεταφράζεται στην ελληνική γλώσσα. Ο τίτλος θα μπορούσε να θεωρηθεί κάπως… παραπλανητικός, αφού η μελέτη εστιάζει στους βρετανούς φιλέλληνες, κάτι που παραδέχεται και ο ίδιος ο συγγραφέας. «Το γεγονός ότι το παρόν έργο περιορίζεται στους Βρετανούς, οφείλεται σε δύο καλούς λόγους. Ο ένας είναι ότι υπάρχει ένα ιδιαίτερο και ασυνήθιστο ενδιαφέρον στη σχέση των Βρετανών φιλελλήνων με την κοινωνική και πολιτική ιστορία της εποχής τους, το οποίο δεν έχει ερευνηθεί στο παρελθόν. Ο άλλος […] είναι η υπεροχή, τόσο σε αριθμούς όσο και σε αποφασιστική επίδραση των Βρετανών».

     Ο Γούντχαουζ, εξετάζει αρχικά το πώς είχε διαμορφωθεί η κατάσταση τα χρόνια πριν την επανάσταση όταν οι ξένοι επισκέπτες έφταναν κυρίως στην Αθήνα που «ήταν ήδη διάσημη για την ιστορία και τα αρχαία μνημεία της». Η κήρυξη της επανάστασης και η ενεργός εμπλοκή του λόρδου Byron το 1823, που ήρθε πρώτα στην Κεφαλονιά και στη συνέχεια στο Μεσολόγγι, διαμόρφωσε ένα εντελώς διαφορετικό κλίμα. «Μόνο ένας άνθρωπος υπήρξε η γέφυρα ανάμεσα στους δύο κόσμους, του Λονδίνου και της Ελλάδας: ο λόρδος Byron. Για τους Ουίγους και τους ριζοσπάστες στο Λονδίνο ήταν σημαντικός επειδή ήταν λόρδος. Για τους φιλέλληνες εν δράσει ήταν μια έμπρακτη έμπνευση. Για τους Έλληνες ήταν ένας ποιητής, ένας ήρωας και ένας θεός. Η συμβολή του στην απελευθέρωση της Ελλάδας είναι κυριολεκτικά ασύγκριτη…».

     Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η κοινωνική διαστρωμάτωση των ανθρώπων που έφτασαν στην Ελλάδα για να βρεθούν στα πεδία των μαχών, τους οποίους ο συγγραφέας αποκαλεί «φιλέλληνες εν δράσει», καθώς και τα κίνητρά τους. Κάποια από τα οποία είναι η κλασική παιδεία, η (αυτό που αποκαλείται) Μεγάλη Περιήγηση, που υποδαυλίστηκε και από την έκδοση πληθώρας ταξιδιωτικών βιβλίων στα οποία οι περιηγητές περιέγραφαν τις εμπειρίες τους, η αρχαία κληρονομιά, αλλά και το στρατηγικό ενδιαφέρον για την ανατολική Μεσόγειο. «Ως προς την ιδιοσυγκρασία και την ιδεολογία οι φιλέλληνες ήταν προβλέψιμοι: ριζοσπάστες, ρομαντικοί, λάτρεις της περιπέτειας, εριστικοί, γαλαντόμοι και κατά κανόνα ειλικρινείς […] Η καταγωγή τους αντανακλούσε τις κοινωνικές διαιρέσεις της εποχής. Υπήρχαν άνθρωποι από τις καλύτερες οικογένειες, τα καλύτερα συντάγματα, τα καλύτερα πανεπιστήμια (ιδίως το Κέμπριτζ). Στο άλλο άκρο ήταν οι ναυτικοί και οι τεχνίτες και ενδιάμεσα οι επαγγελματίες της μεσαίας τάξης».

     Ιδιαίτερη μνεία γίνεται σε όσους παρέμειναν ή ήρθαν στην Ελλάδα μετά το θάνατο του λόρδου Byron τον Απρίλιο του 1824 (από ασθένεια). Πολλοί από αυτούς ήταν αξιωματικοί και παρά τις αντιξοότητες που αντιμετώπισαν, η συμβολή τους υπήρξε υπερπολύτιμη. Πρόσφεραν πολλά και κάποιοι από αυτούς την ίδια τους τη ζωή.

     Τέλος ο συγγραφέας, μας υπενθυμίζει τα πρόσωπα που μπορεί να μην ήταν «φιλέλληνες εν δράσει», αλλά με την πολιτική τους και την επιρροή που μπορούσαν να ασκήσουν, βοήθησαν πολύ την ελληνική υπόθεση, ιδιαίτερα στα δύσκολα χρόνια κατά τα οποία ο Ιμπραήμ, σχεδόν κατάφερε να καταπνίξει την επανάσταση!

     Το βιβλίο περιλαμβάνει βιβλιογραφία και δύο παραρτήματα. Στο πρώτο περιλαμβάνονται οι «Βρετανοί εθελοντές που έδρασαν στην Ελλάδα στον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας (1821-29)» και στο δεύτερο τα «Μέλη του Φιλελληνικού Κομιτάτου του Λονδίνου».

     Το «Φιλέλληνες» είναι μια αξιόλογη μελέτη, που μας θυμίζει αυτούς οι οποίοι εγκατέλειψαν οικογένειες και καριέρες και θυσίασαν το μέλλον, τη σωματική τους ακεραιότητα και την ίδια τη ζωή τους, για να πολεμήσουν στο πλευρό των Ελλήνων σε έναν αγώνα που θεωρούσαν δίκαιο.

1821. Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ

CHRISTOFER M. WOODHOUSE
Μετάφραση: ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΜΠΕΛΑΣ
Εκδόσεις ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
Σελ. 222, Ιανουάριος 2020

 

     Το κλασικό έργο (γράφτηκε το 1952) του C. M. Woodhouse, «1821. Ο Πόλεμος Της Ελληνικής Ανεξαρτησίας», καθίσταται ιδιαίτερα επίκαιρο, λόγω των εορτασμών για τα 200 χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης. Κυκλοφορεί τώρα, σε δεύτερη έκδοση, μετά την πρώτη του 1978, σε νέα μετάφραση.

     Ο C. Woodhouse, (1917-2001)  υπήρξε λάτρης και ένθερμος φίλος της Ελλάδας. Το σύνολο σχεδόν του συγγραφικού του έργου, αφορά την ελληνική ιστορία. Μάλιστα πολέμησε στη χώρα μας στη διάρκεια του Β! παγκοσμίου πολέμου, ως μέλος της επιχείρησης Harling. Η επιχείρηση είχε ως στόχο την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου και ο ταγματάρχης Woodhouse ήταν ένας από τους 14 βρετανούς κομάντος που ανέλαβαν την υλοποίηση του σχεδίου. Έκτοτε ο Woodhouse επισκέφθηκε πολλές φορές την Ελλάδα τόσο για προσωπικούς όσο και υπηρεσιακούς λόγους.

     Στο έργο του που σας παρουσιάζω σήμερα, κάνει μια εξαιρετική και διεισδυτική ανάλυση των χρόνων της Επανάστασης και των πρώτων μετεπαναστατικών χρόνων καθώς και τις εξελίξεις που η Επανάσταση πυροδότησε όχι μόνο στην Ελλάδα και την Οθωμανική αυτοκρατορία, αλλά και σε όλη την Ευρώπη. Κάτι που οι οργανωτές της αλλά και οι αγωνιστές δεν μπορούσαν ούτε να προβλέψουν, ούτε να αντιληφθούν. Εξελίξεις που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επιτυχή της έκβαση. «Ο αγώνας της Ελλάδας για ανεξαρτησία […] Είναι κομμάτι της ιστορίας της Ευρώπης, όχι μόνο της Ελλάδας και της Τουρκίας-είναι μάλιστα κομμάτι μιας ακόμα πιο ευρείας ιστορίας, γιατί η Αμερική, η Ασία και η Αφρική έχουν και οι τρεις μια θέση στις παρυφές της […] Ακόμα δεν έχει γίνει απόπειρα να ενταχθεί η Ελληνική Επανάσταση του 1821 στο διπλό της πλαίσιο, να μελετηθεί δηλαδή τόσο ως μέρος του μακρού ρεύματος της ελληνικής ιστορίας όσο και ως μείζων αναδιάταξη της δομής της Ευρώπης το 19^ο αιώνα. Φιλοδοξία του ανά χείρας τόμου είναι να επιτευχθεί αυτός ο συνδυασμός».

     Για να πετύχει το σκοπό του, ο συγγραφέας εξετάζει τις στρατιωτικές (ρωσο-τουρκικοί πόλεμοι) αλλά και διπλωματικές μάχες, που δίνονταν στα συνέδρια στα οποία καθορίζονταν σύμφωνα με τις επιθυμίες των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής, οι τύχες των λαών. Αυτό σε συνδυασμό με τις σχέσεις ανάμεσα στα διάφορα ελληνικά ένοπλα σώματα, που καθώς δεν υπήρχε κεντρικός σχεδιασμός και η οργάνωση ήταν κακή, όταν δεν είχαν να αντιμετωπίσουν τους τούρκους ή τους αιγύπτιους, ως γνήσιοι Έλληνες «τρωγόταν» μεταξύ τους, θέτοντας σε άμεσο κίνδυνο την επιτυχία της Επανάστασης. Καθώς και τους «ελιγμούς» στους οποίους επιδίδονταν οι διάφοροι «πολιτικοί» και προύχοντες που ήθελαν να βρίσκονται σε θέση ισχύος την «επόμενη μέρα» και δεν δίσταζαν να εκτελούν άκριτα στις επιθυμίες των Μεγάλων Δυνάμεων, ακόμα κι όταν αυτές ερχόταν σε αντίθεση με τα συμφέροντα των επαναστατημένων Ελλήνων. Εντρυφώντας σε αρχεία και διπλωματικά πρωτόκολλα, μας δίνει μια διαφορετική οπτική για τη στάση της τσαρικής Ρωσίας απέναντι στην επανάσταση που θα προβληματίσει, ενώ δεν θα διστάσει να στηλιτεύσει τη στάση κάποιων  συμπατριωτών του αξιωματούχων, των οποίων ο ρόλος δεν υπήρξε εντελώς ξεκάθαρος. Και τέλος αναλύει πως σε πείσμα όλων των αντιξοοτήτων, χάρη στην αγωνιστικότητα του απλού λαού αλλά και χάρη στην βοήθεια και την κινητοποίηση φιλελληνικών οργανώσεων, τελικά η επανάσταση πέτυχε.

     Το βιβλίο, παρά το γεγονός ότι γράφτηκε περισσότερο από μισό αιώνα πριν, είναι διαχρονικό και αξίζει να διαβαστεί από κάθε αναγνώστη που ενδιαφέρεται για την πορεία της Ελλάδας στους δαίδαλους και τις συμπληγάδες της Ιστορίας. Ακόμη αξίζει να αναφερθεί ότι χάρη στον εξαιρετικό και συναρπαστικό τρόπο που το έγραψε ο συγγραφέας του, διαβάζεται εύκολα και διατηρεί συνεχώς το ενδιαφέρον.   

 

21 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ & ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ '21

ΘΑΝΟΣ ΒΕΡΕΜΗΣ
Εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ
Σελ. 226, Σεπτέμβριος 2020

 

     Με την ευκαιρία της επετείου για τα 200 χρόνια από την επανάσταση του 1821, κυκλοφόρησαν πολλά βιβλία που αναφέρονται στο συγκεκριμένο θέμα. Ένα από τα πιο αξιόλογα, είναι αυτό που σας παρουσιάζω σήμερα.

     Ο καθηγητής Θ. Βερέμης, συγκέντρωσε 21 καίρια ερωτήματα που θα μπορούσαν να απευθύνουν όσοι ενδιαφέρονται να αναγνώσουν την Ιστορία σε βάθος, πέρα από τις μάχες, τις ηρωικές στιγμές και την αυτοθυσία που επέδειξαν πολλοί από τους αγωνιστές. Να ανακαλύψουν πως επέδρασαν οι πολεμικές επιχειρήσεις-πέρα από την απελευθέρωση εδαφών-στη διαμόρφωση του Ελληνικού κράτους. Πως μεταβλήθηκαν οι κοινωνικές δομές και πως οι αγωνιστές «έμαθαν» να θεωρούν πατρίδα έναν πολύ ευρύτερο χώρο, από τον στενό του χωριού τους και της περιοχής γύρω από αυτό. Ακόμη ποια και σε ποιο βαθμό ήταν η συμβολή του ελληνισμού της διασποράς, που ήταν επηρεασμένος από τις νέες ιδέες του Διαφωτισμού, σ’ αυτές τις μεταβολές, κ.ά. Παραθέτω τα ερωτήματα, που είναι αρκετά εύγλωττα:

 

1.          Πως αντιλαμβάνονταν οι Έλληνες του 1821 το περιεχόμενο της Επανάστασής τους;

2.          Ποιοι ήταν οι ένοπλοι του Αγώνα;

3.          Τι ήθελαν οι ξένοι ταξιδιώτες στην Ελλάδα;

4.          Ποια τα προνεωτερικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας του 1821 και ποια της νεωτερικότητας;

5.          Ποιες αλλαγές σημειώνονται στην ελληνική χερσόνησο κατά τις πρώτες εκατονταετίας της Τουρκοκρατίας;

6.          Ποια η σχέση των Ελλήνων του 1821 με την αρχαιότητα;

7.          Πως αλλάζουν οι σχέσεις Δύσης-Ανατολής μέσα στα τετρακόσια χρόνια της οθωμανικής αυτοκρατορίας;

8.          Ποια η σημασία των απομνημονευματικών έργων για την κατανόηση της Παλιγγενεσίας;

9.          Πως εξηγείται η καταστολή της Επανάστασης στον Μοριά από τον Ιμπραήμ;

10.              Ποιο το καθεστώς των Οθωμανών;

11.              Ποια η γεωστρατηγική σημασία της Ελλάδας;

12.              Ποια η σημασία του Διαφωτισμού για τον Ελληνικό Αγώνα;

13.              Ποια η επίδραση των ξενικών κομμάτων στην ελληνική πολιτική;

14.              Ποια η σημασία των Εθνοσυνελεύσεων για τον Αγώνα;

15.              Γιατί οι πρώτες στρατιωτικές επιτυχίας οδήγησαν τους Έλληνες σε διχόνοια;

16.              Ποιες πολιτικές συνθήκες επικρατούσαν στην οθωμανική επικράτεια τις παραμονές της Επανάστασης;

17.              Ποια η σημασία της Εκκλησίας;

18.              Ποιος οι ρόλος των Φιλελλήνων στον Αγώνα;

19.              Πως πραγματοποιήθηκαν τα δύο δάνεια (1824-1825) της Ανεξαρτησίας;

20.              Ποιες οι διεθνείς σχέσεις της Ελλάδας (1821-1830);

21.              Ποιες λεπτομέρειες μας διαφεύγουν;

     Οι ερωτήσεις δίνουν την ευκαιρία στον Θ. Βερέμη να δώσει διαφωτιστικές απαντήσεις, οι οποίες-όσο με αφορά προσωπικά-φώτισαν σημεία που θεωρούσα «σκοτεινά», όπως η 11 και η 20. Εξίσου διαφωτιστική είναι η απάντηση στην ερώτηση 21, αφού διευκρινίζει «λεπτομέρειες» που δεν θα μπορούσαν να ενταχθούν κάπου αλλού.

     Πριν κλείσω, δεν μπορώ να αντισταθώ στο να αντιγράψω κάποιους αριθμούς που αφορούν τα δύο πρώτα δάνεια που έλαβε η Ελλάδα και τους ληστρικούς όρους που της επιβλήθηκαν (ερώτ. 19). «Το πρώτο δάνειο συνομολογήθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 1824 με τον οίκο Λόφναν σε ύψος 800.000 λιρών στερλινών […] Διορία 36 ετών καθοριζόταν για την απόσβεση του δανείου. Για την πληρωμή των τόκων τέθηκαν όλα τα δημόσια έσοδα και για την αποπληρωμή του κεφαλαίου όλα τα εθνικά κτήματα. Από το ονομαστικό κεφάλαιο των 800.000 στερλινών μόνο οι 453.700 λίρες αποτέλεσαν το ποσό που θα ελάμβανε η Ελλάδα-αλλά και αυτό θεωρητικά. Με την αφαίρεση ποσών για προκαταβολή των τόκων και χρεόλυτρα δύο ετών καθώς και για άλλα έξοδα και προμήθειες, το σύνολο των χρημάτων που επρόκειτο να λάβει η ελληνική προσωρινή διοίκηση έφτανε μόνο τις 298.700 λίρες στερλίνες […] Το δεύτερο αγγλικό δάνειο ανέλαβε ο τραπεζικός οίκος των αδελφών Ρικάρντο και η συμφωνία πραγματοποιήθηκε την 7^η Φεβρουαρίου 1825. Το ονομαστικό κεφάλαιο ανερχόταν σε 2.000.000 στερλίνες. Το τελικό ποσό που εκκαθαρίστηκε έφτασε τις 816.000 λίρες στερλίνες». Το για ποιους σκοπούς χρησιμοποιήθηκαν αυτά τα δάνεια, αφήνω να το ανακαλύψετε όταν διαβάσετε το βιβλίο.

     Το βιβλίο, όπως γράφω και πιο πάνω, είναι εξαιρετικό και εξόχως διαφωτιστικό για κάποιες πλευρές της Επανάστασης, που δεν διαφωτίζονται από την «σχολική» Ιστορία, από την οποία οι περισσότεροι από εμάς, αντλούμε τις γνώσεις μας.