ΑΓΙΟΙ ΚΑΙ ΔΑΙΜΟΝΕΣ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΛΠΟΥΖΟΣ

Εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ

Σελ. 748, Μάιος 2011

     Με ένα ογκώδες μυθιστόρημα, επιστρέφει στις προθήκες, μετά από τριετή "σιωπή", ο βραβευμένος με το Βραβείο Αναγνωστών του ΕΚΕΒΙ, συγγραφέας Γιάννης Καλπούζος.

     Πρέπει να ομολογήσω, πως όταν έπιασα στα χέρια μου και ξεφύλλισα το βιβλίο...τρόμαξα. Πρόκειται για 748 πυκνογραμμένες σελίδες, με πολύ μικρή γραμματοσειρά Όμως πρέπει επίσης να ομολογήσω, πως όταν προχώρησα στην ανάγνωση, θεώρησα πως οι σελίδες είναι λίγες κι ευχόμουν να βρεθεί ένας τρόπος μαγικός, να μην τελειώσει το βιβλίο.

     Ο συγγραφέας επιλέγει να αφηγηθεί την ιστορία των Ρωμιών της Πόλης, την ταραγμένη περίοδο (με τις συνεχείς εξεγέρσεις των γενιτσάρων, την εξάπλωση της Φιλικής Εταιρείας και το ξέσπασμα της επανάστασης του 1821), από το 1808 έως το 1831-αν και τώρα που το σκέφτομαι, δεν πρέπει να υπήρξε περίοδος που να μην ήταν ταραγμένη για τους Έλληνες της Πόλης. Και το κάνει, μέσα από τα απομνημονεύματα που "έγραψε" ο Τζανής Κομνάς, που ανδρώθηκε τη συγκεκριμένη περίοδο και τα έφερε έτσι η Τύχη και τα γυρίσματα των καιρών, ώστε να ζήσει μια ζωή σαν μυθιστόρημα. "Έπιασα να γράψω τούτο το στόρημα, ως ιστορητής και ιστορούμενος. Να περπατήσουν πάνω στο χαρτί όσα μοναχός αξιώθηκα να ζήσω και όσα οι μαρτυρίες άλλων ακούμπησαν στην πένα μου. Γιατί πολλών εζήτησα τη βοήθεια και μ' απολογήθηκαν με το στόμα ή μου τα έδωκαν γραμμένα. Κι είναι και λόγια άλλων, όπως τα εκράτησα στο νου μου, γιατί σαν με συνεπήρε αυτός ο πυρετός εκείνοι ήταν αφανισμένοι απ' τη ζωή". Γιατί όμως ο Τζανής, ένας "ανώνυμος" αρωματοποιός επιλέγει να μιλήσει για τη ζωή του; "Μα τούτα των βασιλέων και των δεσποτών δεν έχουν τελειωμό κι εγώ θέλω να ιστορήσω τα των απλών ανθρώπων, που ποτίζουν με το αίμα, τις συνήθειες και τις ψυχές τους, όλες τις κατοπινές γενιές. Γιατί, κατά πως στοχάζομαι, το μπόλι που βάνει στο νου του γιου ή της κόρης ο γονιός έχει πλιότερη αξία".

     Γύρω από τον Τζανή, κινείται ένας ολόκληρος κόσμος. Έλληνες, Τούρκοι, Εβραίοι, Αρμένιοι, Φράγκοι και όλο το υπόλοιπο μωσαϊκό των φυλών που συγχρωτίζονταν στην Πόλη. Το οποίο ο συγγραφέας περιγράφει με εξαντλητικές, αλλά όχι κουραστικές λεπτομέρειες για τα...πάντα! Δεν υπάρχει πτυχή της δημόσιας, κοινωνικής ή ιδιωτικής ζωής των κατοίκων της Πόλης, για την οποία ο συγγραφέας να μην έχει να παραθέσει άπειρες λεπτομέρειες, δημιουργώντας έτσι ένα λεπτοδουλεμένο "εργόχειρο". Λεπτομέρειες οι οποίες παίζουν καθοριστικό ρόλο στο χτίσιμο και τη διαμόρφωση μιας νοοτροπίας, που είχαν όλοι οι Πολίτες και ιδιαίτερα οι Έλληνες. Για την καθημερινή ζωή, τους διαφυλετικους έρωτες και τους κινδύνους που έκρυβαν, τη ζωή των πλουσίων, των φτωχών, για τους οραματιστές, τις συμμορίες των δρόμων που τις απάρτιζαν είτε κάποιοι φτωχοδιάβολοι, είτε αυτοί που ήταν επιφορτισμένοι με την τήρηση της τάξης, οι οποίοι με το πρόσχημα της εκτέλεσης των καθηκόντων τους, "άρμεγαν" κανονικά όποιον άτυχο έπεφτε στα χέρια τους, τους χασικλήδες, που αποτελούσαν υπολογίσιμη αριθμητικά ομάδα, τους δερβίσηδες, τους κρυπτοχριστιανούς (που εκτός από το Χριστό, δεν παρέλειπαν να κάνουν τελετές στις θεότητες του παγανιστικού παρελθόντος), τη διαφθορά του κλήρου, τις ερωμένες των Πατριαρχών, οι οποίες κατοικούσαν σε σπίτια απέναντι από το Πατριαρχείο.

     Μαθαίνουμε ακόμα για τις δύο από τις μεγάλες "πληγές" της Πόλης: τις πυρκαγιές, που λόγω της ξυλοκατασκευής των σπιτιών, όταν ξεσπούσαν αφάνιζαν συνοικίες ολόκληρες και την πανούκλα, η οποία εξαπλώνονταν ραγδαία, λόγω της έλλειψης έστω και στοιχειωδών κανόνων υγιεινής -η περιγραφή κάποιων τμημάτων της Πόλης είναι αποκαλυπτική, αφανίζοντας εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους.

     Αλλά μαθαίνουμε και για τις καλές στιγμές: τα γλέντια, τα τραγούδια, τις βεγγέρες, τους αρραβώνες, τους γάμους...Κι όλα αυτά, ενταγμένα αριστοτεχνικά στη δομή του μύθου, χωρίς ίχνος διδακτισμού.

     Κλείνοντας, θέλω να πω, ότι άξιζε και με το παραπάνω η τριετής αναμονή. Ο Γιάννης Καλπούζος, για μια ακόμη φορά, μας εκπλήσσει ευχάριστα και μας προσφέρει ένα "μεγάλο" , καλογραμμένο μυθιστόρημα, με πλήθος χαρακτήρων τους οποίους σκιαγραφεί και "σκηνοθετεί" με μαεστρία, που πρέπει να διαβάσει κάθε αναγνώστης που ενδιαφέρεται για την καλή λογοτεχνία, για την ιστορία κάθε γωνιάς του ελληνισμού και που είναι απόκτημα για κάθε βιβλιοθήκη. Πέρα από τον μύθο, τη γραφή, την εξαιρετική απόδοση της περιρρέουσας ατμόσφαιρας, θαυμασμό προκαλεί η συγκέντρωση ενός τεράστιου όγκου πραγματολογικών στοιχείων, αλλά και ο χειρισμός του, που έγινε με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην κουράζει και να μην αποπροσανατολίζει τον αναγνώστη.

ΤΟ ΠΙΚΡΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ

ANDREA LEVY

Μετάφραση ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗ

Εκδόσεις ΜΙΝΩΑΣ

Σελ. 437, Απρίλιος 2011

     Όπως έγραφα σε προηγούμενη παρουσίαση (για το βιβλίο "Το Πορτρέτο Της Σιωπής"), ένα ακόμη καλό βιβλίο που διάβασα τον τελευταίο καιρό, είναι αυτό που παρουσιάζω σήμερα Πρόκειται για την "αυτοβιογραφία" μιας τζαμαϊκανής σκλάβας, της Τζουλάι, έχει τίτλο "Το Πικρό Τραγούδι" και είναι γραμμένο από την Αντρέα Λίβυ, της οποίας το βιβλίο "Το Μικρό Νησί" (κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μίνωας το 2005), έχει κερδίσει πολλά σημαντικά λογοτεχνικά βραβεία και έχει διασκευαστεί σε δραματική σειρά από το BBC.

     Βάζω πιο πάνω τη λέξη αυτοβιογραφία σε εισαγωγικά, ακριβώς επειδή το βιβλίο δεν είναι αυτοβιογραφικό, αλλά μυθοπλασία γραμμένη με τη μορφή αυτοβιογραφίας: "Το βιβλίο που κρατάτε αυτή τη στιγμή στα χέρια σας, γεννήθηκε από μια λαχτάρα. Η μαμά μου είχε μια ιστορία, που την ένιωθε να της βαραίνει τόσο το στήθος, ώστε αισθάνθηκε μια δύναμη, ισχυρότερη από την ίδια της τη βούληση, να την πιέζει να εμπιστευτεί αυτήν την ιστορία σ' εμένα το γιο της. Σκοπός της ήταν, αφού μάθαινα την ιστορία της, κάποια άλλη στιγμή να τη διηγούμουν με τη σειρά μου στις κόρες μου. Κι έτσι να πήγαινε παρακάτω." Επειδή όμως το Τόμας Κίνσμαν, γιος της Τζουλάι, τυπογράφος στο επάγγελμα, ήταν σε περίοδο που δεν μπορούσε λόγω φόρτου εργασίας να αφιερώσει την απαιτούμενη προσοχή στη μητέρα του, την προσπάθησε να την πείσει να γράψει την ιστορία της και να αναλάβει ο ίδιος την εκτύπωσή της σε βιβλίο. Η Τζουλάι είχε τις αντιρρήσεις της: "Το εγχείρημά της αυτό, να φυλακίσει την ιστορία της σε λέξεις που ίσως διαβαζόταν και να αποκτούσαν έντυπη μορφή, ήταν στην αρχή σωστό μαρτύριο για την καημένη της την ψυχή." Τελικά όμως τα επιχειρήματα του Τόμας υπερίσχυσαν των αντιρρήσεων της μητέρας του κι έτσι έφτασε αυτό το βιβλίο στα χέρια μας, στο οποίο μια πρώην σκλάβα, μιλά για τη ζωή της.

Μια ζωή που ξεκίνησε μετά έναν "συνήθη" βιασμό της μητέρας της, από τον λευκό επιστάτη της φυτείας, της οποίας ήταν ιδιοκτησία. Στον τόπο εκείνο και τα χρόνια εκείνα, ο βιασμός των σκλάβων από τους λευκούς αφέντες ήταν διαδεδομένη πρακτική, όπως διαδεδομένη ήταν και η αντίληψη πως οι σκλάβοι αποτελούν ιδιοκτησία και πωλούνται και αγοράζονται όπως κάθε άλλο προιόν της φυτείας. Από μικρή ηλικία αποκόπηκε από τη μητέρα της και έζησε στο σπίτι της φυτείας, σαν προσωπική υπηρέτρια της Μάργκαρετ, αδελφής του ιδιοκτήτη. Αυτό σήμαινε πιο ελαφρές δουλειές-οι σκλάβοι που εργάζονταν στα χωράφια ήταν αναγκασμένοι να κόβουν ζαχαροκάλαμα για πολλές ώρες την ημέρα κάτω από τον καυτό ήλιο-αλλά και εξαιτίας ενός καπρίτσιου της Μάργκαρετ, ότι της δόθηκε η δυνατότητα να μάθει γραφή και ανάγνωση.

     Μέσα στη φυτεία έζησε μεγάλο μέρος της ζωής της και αποκόμισε εμπειρίες μοναδικές. Έζησε τις εξεγέρσεις των νέγρων και την κατάπνιξη τους στο αίμα από τα αφεντικά. Είδε να απαγχονίζεται η μητέρα της για ασήμαντη αφορμή. Και τελικά έζησε την απόδοση με βασιλικό διάταγμα σε όλους τους σκλάβους της ελευθερίας τους, την οποία σε πολλές περιπτώσεις δεν ήξεραν να διαχειριστούν! Έχοντας ζήσει μια ολόκληρη ζωή έγκλειστοι, υπό συνθήκες άθλιες και υπό καθεστώς τρόμου, τους ήταν δύσκολο να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα.

     Είναι ένα βιβλίο καλογραμμένο, "δυνατό", συγκινητικό σε κάποιες περιπτώσεις, αστείο σε κάποιες άλλες, το οποίο μας αποκαλύπτει έναν κόσμο ζοφερό, που μας είναι λίγο-πολύ άγνωστος: τον κόσμο των σκλάβων της Τζαμάικα, που πάνω στις πλάτες τους και χάρη στη σκληρή δουλειά των οποίων, χτίστηκαν ολόκληρες περιουσίες. Και προβάλει καταστάσεις και συμπεριφορές, τις οποίες αν αναγάγουμε στο σήμερα, θα πρέπει να μας βάλουν σε σκέψεις.

     Η Αντρέα Λίβυ, γεννήθηκε στην Αγγλία από Τζαμαϊκανούς γονείς. Ζει όλη τη ζωή της στο Λονδίνο.

ΤΟ ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΤΗΣ ΣΙΩΠΗΣ

ΤΕΣΥ ΜΠΑΪΛΑ ΒΕΝΕΤΟΥΛΗ

Εκδόσεις ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ

Σελ. 400, Μάρτιος 2010.

     Τις τελευταίες εβδομάδες, ανάμεσα στα άλλα, διάβασα και τρία πολύ καλά βιβλία. Δύο γραμμένα από έλληνες και ένα από ξένο συγγραφέα. Είναι τα : "Το Πορτρέτο Της Σιώπής", στο οποίο θα αναφερθώ στη συνέχεια, "'Αγιοι Και Δαίμονες" και "Το Πικρό Τραγούδι". Θα προσπαθήσω να παρουσιάσω και τα άλλα δύο, αλλά θα πάρει κάποιο χρόνο. Γιατί, τις περισσότερες φορές, το να παρουσιάσω ένα βιβλίο, είναι πολύ πιο δύσκολο από το να το διαβάσω. Μερικές φορές μάλιστα, νοιώθω να στερεύουν οι λέξεις και τότε αισθάνομαι πραγματικά αδύναμος, αφού δεν μπορώ να δώσω-σε όσους μου κάνουν την τιμή να διαβάζουν τις παρουσιάσεις μου-όσα ένιωσα εγώ διαβάζοντας το βιβλίο. Και για το συγκεκριμένο βιβλίο, ισχύουν τα πιο πάνω.

     Την παρουσίαση του σημερινού βιβλίου, θα την ξεκινήσω με έναν αδόκιμο τρόπο, λέγοντας ευθύς εξ αρχής ότι μου άρεσε. Και λέω αδόκιμο τρόπο, γιατί στις παρουσιάσεις που γράφω, πρώτα περιγράφω στοιχεία του βιβλίου και στη συνέχεια λέω τη γνώμη μου. Στο μύθο του βιβλίου, δε θέλω να αναφερθώ ιδιαίτερα. Όχι γιατί δεν το αξίζει. Το αντίθετο. Αλλά όταν θα ολοκληρώσετε την ανάγνωση της παρουσίασης θα καταλάβετε γιατί. Απλά να πω ότι είναι πολύ καλά χτισμένος, με περίτεχνα στημένες ανατροπές, όπου θεωρεί απαραίτητο η συγγραφέας για να κλιμακώνεται το σασπένς. Οι χαρακτήρες είναι ορθά δομημένοι, αν και η απόφαση του Γιάννη να γίνει μοναχός, εγκαταλείποντας την οικογένεια και την αγαπημένη του (κυρίως αυτή), πέφτει "ως κεραυνός εν αιθρία", αφού τίποτα μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν θα είχε προϊδεάσει για τις μεταφυσικές του ανησυχίες. Στη συνέχεια βέβαια, οι "εξομολογήσεις" του, στο ημερολόγιό του, μας διαφωτίζουν για τις διεργασίες μέσα από τις οποίες έφτασε να πάρει αυτή την απόφαση. Προσεγμένοι επίσης είναι και οι δευτερεύοντες χαρακτήρες, οι οποίοι εκτός του ότι καταφέρνουν να γίνουν αμέσως συμπαθείς, μου φάνηκαν (και πιστεύω σε όλους τους αναγνώστες του βιβλίου) ανεξήγητα οικείοι.

     Όμως, όπως γράφω και πιο πάνω, σε όλα αυτά δεν θέλω να αναφερθώ εκτενώς. Θ' αφήσω τον αναγνώστη να τα ανακαλύψει μόνος του. Γιατί το μεγάλο ατού του βιβλίου, είναι η γραφή. Η δημιουργία των εικόνων, η περιγραφή της φύσης, των ανθρώπων και των συναισθημάτων τους, είναι συναρπαστική. Η επιλογή των λέξεων προσεκτική και μοναδική. Και τέλος ο λυρισμός που διατρέχει το βιβλίο από την πρώτη μέχρι την τελευταία σελίδα, δίνοντας έτσι μια έντονη ποιητικότητα σε ένα πεζογράφημα. Σας παραθέτω ένα μικρό δείγμα: "Ένας ολόλαμπρος ήλιος ήρθε το επόμενο πρωινό να ζεστάνει γλυκά το νησί. Αναζήτησε με τις πρώτες αχτίδες του την πέτρινη γη να σμίξει μαζί της, έλουσε τα μαλλιά του στο γαλάζιο νερό και πλημμύρισε τον αιθέρα νιάτα και ομορφιά. Όρμησε μέσα από το μισάνοιχτο παράθυρο του δωματίου, τελάλης της καινούργιας μέρας". Και τέτοια μικρά διαμάντια γραφής θα βρείτε πολλά σε όλες σχεδόν τις σελίδες του βιβλίου.

     Κλείνοντας την παρουσίαση , θα ήθελα να συμπληρώσω, ότι πρόκειται για ένα βιβλίο που αξίζει την προσοχή μας καθώς και κάθε λεπτό που θα του αφιερώσουμε. Και μια συμβουλή. Φροντίστε να ξεκινήσετε την ανάγνωση έχοντας χρόνο μπροστά σας. Το βιβλίο θα σας συναρπάσει τόσο, που δεν θα θέλετε να το αφήσετε από τα χέρια σας.