ΣΜΥΡΝΗ 1922. Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

MARJORIE HOUSEPIAN DOBKIN
Μετάφραση: Θ. ΚΑΡΖΗΣ
Εκδόσεις ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
Σελ. 350, Σεπτέμβριος 2014

 

     Ο Σεπτέμβριος του 1922 ήταν ο μήνας που σηματοδότησε τη λήξη της Μικρασιατικής εκστρατείας, με την αποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων και την επακόλουθη σφαγή των ελληνικών όπως και άλλων μη μουσουλμανικών πληθυσμών της Ιωνίας από τους άτακτους Τσέτες και τον αφιονισμένο όχλο. Θέλοντας να τιμήσει τη μνήμη των  θυμάτων αυτών των γεγονότων, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 100 ετών από τις τραγικές εκείνες μέρες το blog Σελιδοδείκτης, κατά τον μήνα Σεπτέμβριο, θα παρουσιάσει πέντε βιβλία –ιστορικά και μυθιστορήματα-που αναφέρονται στα οδυνηρά γεγονότα.

     Μια από τις τραγικότερες στιγμές της μικρασιατικής εκστρατείας, περιγράφει στο βιβλίο της η αρμενικής καταγωγής συγγραφέας, Μ. Η. Dobkin (1922-2013). Την καταστροφή της Σμύρνης. Οι περιγραφές της επικεντρώνονται κυρίως στην καταστροφή της αρμενικής συνοικίας και τα όσα υπέστησαν οι συμπατριώτες της. Ανάμεσα στους οποίους ήταν και η οικογένειά της, που διασώθηκε και κατέφυγε στις ΗΠΑ. Εκεί γεννήθηκε η συγγραφέας, δύο μήνες μετά.

     Πηγές της δεν είναι μόνο τα επίσημα αρχεία φορέων και οργανισμών (όπως π.χ. τα Εθνικά αρχεία των ΗΠΑ), αλλά και προσωπικά αρχεία ανθρώπων που κατείχαν δημόσιες θέσεις και αξιώματα κατά το επίμαχο χρονικό διάστημα, δημοσιεύματα εφημερίδων, προσωπικά ημερολόγια, επιστολές και συγγράμματα. Η συγγραφέας κατόρθωσε ακόμα, να συγκεντρώσει αφηγήσεις και μαρτυρίες διασωθέντων και επιζώντων (κυρίως αρμενικής καταγωγής).

     Η αφήγησή της, ξεκινά αρκετά πριν τη μέρα εισόδου του στρατού του Κεμάλ στην πόλη. Πριν από την περιγραφή αυτής της ημέρας αλλά και των επόμενων που ήταν πολύ πιο άγριες και βίαιες, κάνει μια ιστορική αναδρομή. Αφ’ ενός για να καταδείξει τα λάθη της ελληνικής πλευράς που οδήγησαν στην ήττα, την άτακτη υποχώρηση και την συνεπακόλουθη καταστροφή. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του στρατηγού Χατζηανέστη που ανέλαβε αρχηγός του επιτελείου, μετά την ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές: «έναν ψηλό άνθρωπο με όψη πατρικίου και φήμη ανισόρροπου: έλεγαν ότι ημέρες ολόκληρες δεν περπατούσε, με την παραίσθηση ότι τα πόδια του ήταν γυάλινα»!!! Αφ’ ετέρου, για να στιγματίσει την πολιτική των λεγόμενων Μεγάλων Δυνάμεων, που αφού ενέπλεξαν την Ελλάδα σε έναν αδιέξοδο πόλεμο, στη συνέχεια δεν τήρησαν τις συμφωνίες τους και την εγκατέλειψαν. Κι ακόμη, όταν χρειάστηκε να επιδείξουν έναν στοιχειώδη ανθρωπισμό, σώζοντας τους διωκόμενους, δεν επέτρεψαν στα πλοία τους που ναυλοχούσαν στο λιμάνι της Σμύρνης (21 βρετανικά, γαλλικά, ιταλικά και αμερικανικά πολεμικά) να επέμβουν. Ο λόγος; Είχαν πολύ μεγάλα οικονομικά συμφέροντα στην Οθωμανική αυτοκρατορία και ήλπιζαν ότι αν τηρούσαν «ουδέτερη» στάση, θα είχαν προνομιακή μεταχείριση και με το νέο καθεστώς!

     Η είσοδος του τουρκικού ιππικού στην πόλη (στις 11 το πρωί της 9^ης Σεπτεμβρίου) έγινε με υποδειγματική τάξη. «Ήταν εντυπωσιακοί, ψηλά στα άλογά τους, με τα κυρτά αστραφτερά σπαθιά τους γυμνά, κρατημένα στο δεξί τους χέρι. Προχωρούσαν με ήσυχο βήμα και καθώς οι πανικόβλητοι πρόσφυγες σκορπίζονταν στριγγλίζοντας στον δρόμο τους, φώναζαν «Κορκμά! Κορκμά!»- Μη φοβάστε! Μη φοβάστε». Δυστυχώς αυτή η συμπεριφορά δεν κράτησε για πολύ. Τις επόμενες μέρες οι τούρκοι στρατιωτικοί αλλά κυρίως πολίτες, προχώρησαν με προσεκτικά σχεδιασμένα βήματα σ’ ένα όργιο λεηλασίας, βιασμών και σφαγής, που κορυφώθηκε με το κάψιμο της πόλης. «Η καταστροφή της Σμύρνης υπήρξε μια σκόπιμη πράξη των κεμαλιστών για να επιτύχουν την πλήρη εκδίωξη των ελληνικών και αρμενικών πληθυσμών από τη Μικρά Ασία. Μόνο που στο έγκλημα συνέργησαν τόσο οι μοναρχικοί κυβερνήτες των Αθηνών, όσο και οι Μεγάλες Δυνάμεις, οι οποίες επέτρεψαν την ολοκλήρωση της γενοκτονίας των χριστιανικών πληθυσμών στα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία αποχωρούσε από το ιστορικό προσκήνιο. Κάποιες από τις Μεγάλες Δυνάμεις της Δύσης, δεν ανέχτηκαν απλώς, αλλά ευνόησαν και συνεργάστηκαν με τον τουρκικό εθνικισμό». (από τον πρόλογο του βιβλίου που έγραψε ο ιστορικός κ. Βλάσης Αγτζίδης)

     Για πολλά χρόνια, τα όσα συνέβησαν εκείνο το Σεπτέμβρη, δεν έβρισκαν εύκολα θέση στο δημόσιο λόγο. Μόνο σε κάποιες περιπτώσεις, φωτισμένοι διανοούμενοι, κυρίως Έλληνες και Αρμένιοι, με τα έργα τους, επανέφεραν το θέμα στην επιφάνεια και δεν το άφησαν να περάσει στη λήθη. Μια από αυτές τις περιπτώσεις είναι και το αξιόλογο αυτό βιβλίο, της Μ. Housepian Dobkin, που παρά το γεγονός ότι περιλαμβάνει πολλά ιστορικά στοιχεία, διαβάζεται σαν μυθιστόρημα και θεωρείται βιβλίο αναφοράς στην παγκόσμια βιβλιογραφία.