ΣΜΥΡΝΗ. ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΟΥ ΔΕ ΓΡΑΦΤΗΚΕ

ΣΠΥΡΟΣ ΓΟΓΟΛΟΣ
Εκδόσεις ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ
Σελ. 390, Μάρτιος 2016

      Στις 9 Σεπτεμβρίου του 1922, τα στρατεύματα του Μουσταφά Κεμάλ (Ατατούρκ), κατάφεραν και υπερκέρασαν τον υποχωρούντα ατάκτως ελληνικό στρατό και εισήλθαν στη Σμύρνη με τα γνωστά αποτελέσματα. Στο πολύ καλό αυτό ιστορικό μυθιστόρημα, ο Σ. Γόγολος, αφηγείται το πώς οδηγήθηκε η Σμύρνη από «ισχυρότατο οικονομικό και εμπορικό διαμετακομιστικό κέντρο» στην απόλυτη καταστροφή.

     Δύο βρετανοί κυβερνητικοί υπάλληλοι, ο Φίλιπ Πάρκερ και ο Ντέηβιντ Πάλμερ, συναντιούνται υπό «δυσάρεστες» συνθήκες σε μια στρατιωτική φυλακή στη Λευκωσία τον Ιούνιο του 1923, όταν τοποθετήθηκαν στο ίδιο κελί. Ένα μεσημέρι, ενώ κοιμόταν, ο Ντέηβιντ αντιλήφθηκε ότι ο Φίλιπ, βασανίζεται από ένα τρομακτικό εφιάλτη, από τον οποίο δυσκολεύεται να συνέλθει. «Λίγα δευτερόλεπτα αργότερα, ο Φίλιπ άνοιξε τα μάτια και απέκτησε επαφή με το περιβάλλον. Κάλυψε το πρόσωπό του με τα χέρια του και άρχισε να κλαίει γοερά. “Συγνώμη, συγνώμη! Ακόμη δεν μπορώ να συνέλθω. Ποτέ δεν θα το ξεπεράσω! Ποτέ!”».

     Όταν συνήλθε εντελώς, εξήγησε στον συγκρατούμενό του ότι ο εφιάλτης είχε σχέση με τα όσα έζησε τη μέρα της καταστροφής της Σμύρνης. Και αναλαμβάνει να αφηγηθεί την ιστορία του και την ιστορία της πόλης στην οποία γεννήθηκε και μεγάλωσε, αποκαλύπτοντας και το παρασκήνιο. Το οποίο γνώριζε όχι μόνο επειδή ήταν διπλωματικός υπάλληλος της Βρετανίας, αλλά κι επειδή διατηρούσε τακτική αλληλογραφία «με τους δύο επιστήθιους φίλους του, τον Αλέξη Καρέλη, εξ απορρήτων του Ελευθέριου Βενιζέλου και τον Σελίμ Μπέη, δεξί χέρι του Μουσταφά Κεμάλ όσο και με τον διπλωμάτη πατέρα του στο Foreign Office». Και την αφηγείται με μοναδικό πάθος, αφού ήταν «ερωτευμένος» με την πόλη του. «Σ’ αυτήν την ιστορία που ξεκίνησε ως κάτι προσωπικό, ο Ντέηβιντ κατάλαβε ότι μπροστά του εκτυλισσόταν και το παρασκήνιο μιας μεγάλης ανθρωπιστικής καταστροφής, το οποίο αγνοούσε. Του ήταν πια εμφανές ότι ο φίλος του δεν διηγούνταν απλά και μόνο κάτι που συνέβη στον ίδιο αλλά και την καταστροφή της μυθικής Σμύρνης. Και ότι οι δύο τους, Σμύρνη και Φίλιπ ήταν τόσο στενά δεμένοι, που οι πορείες τους εξελίσσονταν παράλληλα επηρεάζοντας με μοναδικό τρόπο η μία την άλλη».

     Για να αντιληφθεί πλήρως ο Ντέηβιντ (και κατ’ επέκταση και ο αναγνώστης) πως ακριβώς η Μικρά Ασία και η πόλη οδηγήθηκαν στην καταστροφή, ξεκινά την αφήγησή του από το 1912, με την έναρξη των Βαλκανικών πολέμων. Και συνεχίζει χρόνο με το χρόνο, να περιγράφει τα λάθη, τις παραλείψεις και τις παλινωδίες, που μετέτρεψαν τον στρατιωτικό και διπλωματικό θρίαμβο που είχε καταγάγει η κυβέρνηση Βενιζέλου, σε τραγωδία όταν ο λαός επέλεξε να την καταψηφίσει. 

     Εξαιρετικό βιβλίο, που μέσα από την αφήγηση της ζωής ενός κατοίκου της Σμύρνης, μας μεταφέρει με μοναδικό τρόπο τη ζωή στην τόσο «ιδιαίτερη» αυτή πόλη που αποτέλεσε χωνευτήρι πολιτισμών, γλωσσών και θρησκειών. Ευφυής και ο τρόπος που ο συγγραφέας συνδέει την ιστορική πραγματικότητα με τον μύθο του βιβλίου και τις ιστορικές προσωπικότητες με τους μυθιστορηματικούς χαρακτήρες, χωρίς το βιβλίο να «χάνει» σε ρυθμό. Εμφανής είναι επίσης η κοπιώδης έρευνα που χρειάστηκε, ώστε να αποκαλυφθούν τόσες λεπτομέρειες για την οικονομική και κοινωνική ζωή στην πόλη. Ένα βιβλίο που διδάσκει Ιστορία χωρίς διάθεση «διδακτισμού», προσφέροντας παράλληλα ύψιστη αναγνωστική απόλαυση.